| دکتر مینو محمدشیرازی |
برای هر فرد چه سالم و چه بیمار داشتن یک تغذیه سالم ضروری است. ابتدا باید بدانیم که تغذیه سالم به چه معناست. تغذیه سالم یعنی رژیم غذایی که موارد زیر در آن رعایت شده باشد.
۱- تنوع غذایی در رژیم غذایی روزانه وجود داشته باشد.
۲- در استفاده از هیچ ماده غذایی افراط و تفریط نشود و میانه‌روی در مصرف مواد مغذی حفظ شود.
۳- در مصرف چربی‌ها و شیرینی‌ها صرفه‌جویی شود.
۴- روزانه از مواد غذایی به ترتیب زیر استفاده شود.
۱۱- ۶ سهم از گروه نان و غلات
۵- ۳ سهم از گروه سبزی‌ها
۴- ۲ سهم از گروه میوه‌ها
۳- ۲ سهم از گروه لبنیات
۳- ۲ سهم از گروه گوشت، تخم‌مرغ و حبوبات
استفاده از یک رژیم غذایی سالم و صحیح در بیماران مبتلا به ام‌اس از سایر افراد اهمیت بیشتری دارد. مطالعات نشان داده است که رژیم غذایی مناسب به‌ویژه اگر در مراحل ابتدایی بیماری شروع شود باعث کند شدن سیر بیماری و کاهش میزان ناتوانی کلی در درازمدت می‌شود. همچنین این بیماران به علت کم‌تحرکی ناشی از بیماری و استفاده از کورتن مستعد پوکی استخوان هستند و با یک رژیم غذایی مناسب می‌توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد. تحقیقات حاکی از این واقعیت است که اکثر بیماران ام‌اس طی بیماری دچار کاهش یا افزایش غیرطبیعی وزن می‌شوند که هر دوی این حالات بر وضع بیمار اثر منفی دارد. با پیروی از تغذیه صحیح می‌توان وزن بیمار را درحد مطلوب حفظ کرد. دیگر این‌که تغذیه سالم از دو عارضه شایع و مهم ام‌اس یعنی یبوست و عفونت‌های ادراری پیشگیری می‌کند. از سوی دیگر با تغذیه سالم می‌توان عوارض داروهای مصرفی متعددی را که بیماران ناگزیر از مصرف آن هستند، به حداقل رساند. بنابراین ناگفته پیداست که تغذیه هرچند در سایر افراد از ارزش و اهمیت خاصی برخوردار است، در بیماران ام‌اس ارزش آن صدچندان بیشتر است.
حال باید دید که برقراری یک رژیم غذایی سالم که در عین حال نیازهای خاص تغذیه‌ای بیماران ام‌اس درآن لحاظ شده باشد به چه شکل میسر است. در این قسمت به ترتیب به بررسی گروه‌های مختلف غذایی می‌پردازیم و از آن‌جا که بیشترین مواد غذایی دریافتی در رژیم غذایی ایرانیان را گروه نان و غلات تشکیل می‌دهند، از این گروه غذایی شروع می‌کنیم.
الف) گروه نان و غلات
هر سهم از گروه نان و غلات شامل یکی از موارد زیر است:
۳۰ گرم نان که تقریباً معادل یک کف دست نان است. یا یک‌سوم برنج پخته، یا نصف لیوان ماکارونی پخته، یا نصف لیوان بلغور یا جو پخته، یا یک سیب‌زمینی کوچک پخته
بسته به اندازه جثه بدن و میزان فعالیت بدنی، باید روزانه ۶ الی ۱۱ سهم از این گروه استفاده شود. در بیماران ام‌اس چه نکاتی باید مورد توجه قرار گیرد:
۱- بهتر است از غلات کامل و سبوسدار مانند نان‌های سنگک، نان جو و نان‌های سبوسدار استفاده شود چراکه استفاده از غلات کامل به دلیل داشتن فیبر و الیاف غذایی نه‌تنها به کنترل وزن کمک می‌کند بلکه مانع یبوست می‌شود و دارای ویتامین‌های گروه ب نیز هست.
۲- انواع غلات به‌ویژه ذرت به علت اسیدی کردن ادرار به پیشگیری از عفونت‌های ادراری کمک می‌کند.
۳- گاهی اوقات بعضی از بیماران به پروتیین موجود در گندم و جو حساسیت نشان می‌دهند در این صورت بهتر است از سایر انواع غلات مانند برنج و ذرت استفاده شود. علایم حساسیت به پروتیین گندم و جو بیشتر به شکل عوارض گوارشی بروز می‌کند اما ممکن است علایم دیگر نیز دیده شود.
