شهروند| خشکسالی در مناطق مرکزی، شرق و جنوب کشور جولان می‌دهد. جدیدترین آمارهای وزارت نیرو حاکی از آن است که در استان‌های فارس، خراسان‌جنوبی و اصفهان نه‌تنها سفره‌های زیرزمینی آب تهی شده‌اند که ذخایر سدها نیز کاهش 25 تا 50درصدی را نسبت به سال گذشته تجربه می‌کنند. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که تازه‌ترین گزارش‌ها نشان می‌دهد حجم آب زاینده‌رود اصفهان به 50درصد سال گذشته کاهش داشته و در حال حاضر ذخیره مخزن آب زاینده‌رود تنها 200میلیون مترمکعب آب دارد. علاوه بر این محمودپور، رئیس گروه زمین‌شناسی سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از افزایش هشداردهنده نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران خبر داده و گفته است كه این رقم از 17 سانتیمتر در سال 84 تقریبا به دوبرابر رسیده است. عیسی کلانتری، مشاور آب و محیط‌زیست معاون اول رئیس‌جمهوری نیز اعلام کرده است كه تمدن کشور در مناطق مرکزی و جنوب کشور در معرض تهدید است و تنها دامنه شمالی البرز از خشکسالی مصون مانده است.
وضعیت آبی
کدام استان‌ها بحرانی است؟
بحران آب در ایران به دلیل متفاوت بودن اقلیم و عدم توازن در بارندگی‌ها در تمام استان‌های کشور یکسان نیست؛ به‌گونه‌ای‌که شرایط آبی برخی استان‌ها مساعد و شرایط برخی دیگر وخیم است. در حال حاضر سه سد کشور واقع در استان‌های اصفهان، فارس و خراسان رضوی وضع بحرانی دارند؛ به طوری‌که در سال آبی جاری ورودی آب سد زاینده‌رود در استان اصفهان با کاهش ۵۰درصدی و سدهای درودزن در فارس و سد دوستی در خراسان رضوی با کاهش ۲۵درصدی روبه‌رو است. همچنین می‌توان گفت كه میزان ورودی آب در سد کرخه حوزه خلیج‌فارس که در گذشته بحرانی‌ترین سد بود، امسال به دلیل افزایش بارندگی‌ها و توزیع نامناسب آن ۵۰۰درصد افزایش داشته است. این موضوع در حالی رخ می‌دهد که معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای اصفهان می‌گوید كه کمبود آب در حوضه زاینده‌رود نزدیک به یک‌میلیارد مترمکعب در سال است. به گفته علی بصیرپور در حال حاضر ذخیره آب در مخزن سد زاینده‌رود حدود 200میلیون مترمکعب است و بیش از یک‌میلیارد مترمکعب حجم سد خالی است؛ حجم سد زاینده‌رود نسبت به زمان مشابه در سال گذشته حدود 50درصد کاهش داشته است.
علاوه بر این مهدی عبدالرحیمی، مدیر روابط‌عمومی آب منطقه‌ای البرز می‌گوید با وجود این‌که سدهای این استان در سال جاری به لحاظ منابع آبی در وضع مناسبی قرار دارند، سفره‌های زیرزمینی استان تهی از آب شده‌اند. او ادامه داد: ظرفیت آبی سد کرج 85درصد است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش 4درصدی را نشان می‌دهد. 77درصد ظرفیت سد طالقان نیز پر از آب است که نسبت به مدت مشابه سال گذشته 63درصد افزایش داشته است. او می‌گوید از ابتدای سال آبی 94 تاکنون مجموع بارش‌های استان البرز 437.1 میلی لیتر بود که این میزان بارندگی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، افزایش 23درصدی را نشان می‌دهد؛ البته وضع منابع سفره‌های زیرزمینی همچنان با بحران کم‌آبی مواجه است و بارندگی‌های سال‌جاری فقط سدها را تا حدودی پر آب کرد.
نرخ فرونشست زمین در جنوب غرب تهران دوبرابر شد
رئیس گروه زمین‌شناسی مهندسی و ژئوتکنیک سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور، از افزایش نرخ فرونشست زمین در گستره جنوب‌غربی تهران مطابق با تحلیل و بررسی‌های انجام‌شده خبر داد. این کارشناس با اشاره به این‌که براساس شواهد، منطقه فرونشست تهران در سال‌های 88 و 89 در مقایسه با سال 84 توسعه بسیار زیادی را در تمام جهات نشان می‌دهد، خاطرنشان کرد: این گسترش در بخش‌های غربی و شرقی بیشتر است و محیط منطقه فرونشستی به 149 کیلومتر و مساحت آن به حدود 530 کیلومتر مربع افزون شده است.
