گروه اقتصادی شهروند| همواره چگونگی و میزان تعرفه واردات خودرو در ایران با حاشیه‌های بسیاری همراه بوده است. به‌طور معمول این بخش از تجارت کشور در دست افراد خاصی بوده است که با استفاده از موقعیت و نفوذ خود سودهای کلانی به دست آورده‌اند. از سوی دیگر میان واردکنندگان و تولیدکنندگان خودرو نیز اختلاف نظر فراوانی وجود داشته است. درحالی‌که تولیدکنندگان خودرو این صنعت را جزو صنایع مادر و موثر در اقتصاد ملی قلمداد می‌کنند و واردات را باعث تضعیف آن می‌دانند، واردکنندگان و طرفداران آن اعتقاد دارند که واردات می‌تواند نقش بسیار مهمی در رقابت‌پذیری و در نتیجه بهبود کیفی صنعت خودرو ایران داشته باشد. به عقیده آنها صنعت خودرو در ایران به‌طور کامل انحصاری است و همین واردات حداقلی می‌تواند بازار رقابت را گرم نگه دارد.
با این وجود آن‌طور که از قوانین وضع‌شده انتظار می‌رفت تعرفه واردات خودرو کاهش چشمگیری نداشته است. طی سال‌های اخیر قوانین بسیاری از برنامه پنج‌ساله چهارم گرفته تا مصوبات دولت سعی داشته است تا به صورت تدریجی و سالانه از میزان تعرفه واردات خودرو بکاهد تا از این طریق خودروسازان نیز زمان لازم برای رقابت با بازارهای جهانی را پیدا کنند. اما همواره این قوانین پس از مدت کوتاهی به دست فراموشی سپرده شده است.
بر این اساس در اولین سال آزادسازی واردات خودرو (1383)، تعرفه 120درصدی برای واردات خودرو تعیین و مقرر شد که سالانه 20درصد از آن کاهش یابد، اما کاهش 20درصدی تعرفه تنها در سال 84 اعمال شد و پس از آن در فاصله سال‌های 84 تا 88 تعرفه واردات تنها 10درصد کاهش یافت. در آخرین تعرفه‌ای که برای واردات خودرو تعیین شد به‌طور متوسط تعرفه واردات به 45درصد رسید. بنابر کتاب مقررات واردات و صادرات سال 93 خودروهای بنزین‌سوز با حجم موتور 2000 تا 2500سی‌سی نیز ردیف تعرفه‌ای پیدا کردند. این درحالی است که سال گذشته خودروها براساس حجم موتور زیر 2500سی‌سی و بالای این حجم تعرفه مشخصی داشتند، اما هم‌اکنون برای خودروهایی که از حجم موتور بین 2000 تا 2500سی‌سی برخوردارند نیز تعرفه جداگانه‌ای در نظر گرفته شده است.
بدین‌ترتیب، مجموع حقوق گمرکی و سود بازرگانی اجزا، قطعات و تجهیزات مورد مصرف در خودروهای گازسوز، چهار‌درصد تعیین شده که البته مخازن گاز طبیعی از این قاعده مستثنی است. از طرف دیگر مجموع حقوق گمرکی و سود بازرگانی برای خودروهای سواری بنزینی با حجم موتور زیر 2000سی‌سی معادل 40درصد و با حجم موتور از 2000 تا 2500سی‌سی معادل 55درصد و بالای 2500سی‌سی نیز 75درصد تعیین شده است که براساس تازه‌ترین تصمیم هیأت وزیران واردات خودروهای بالای 2500سی‌سی به‌طور کامل ممنوع اعلام شد. سال گذشته خودروهای زیر 2500سی‌سی با تعرفه 40درصد و خودروهای بالای 2500سی‌سی با تعرفه 75درصد وارد کشور می‌شدند.