ب) گروه سبزی
هر سهم سبزیجات شامل یکی از موارد زیر است: یک لیوان سبزی خام خردشده (مثل هویج، کاهو، کلم و گوجه‌فرنگی)
یا نصف فنجان سبزی پخته (مثل کدو، لوبیاسبز، قارچ و شلغم)
در بیماران ام‌اس رعایت نکات زیر درمورد سبزیجات بسیار مهم است:
۱- مصرف ۵ سهم سبزیجات تازه در روز پیشنهاد می‌شود. سبزی تازه به نوع پخته ارجحیت دارد چراکه به علت داشتن ویتامین‌های آنتی اکسیدان باعث کند شدن سیر بیماری می‌شود (جعفری، فلفل دلمه، فلفل سبزو...)
۲- از انواع سبزیجات به تنوع استفاده کنید. مصرف انواع مختلف سبزیجات باعث می‌شود که مقادیر مناسبی املاح که هم در حفظ سلامتی و هم در کندشدن سیر بیماری نقش دارند، به بدن برسد.
۳- سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند اسفناج را در رژیم غذایی خود بگنجانید.
۴- سبزی سرخ‌شده، پخته، منجمد یا کنسروشده دارای ویتامین و املاح کمی است. همچنین سبزیجات کنسروشده دارای سدیم زیاد هستند و به‌ویژه در زمان استفاده از کورتون نباید مصرف شوند.
۵- اگر به علت مشکلات گوارشی ناگزیر از مصرف سبزیجات پخته هستید، سبزی را با آب کم و در ظروف در بسته بپزید و آب پخت را هم مصرف کنید.
۶- انواع سبزی‌ها به علت داشتن فیبر و مایعات از یبوست پیشگیری می‌کنند.
۷- مصرف مرتب سبزیجات به کنترل وزن کمک می‌کنند.
۸- جالب است بدانید که سبزی‌ها مقدار بسیار کمی چربی دارند! و چربی سبزی‌ها از نوع بسیار مفید است.
ج) گروه میوه‌ها
یک سهم از میوه‌ها شامل یکی از موارد زیر است:
یک عدد میوه متوسط مثل سیب یا پرتقال یا یک برش هندوانه یا خربزه یا نصف لیوان میوه‌های کوچک مثل گیلاس یا نصف لیوان آبمیوه یا کمپوت یا یک‌چهارم لیوان انواع برگه‌ها. در بیماران ام اس نکات قابل توجه در مورد میوه‌ها از این قرار است.
۱- مصرف ۴ سهم میوه تازه در روز توصیه می‌شود.
۲- میوه‌ها مانند سبزی‌ها به علت داشتن فیبر و مایعات مانع یبوست می‌شوند.
۳- میوه‌های تازه مانند سبزی‌ها به علت داشتن ویتامین‌های آنتی‌اکسیدان باعث کند شدن سیر بیماری می‌شوند.
۴- مصرف میوه‌ها مانند سبزی‌ها به کنترل وزن کمک می‌کنند
۵- در میان میوه‌ها، انواع آلو به علت اسیدی کردن ادرار به پیشگیری از عفونت‌های ادراری کمک می‌کنند.
۶- در زمان استفاده از کورتون، کمپوت‌ها به علت داشتن قند زیاد و مواد نگهدارنده حاوی سدیم پیشنهاد نمی‌شوند.
۷- سعی کنید در مصرف میوه‌ها تنوع داشته باشید و از انواع مختلف میوه‌ها به تناوب استفاده کنید.
۸- میوه تازه از میوه پخته یا برگه یا آبمیوه مفید‌تر است.
د) گروه لبنیات
هرسهم لبنیات شامل: یک لیوان شیر یا سه‌چهارم لیوان ماست یا به اندازه یک قوطی کبریت پنیر به خاطر داشته باشید که لبنیات شامل شیر، ماست، پنیر، کشک و دوغ است و کره جزو گروه لبنیات طبقه‌بندی نمی‌شود.
۱- لبنیات منبع خوب پروتیین، کلسیم و بعضی مواد معدنی هستند ازآنجا که بیماران ام اس به علت کم‌تحرکی و مصرف کورتون مستعد پوکی استخوان هستند، مصرف حداقل ۳ سهم لبنیات برای آنان توصیه می‌شود.
۲- چربی موجود در لبنیات از نوع چربی‌های حیوانی و اشباع‌شده است که برای بیماران ام اس مناسب نیست بنابراین توصیه می‌شود که این بیماران حتما از لبنیات کم‌چربی استفاده کنند.
