شهروند| مصرف بی‌رویه خون در بیمارستان‌ها، یکی از چالش‌های سازمان انتقال خون است، جراحان انجام عمل را مشروط به در اختیار داشتن کیسه‌های خونی فراوان می‌کنند، درحالی‌که از هر 9 کیسه خون، ممکن است تنها یکی از آنها را استفاده کنند، این اتفاق در شرایطی رخ می‌دهد که براساس استانداردهای بین‌المللی، باید نیمی از کیسه‌های خونی درخواست شده، مصرف شود. همین هم شده تا سازمان انتقال خون، به فکر پولی کردن واحدهای خون بیفتد، یعنی بیمارستان‌ها در قالب بیمه، هزینه هر واحد خون را پرداخت کنند بدون اینکه بیمار یا اهدا‌کننده درگیر این موضوع شوند. اینها همه دغدغه‌های خون‌های معمولی است که هزینه نگهداری‌شان برای سازمان انتقال خون، 150هزار تومان است، خون‌های نادر که هزینه 5میلیون تومانی برای این سازمان دارد، ماجرای دیگری است. سال گذشته 93 کیسه خون نادر به افراد تزریق شده که از این تعداد 10 تا 12 کیسه خون بسیار نادر بوده است. از‌سال 87 که برنامه برنامه ملی خون‌های نادر آغاز شد، تاکنون 13 گروه خونی بسیار نادر شناسایی شده و مشخصات یک‌هزار نفر به‌عنوان دارندگان خون‌های نادر در بانک اطلاعاتی این سازمان ثبت شده است.
مصطفي مقدم مدیر برنامه ملی خون‌های نادر ایران، در نشست خبری روز گذشته که با موضوع برگزاری نخستین سمينار برقراری برنامه ملی اهداکنندگان خون‌های نادر، برگزار شد، درباره وضع این گروههای خونی در ایران توضیح می‌دهد؛ «در ایران 3درصد جمعیت، دارای گروه خونی O منفی هستند، این گروه خونی نسبت به سایر گروههای شایع، نادر به شمار می‌رود، اما باز هم مشکل اصلی این گروه خونی نیست، گروههای خونی مانند بمبئی، دی دَش دَش جزو گروه‌هایی هستند که در افراد خاصی پیدا می‌شوند.» براساس اعلام او، در کشور، تنها 42 نفر با گروه خونی بمبئی، شناسایی شده‌اند، این گروه خونی برای اولین‌بار در شهر بمبئی هندوستان از سوی یک پزشک شناسایی شد، تعداد دارندگان این گروه خونی در این شهر، زیاد بود، از این رو به همین نام خوانده می‌شود. او به گروه خونی دیگر تحت عنوان کلانو (CELLANO) اشاره می‌کند: «از این گروه خونی، افراد بسیار معدودی می‌توان پیدا کرد، در ایران هم حدود 6 تا 7 نفر دارنده این گروه خونی، شناسایی شده‌اند.»
براساس اعلام این مسئول در سازمان انتقال خون، 99/ 99درصد افراد جامعه دارای گروههای خونی هستند که هیچ مشکلی در تأمین خون ندارند اما یک‌دهم باقیمانده را افرادی تشکیل می‌دهند که دارای گروههای خونی بسیار نادر هستند که تأمین خون مورد نیاز آنها، بعضا با مشکلات و چالش‌هایی همراه می‌شود.
این اطلاعات طی 3 سال، از سوی 31 مرکز استان بدست آمده، سازمان انتقال خون، 20هزار نفر را به‌صورت رندمی، مورد آزمایش قرار داده و توانستند آنها را شناسایی کنند. دختر 4 ساله‌ای که در 18ماهگی، در پی جراحی دیافراگم، نادر بودن خون‌اش مشخص شد، به‌عنوان کوچکترین ایرانی دارنده خون نادر در کشور شناخته می‌شود. هم‌اکنون 170 واحد خون نادر به صورت منجمد در دمای منهای 80 درجه نگهداری می‌شود تا درصورت نیاز بیماران، در اختیارشان قرار گیرد. تولد این نوزاد، روز ملی خون نادر معرفی شده است.