محمودپور ضمن اشاره به نتایج به‌دست آمده از مدل‌سازی فرونشست زمین در گستره جنوب غربی تهران و پیش‌بینی نرخ آن برای سال 97 یادآور شد: با فرض ثابت بودن نرخ پمپاژ آب زیرزمینی در آینده، بیشینه نرخ فرونشست زمین در دشت مذکور به بیش از 33 سانتیمتر بر سال و حدود دو برابر آن در سال 84 خواهد رسید. محمودپور تراکم جمعیتی بالای شهر تهران و اطراف آن، قرارگیری سازه‌ها و تأسیسات مهم در آن، وجود شریان‌های حیاتی مهم مانند راه‌آهن و فرودگاه و تراکم دکل‌های برق فشار قوی در پهنه فرونشستی شکل گرفته را بسیار مهم ارزیابی کرد.
50میلیون ایرانی تا 25سال
دیگر باید مهاجرت کنند
عیسی کلانتری می‌گوید اگر وضع فعلی مصرف آب در بخش کشاورزی ادامه داشته باشد در کمتر از 25سال دیگر شرق و جنوب کشور کاملا خالی از سکنه خواهد شد. مشاور معاون اول رئیس‌جمهوری در امور آب، کشاورزی و محیط‌زیست هشدار می‌دهد که اگر فکری برای بحران آب نکنیم 25سال دیگر، باید 50میلیون ایرانی از کشور مهاجرت کنند و مهاجرت تبعات وحشتناکی دارد تا جایی که شاید چیزی به نام ایران دیگر وجود نداشته باشد. اگر همه جامعه از مقامات بالا گرفته تا مردم، وارد مسأله آب نشوند کاری از چیت‌چیان یا حتی تمامی دولت ساخته نیست. کلانتری اعلام کرد: مصرف اصلی آب ما در بخش کشاورزی است، اما هنوز مسئولان نظام قایل به این نیستند که در این کشور به‌خصوص از جنوب البرز و شرق زاگرس تا مرزهای شرقی و جنوبی بحران آب داریم. سرانه باقیمانده آب این نواحی کمتر از 800 متر مکعب است یعنی ما درون بحرانیم نه در مرز بحران.
سیل هم بیاید سفره‌های آب زیرزمینی پر نمی‌شود
به گفته کلانتری، وقتی سفره‌های زیرزمینی خشک می‌شود، طبقات خاک نشست می‌کند و محل ذخیره آب از بین می‌رود. از این‌رو، اگر بارندگی 10 برابر قبل هم شود باز آب روی سطح زمین جاری می‌شود و نمی‌تواند به داخل خاک نفوذ کند. جالب اینجاست که مسئولان هنوز بحران را درک نکرده‌اند و برنامه ششمی که ارایه شده است دلیل محکمی برای این ادعاست.
کلانتری می‌گوید ابتدا باید 30میلیارد مترمکعب از مصرف آب را با عزمی قاطع کاهش دهیم، بعد هم روی افزایش بهره‌وری سرمایه‌گذاری کنیم. این 30میلیارد باید طی امسال و سال آینده در بخش کشاورزی که 95درصد آب کشور را در اختیار دارد، اعمال شود.
یعنی حق آب از کشاورزان خریده شود.
عیسی کلانتری در پاسخ به بیکاری ایجادشده ناشی از خرید حق آب می‌گوید که هیچ اولویت دیگری را نباید به بحران آب ترجیح دهیم. یعنی باید ابتدا حق آب کشاورزان را بخریم و مصرف را حداقل 30میلیارد مترمکعب در سال کاهش دهیم، سپس به آن فکر کنیم که برای این حجم وسیع کشاورزان بیکار چگونه باید شغل ایجاد کرد.
شهرها نشست می‌کند
آب صنعت و شرب را اگر لازم باشد می‌توان با آب دریا هم تأمین کرد و توجیه اقتصادی هم دارد ولی اصل هدررفت آب در بخش کشاورزی است و جای اصلی صرفه‌جویی هم همین بخش است. وقتی سفره‌های آب زیرزمینی خالی می‌شود، تعادل زمین به هم می‌خورد و زمین نشست می‌کند. زمین شهرها دارد نشست می‌کند.
به گفته کلانتری، وقتی در کشور سرمایه‌گذاری نشود، هدررفت آب و نیاز آبی هم بیشتر می‌شود چرا که به تولید داخلی فشار وارد می‌شود چون واردات محدود است. تولیدکنندگان هم ناچار برای پاسخگویی به تقاضا مجبور به فشار بر منابع داخلی استراتژیک ازجمله آب هستند. قرار بود با برجام سرمایه‌گذاری بیشتر شود که امیدواریم این اتفاق بیفتد، چرا که بدون سرمایه‌گذاری امکان حفظ منابع آبی وجود ندارد. باید میلیاردها دلار در آب سرمایه‌گذاری کرد تا نابود نشویم.