ه) گروه گوشت‌ها
هر سهم گوشت شامل یکی از موارد زیر است:
یک قطعه ۱ در ۴در ۵ سانتیمتر گوشت قرمز بی‌چربی یا نصف ران یا ثلث سینه مرغ یا یک قطعه ۱ در ۳ در ۵ سانتیمتر ماهی یا یک عدد تخم‌مرغ یا نصف لیوان حبوبات پخته در بیماران ام‌اس
۱- برخی تحقیقات نشان داده است که چربی گوشت قرمز باعث تشدید حملات بیماری می‌شود، بنابراین بهتر است از گوشت قرمز کم‌چربی یا بی‌چربی استفاده کنید.
۲- در صورتی که از گوشت مرغ استفاده می‌کنید پوست مرغ را جدا کرده و دور بریزید.
۳- پژوهش‌ها حاکی از آن است که چربی موجود در بدن ماهی باعث کند شدن سیر بیماری می‌شود، بنابراین حداقل هفته‌ای ۲ بار و هر بار ۹۰ - ۶۰ گرم از ماهی‌های غیرپرورشی به شکل آبپز یا بخارپز استفاده کنید. ماهی کنسروشده، سرخ‌شده و ماهی پرورشی توصیه نمی‌شود.
۴- سویا و سایر انواع حبوبات از منابع خوب پروتیین هستند و به علت محتوای چربی کمتر، املاح معدنی فیبر و اسیدهای آمینه مفید برای بیماران ام‌اس پیشنهاد می‌شود بنابراین سعی کنید از حبوبات مختلف مانند سویا، عدس، لوبیا و... بیشتر استفاده کنید.
و) گروه چربی‌ها
چربی‌های اشباع یا جامد شامل کره، خامه پنیرخامه‌ای، پوست مرغ، چربی گوشت دنبه، روغن حیوانی، روغن نباتی جامد، روغن نارگیل و کاکائو است. اکثر انواع شیرینی‌ها هم با روغن نباتی جامد تهیه می‌شوند. مصرف این گروه از چربی‌ها باید در همه افراد محدود شود.
چربی‌های مایع شامل روغن کانولا، روغن زیتون، هسته انگور، ذرت آفتابگردان و گردو است و به همه افراد توصیه می‌شود که به جای چربی‌های جامد از این گروه استفاده کنند.
ازآنجا که چربی پنهان داخل تمام مواد غذایی حتی نان و سبزی و میوه و... وجود دارد با مصرف هر نوع ماده غذایی ناگزیر مقداری چربی نیز دریافت می‌کنیم. در بیماران ام‌اس مهم‌ترین گروهی از غذایی که باید مورد توجه خاص قرار گیرند چربی‌ها هستند.
۱- پژوهش‌ها نشان می‌دهند که چربی‌های جامد و به‌ویژه حیوانی باعث تشدید بیماری می‌شود. بنابراین از چربی گوشت و مرغ، کره، خامه و دنبه و... کمتر استفاده کنید.
۲- تحقیقات نشان می‌دهد که رژیم غذایی کم‌چربی (کمتر از ۳۰ گرم در روز) باعث کند شدن سیر بیماری می‌شود. بنابراین پیروی از یک رژیم غذایی کم‌چربی در بیماران ام اس بسیار مهم است. جالب است بدانید یک قاشق غذاخوری پرروغن جامد معادل ۳۰ گرم چربی است و یک قاشق غذاخوری روغن مایع هم حاوی ۶ گرم چربی است. برای داشتن یک رژیم غذایی کم‌چربی به جای غذاهای سرخ‌شده بیشتر از غذاهای آبپز یا بخارپز استفاده کنید. از لبنیات و گوشت‌های کم‌چربی استفاده کنید. امعاء و احشاء مانند مغز و دل و قلوه و همچنین دسرهای چرب را که دارای خامه یا کره هستند ، مصرف نکنید.
۳- ازآنجا که دریافت چربی برای تأمین اسیدهای چرب ضروری و ویتامین محلول در چربی لازم است باید این بیماران برای تأمین اسیدهای چرب مورد نیاز از روغن‌های مایع گیاهی استفاده کنند. بدین صورت که برای طبخ غذا از روغن‌های گیاهی مایع استفاده شود، به جای سرخ کردن، غذا را آبپز کرده و در انتهای پخت مقدار اندکی روغن مایع اضافه کنید.
۴- مطالعات ثابت کرده‌اند که چربی‌های حاوی اسیدهای چرب امگا - ۳ باعث تخفیف بیماری ام‌اس می‌شوند. این اسیدهای چرب در روغن ماهی و سبزیجات و بعضی انواع آجیل مانند گردو وجود دارد. مصرف ۳ عدد گردو در روز، ماهی و سبزی توصیه می‌شود. 5- همچنین چربی ماهی دارای ویتامین D است که در بیماری ام‌اس باعث تخفیف شدت بیماری و جلوگیری از پوکی استخوان می‌شود.