دارندگان خون‌های نادر، اما تحت مراقبت هستند. به گفته مدیر برنامه ملی خون‌های نادر، آموزش‌های لازم به دارندگان این نوع خون‌ها، همسران و والدین‌شان، داده می‌شود. آنها شماره تلفن‌های اضطراری دارند، یک پلاک مشخصاتی ضدحریق دارند که اطلاعات خونی‌شان در آن ثبت شده.»
زنان، صاحب خون‌های نادر
زنان بیش از مردان، به‌عنوان دارندگان خون نادر شناسایی می‌شوند، دلیل آن هم بالا بودن نیاز زنان به تزریق خون نسبت به مردان است. خون‌های نادر عمدتا به‌صورت تصادفی و پس از نیاز بیمار به تزریق خون شناسایی می‌شود. زنان به دلیل قرار گرفتن در شرایط بارداری و احتمال نیاز به تزریق خون، بیش از مردان، به‌عنوان دارندگان خون‌های نادر شناسایی می‌شوند. چرا که تنها پس از نیاز بیمار به خون و آزمایش‌های خاص، نادر بودن گروه خونی مشخص می‌شود. به همین دلیل اغلب کسانی که در ایران شناسایی شده‌اند، زنان هستند. مقدم كه رئيس آزمايشگاه ايمونوهماتولوژي سازمان انتقال خون هم است، در توضیح این موضوع می‌گوید: «زنانی هستند که 6 بار باردار شده‌اند اما هر بار پس از نیاز به خون و تزریق خون نامناسب، دچار سقط جنین شده‌اند، ما اینها را شناسایی می‌کنیم و خون مناسب به آنها تزریق می‌کنیم.» برای دارندگان خون‌های نادر، بهترین تزریق، تزریق نکردن است. بابک یکتاپرست، مدیرکل برنامه‌ریزی جذب و آموزش اهداکنندگان خون که در نشست خبری حضور داشت، این را می‌گوید و ادامه می‌دهد: «تزریق خون برای این افراد خطرناک است، مگر خون مناسب آنها باشد، در سمینار امروز نیز با حضور نمایندگانی از کشورهای افغانستان، مصر، پاکستان، عراق و سودان و همچنین شرکت‌کننده‌هایی از کشورهای فرانسه، فیلیپین و نیجریه این موضوع بررسی می‌شود.»
بیمارستان‌ها گزارش مصرف خون را نمی‌دهند
تزریق خون، مانند پیوند عضو است. این را رئیس آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی سازمان انتقال خون می‌گوید و ادامه می‌دهد: «خون باید با بدن بیمار سازگار باشد، چرا که امکان پس زدن آن مانند عضو پیوندی وجود دارد، تزریق خون نامناسب می‌تواند عوارض مختلفی از تب و حساسیت پوستی گرفته تا مرگ بیمار داشته باشد.» سازمان غذا و داروی آمریکا سالانه یک مورد، مرگ در پی تزریق خون ناسازگار گزارش می‌دهد. در ایران اما گزارشی از سرنوشت بیمارانی که خون ناسازگار برایشان تزریق شده، وجود ندارد. ارتباط متقابل میان سازمان انتقال خون و بانک اطلاعاتی بیمارستان‌ها وجود ندارد. این انتقادی است که بابک یکتاپرست، مطرح می‌کند و ادامه می‌دهد: «باید گزارش هر کيسه خونی که در بیمارستان استفاده می‌شود به سازمان انتقال خون داده شود، اما متأسفانه چنین اتفاقی نمی‌افتد. هزینه‌بر بودن یکی از دلایل است، چرا که باید در تمام مدتی که کیسه خونی تزریق می‌شود، پرستار بر بالین بیمار حاضر باشد، چرا که خون دقیقا مانند پیوند عضو است، اما از نظر اجرایی امکان چنین اقدامی وجود ندارد.»