تعرفه‌ای که چندبرابر می‌شود
هزینه واردات خودرو برای واردکنندگان تنها به تعرفه‌ای که در قانون تعیین شده محدود نمی‌شود چرا که واردات هر دستگاه خودرو هزینه‌های دیگری نیز دارد که مجموع هزینه‌های آن را چندبرابر می‌کند. درواقع خریداران خودروهای وارداتی علاوه بر پرداخت عوارض ملزم به پرداخت هزینه‌های جانبی نیز هستند، به‌طوری‌که از نیمه دوم سال 87 واردکنندگان خودروهای با مصرف کمتر از شش لیتر ملزم به خروج یک خودرو فرسوده، خودروهای با مصرف بیش از 6 لیتر و کمتر از 10 لیتر اسقاط دوخودرو فرسوده و برای خودروهای با مصرف بیش از 10 لیتر اسقاط سه خودرو فرسوده ضروری شد که این امر افزایش قیمت یک‌میلیون و 500هزار تا چهارمیلیون و 500هزار تومانی خودروهای وارداتی را در بردارد. علاوه بر این عوارض واردکنندگان ملزم به پرداخت سهم پنج‌درصدی واردات، سهم پنج‌درصدی مصرف‌کننده و هزینه بیمه، شماره‌گذاری، حمل‌و‌نقل و ثبت سفارش نیز هستند.
سهم ناچیز واردات از تولید داخل
درحالی‌که تولیدکنندگان داخلی خودرو واردات این محصول را به زیان خود می‌دانند و آن را عامل نابودی هزاران فرصت شغلی اعلام می‌کنند، آمارها نشان می‌دهد طی سال‌های گذشته همواره واردات سهم ناچیزی از تأمین نیازهای داخلی داشته و عمده بازار دراختیار تولیدکنندگان داخلی بوده است. طبق آمار رسمی اعلام‌شده در سال‌های 91 و 92 که میزان تولید خودرو در کشور به واسطه تحریم کاهش چشمگیری را تجربه کرده است بازهم واردات سهم بسیار اندکی داشته است. به‌طوری‌که در سال 1391 بیش از 921هزار دستگاه خودرو در داخل تولید شده و تنها 44هزار و 341 دستگاه خودرو وارد کشور شده است. در سال 92 نیز تولید خودرو 737هزار دستگاه و واردات با افزایش قابل توجه 78هزار دستگاه بوده است.
بنابراین همان‌گونه که مشاهده می‌شود در سال‌های گذشته تاکنون واردات تأثیر بسیار کمی در تأمین نیازهای داخلی داشته و از سوی دیگر درآمد بالایی نیز برای دولت (گمرک) در پی داشته است. اما تولیدکنندگان برای حمایت از تولید داخل قایل به تأمین بخشی از نیاز داخلی از طریق واردات نیستند. بر همین مبنا واردات خودروهای بالای 2500سی‌سی که در سال گذشته 4هزار دستگاه و در سال‌جاری حدود 130 دستگاه بوده نیز به گفته رئیس‌کل گمرک ایران با درخواست مردم به‌طور کامل ممنوع شد.
بزرگان صنعت خودرو نیز واردات دارند
نگاهی به عملکرد بزرگان صنعت خودروسازی در دنیا نشان می‌دهد که حتی بزرگترین تولیدکنندگان خودرو نیز همچنان بخشی از نیاز داخلی خود را از طریق واردات تأمین می‌کنند که این اقدام در جهت متنوع‌سازی محصولات داخلی و جلوگیری از انحصار و ارتقای کیفیت رقم خورده است. حتی میزان واردات خودرو در برخی کشورها از صادرات آنها نیز پیشی گرفته است که در این زمینه می‌توان به فرانسه، کانادا، انگلیس و بلژیک اشاره کرد. مابقی بزرگان صنعت خودرو نیز حداقل نیمی از نیاز داخلی خود را از طریق واردات تأمین کرده و هیچ‌گاه درهای ورودی را روی تولیدات سایر کشورها نمی‌بندند.
البته به‌طور قطع این کشورها نیز مکانیسم‌های دقیقی برای حمایت از تولید داخل خود دارند و به آن عمل می‌کنند ولی به هر قیمتی از تولید داخل حمایت نمی‌کنند تا عرصه داخل اسیر انحصار مخرب نشود.