اسماعیل آذر استاد دانشگاه
گر مخیر بکنندم به قیامت که چه خواهی
دوست ما را و همه نعمت فردوس شما را
این شعری که به محضر مخاطبان ارایه می‌شود، در ادبیات فارسی و زبان شاعران ما بسیار عارفانه درنظر گرفته شده است. در تعبیر آن نیز نکات بسیار مهمی از منظر شاعران زیادی بیان شده و افراد کارشناس در این زمینه، صحبت‌های زیادی را انجام داده‌اند. مثلا شیخ بهایی هم شبیه به معنی این شعر فرمایشاتی را داشته و آن را بازگو کرده است. در این شعر بیش از هر چیزی تأکید بسیار بر خداوند دارد. این شعر، اشاره مستقیم به تمام موضوعات بشری دارد و بر این تأکید است که هرکس در هر جایگاهی یا کاری که صورت می‌دهد، این باور باید در او، به وجود بیاید که برای به نتیجه رسیدن تنها یک چیز است که موفقیت را به وجود می‌آورد. آن هم یاد خدا است. در این شعر به جدیت این اشاره شده است که هر کس، در هر جایگاهی یا با هر مقامی، فرقی نمی‌کند؛ برای رسیدن به مطلوبش نیاز خود را حس می‌کند که به یاد خداوند باشد. بعضی افراد در پی اهداف والایی هستند و در این زمینه، کارهای مختلفی انجام می‌دهند، اما باز هم سعدی می‌گوید اگر قدرتمندترین انسان روی زمین هم هستید، نباید از یاد خدا غافل شوید و او را فراموش نکنید زیرا همه مراتب در خدا وجود دارد؛ زیرا اتمام کننده تمام نیازها خدا است. در این شعر، سعدی با لحن‌های گوناگون به افراد مختلف با نصیحت تمام ابراز کرده است که ای مردمان، زمانی‌که درحال انجام اموری هستید که به نفع شما و مردم نیست، از آن دست بکشید و همان زمان خدا را به یاد بیاورید و از آن یاد کنید، تا گره‌ای در کارتان صورت نگیرد. سعدی در تعبیری جالب در این شعر می‌گوید که اگر همه این عالم و همه آن عالم را به من بدهید، باز در انتخابم می‌گویم فقط خدا و انتخاب اصلی من حضرت باقی است. این تعابیر در شعر پارسی کم نیست و اغلب از این گونه شعرها در ادبیات ما زیاد است و توسط شاعران‌مان به وفور ذکر شده زیرا این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است و با ذهن و تمامیت انسان‌ها در ارتباط است. سعدی صحبت از مقصد در این عالم می‌کند؛ صحبت از مقصدی می‌کند که تمام انسان‌ها در این جهان به آن نیازمند هستند. اغلب این گونه اشعار اشاره مستقیم به عرفان و حضور خداوند دارد و پیش از این نیز، این تفکر از مولوی و حافظ و اشعارشان را در این زمینه، دیده‌ایم. نظامی نیز در این خط سیر، اشعاری را سروده است. اما در مجموع سعدی یکی از شریعتمدارترین شاعران این مرزو بوم بوده است و در غزلیاتش چه به طنز و چه به صورت جدی، اشاره مستقیم به فرهنگ
انسان دوستی در افراد و تعامل آنها با خداوند دارد. مفهوم این شعر برای تمام کسانی‌که آن را می‌خوانند، یک وجه مهم است زیرا به ریشه‌ای‌ترین معادلات افراد در جامعه یا محیط زندگی‌شان، اشاره دارد. سعدی می‌گوید قبل از انجام هر کار، شما می‌توانید آن را برانداز کنید و درباره آن فکر کنید تا از مشکلات بیشتر جلوگیری شود. او در نظر دارد که تمام مشکلات از یک منبع ظهور می‌کند و به حقیقت می‌پیوندد آن هم نبود یاد خدا است. زمانی که به یاد خدا باشید نه حسادت می‌کنید، نه حق یکدیگر را می‌خورید و به حقوق هم احترام می‌گذارید و به آن فکر می‌کنید. یاد خدا از هر مشکل و پدیده بد شما را دور می‌کند. سعدی تأکید دارد، افرادی از این موضوعات می‌توانند صحبت کنند که وجودشان پر از یاد خدا باشد یا مملو از وجود خدا در خود باشند. سعدی می‌گوید افرادی همیشه در آرامش هستند که با یاد خدا زندگی می‌کنند. یاد خدا از هر ترسی و هر اتفاقی جلوگیری می‌کند.