سازمان انتقال خون، حالا 40درصد بیمارستان‌های استان تهران را از نظر گزارش‌های پس از مصرف خون تحت پوشش قرار داده. یکتاپرست می‌گوید: «در تهران 170 بیمارستان وجود دارد که برخی خصوصی و برخی دولتی هستند، به همین خاطر در تهران توانستیم این میزان را تحت پوشش قرار دهیم.»
کیسه خون، سِرُم نیست! خون باید به بیمارستان‌ها فروخته شود
اما انتقاد اصلی سازمان انتقال خون، به مصرف بی‌رویه واحدهای خون در بیمارستان‌هاست، اشاره مسئولان سازمان انتقال خون هم به‌صورت مشخص به جراحانی است که بیش از نیاز واقعی، درخواست کیسه‌های خون می‌کنند، اما درنهایت از 9 کیسه‌ای که سفارش داده‌اند، تنها یک کیسه را استفاده می‌کنند و مابقی ذخیره می‌شود و با پایان یافتن مهلت، عملا تاریخ‌اش می‌گذرد و خون اهدایی، هدر می‌رود. به گفته رئیس آزمایشگاه ایمونوهماتولوژی سازمان انتقال خون، استانداردهای دنیا تأکید می‌کنند از میزان خون درخواست‌شده، نیمی از آن باید مصرف شود، اما در ایران، این مسأله رعایت نمی‌شود. مدیرکل برنامه‌ریزی جذب و آموزش اهداکنندگان خون سازمان انتقال خون می‌گوید: «خون سرم نیست، یک بافت زنده است، باید با نظارت تزریق شود، متأسفانه تمام مشکلاتی که در مصرف بی‌رویه خون وجود دارد، به‌دلیل رایگان بودن آن است، درحال حاضر کلیه یا سایر بافت‌ها، میلیون‌ها تومان قیمت دارند، اما خون، به‌دلیل رایگان بودن، ارزشش کم‌شده، جراحان هم به‌دلیل اینکه این خون‌ها، هزینه‌ای ندارد، درخواست زیادی می‌کنند.» او تأکید می‌کند: «ما نمی‌گوییم که خون، پولی شود، یعنی بیمار باید هزینه‌اش را بدهد، بلکه منظور این است که در قالب بیمه، بیمارستان‌ها هزینه‌اش را پرداخت کنند، دهنده و گیرنده خون نباید وارد سیستم پولی شوند.» به گفته او، هر کیسه خون، برای سازمان، 5میلیون تومان هزینه دارد. سازمان انتقال خون درحال پیگیری این موضوع است. سازمان انتقال خون، در همین ارتباط با سازمان نظام پزشکی، تفاهم نامه‌ای امضاء کرده تا چالش مصرف بی‌رویه خون در کشور برطرف شود. حالا هم قرار است، سمینار بين‌المللی خون‌های نادر برای نخستین بار در ایران برگزار شود، مرکز
ای سی بی تی، که همان انجمن بین‌المللی خون‌های نادر است و با سازمان بهداشت جهانی، همکاری نزدیکی دارد، در این سمینار شرکت دارد. از امسال نیز اطلاعات خون‌های بسیار نادر ایران، روی سامانه آزمایشگاه بین‌المللی رفرانس گروه خون مرکز بریستول انگلستان قرار گرفته است، ایران جزو 20 کشوری است که اطلاعاتش روی این سامانه قرار می‌گیرد.
از میان کشورهای مسلمان تنها ایران عضو این سامانه است، در میان کشورهای آسیایی نیز تنها نام ایران، ژاپن و چین دیده می‌شوند.
در سال 2012، 5هزار و 264 نفر به‌عنوان دارندگان خون نادر شناسایی شده‌اند.
