کمپین شهروند سالم، اطلاع‌رسانی برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر به‌خصوص پیشگیری از بیماری‌هایی که بر اثر مصرف بیش از حد نمک، شکر و چربی ایجاد می‌شوند و آگاهی‌رسانی درباره بیماری‌های اعتیاد، سرطان و ایدز را در اولویت قرار داده است. در فاز نخست این کمپین به مصرف نمک، روغن، موادقندی، ایدز و سرطان توجه شده و قرار است در فازهای بعدی، بیماری‌های دیگری مورد توجه قرار گیرند.
شهر تهران از اواسط دی‌ماه تفاوت مهمی با روزهای قبل کرده است. این تفاوت به تبلیغات محیطی برمی‌گردد که با موضوع «کمپین شهروند سالم در سطح شهر تهران» از 15 دی‌ماه به مدت دو هفته روی بیلبوردها، عرشه پل‌ها و پرتابل‌هاي شهري به‌منظور فرهنگ‌سازي در حوزه سلامت در معرض ديد عموم قرار گرفته است. محتوای این پیام‌های آموزش‌محور در 5 موضوع نمک، قند، چربی، سرطان و ایدز است که روی بیش از 400بیلبورد سطح شهر تهران خودنمایی می‌کنند.
کمپینی که به بیماری «نه» می‌گوید
این کمپین اطلاع‌رسانی برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر به‌خصوص پیشگیری از بیماری‌هایی که بر اثر مصرف بیش از حد نمک، شکر و چربی ایجاد می‌شوند و آگاهی‌رسانی درباره بیماری‌های اعتیاد، سرطان و ایدز را در اولویت قرار داده است. در فاز نخست این کمپین به مصرف نمک، روغن، موادقندی، ایدز و سرطان توجه شده و قرار است در فازهای بعدی، بیماری‌های دیگری مورد توجه قرار گیرند. به‌گزارش مهرخانه، طرح‌هایی که در این کمپین مورد استفاده قرار گرفتند طي کارگاهي سه روزه توسط 80 گرافيست و با موضوع «شهروند سالم» به وجود آمدند که در نهايت آثار برگزيده اين کارگاه در سطح شهر اکران شده است. جملات ارايه‌شده در اين طرح‌ها با همکاري کارشناسان و مسئولان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي بررسي و تأييد شده و هدف از آن، ايجاد حساسيت در شهروندان نسبت به توجه به سلامت فردي و خانوادگي، مضرات استفاده بي‌رويه از نمک، چربي‌هاي اشباع‌شده، ترويج تغذيه سالم و ديگر پيام‌هاي سلامت عمومي است. برخی از این پیام‌ها عبارت‌اند از: «نه به نمک»، «تحرک کم موجب افزایش وزن و چاقی‌می‌شود»، «مصرف زیاد نمک مقصر فشار خون شماست»، «برای پیشگیری از سرطان، وزن خود را کنترل کنیم»، «بهتر است دوسوم موادغذایی در هر وعده گیاهی باشد»، «خطر ابتلا به ایدز با مصرف موادمخدر بیشتر می‌شود» و «حتی یک بار رابطه جنسی محافظت‌نشده می‌تواند ویروس HIV را منتقل کند...»
۷۰درصد تهرانی‌های
بالای ۲۰سال، اضافه وزن دارند
اما چرا وزارت بهداشت و شهرداری تهران تصمیم گرفتند این‌بار در کنار تبلیغات محیطی برای کالاهای تجاری، پای سلامت و سبک زندگی مردم را روی بیلبوردهای شهر به میان بکشند؟ پاسخ این سوال را می‌توان در آمارهای نگران‌کننده‌ای که از سلامت شهروندان منتشر می‌شود، جست‌وجو کرد. برای نمونه، فریدون عزیزی؛ رئیس پژوهشکده غدد با هشدار درباره روند رو به رشد چاقی در مردم تهران و به‌ویژه در میان کودکان و نوجوانان اعلام کرد: حدود ۷۰درصد تهرانی‌های بالای ۲۰سال دارای اضافه وزن یا چاقی هستند. 5درصد کودکان تهرانی تا ۵ سالگی اضافه وزن دارند، ولی بعد از ۱۰سال یعنی در ۱۵سالگی شیوع چاقی در آنها به ۱۵درصد می‌رسد. ازجمله پیامدهای اضافه وزن افزایش موارد بیماری‌های قلبی -عروقی، ابتلا به دیابت، چربی بالای خون و فشارخون است که این بیماری‌ها ازجمله عوامل شایع مرگ‌ومیر در کشور ما هستند.
عوامل موثر در شیوع سرطان
همچنین علی مطلق؛ رئیس مبارزه با سرطان وزارت بهداشت با بیان این‌که افزایش وزن با افزایش بیماری‌های غیرواگیر مانند سرطان ارتباط مستقیم دارد، خاطرنشان کرد: در کنار شیوه‌های زندگی ناسالم، عوامل محیطی نیز نقش مؤثری در بروز سرطان دارند که یکی از این عوامل، میزان بالای گاز دی‌اکسیدکربن در شهرهاست؛ به‌طوری‌که میزان سرانه تولید گاز دی‌اکسیدکربن در شهرهای بزرگ، هم‌اکنون بیش از 7 تن به‌ازای هر نفر جمعیت در یک سال است. یکی دیگر از شاخص‌های زندگی ناسالم، استفاده‌نکردن از میوه و سبزیجات در خانواده‌های ایرانی به مقدار لازم است. آنچنان که مصرف میوه و سبزیجات باید در طول روز 5وعده یا 400 گرم باشد که متاسفانه فقط 10درصد از خانواده‌ها این میزان مصرف را دارند.
41درصد افراد از طریق روابط جنسی به HIV مبتلا می‌شوند
مینو محرز؛ رئیس مرکز تحقیقات ایدز بیمارستان امام خمینی(ره) نیز درخصوص بیماری ایدز گفت: ایدز در همه جا وجود دارد، اما در شهرهای پرجمعیت بالطبع این مسائل بیشتر است؛ یعنی هیچ شهری مصون از این مسأله اجتماعی نیست. تاکنون 30هزار و 183 مورد مبتلا به HIV /ایدز در کشور شناسایی، ثبت و گزارش شده است. 85درصد از این مبتلایان را مردان و 15درصد را زنان تشکیل می‌دهند، همچنین 52درصد موارد ثبت‌شده نیز در گروه سنی 21 تا 35 سال قرار دارند.
به‌گفته علی‌اکبر سیاری؛ معاون وزیر بهداشت، راه احتمالی انتقال HIV در 39درصد موارد اعتیاد تزریقی، 41درصد روابط جنسی، 3درصد مادر به کودک و 17درصد نامشخص بیان شده، البته ابتلای جدیدی از طریق خون و فرآورده‌های خونی ثبت نشده است. این درحالی است که همه کارشناسان به اتفاق می‌گویند مردم در کلانشهرها بیش از شهرهای کوچک در معرض ابتلا هستند.
اقدامات شهرداری تهران برای اصلاح الگوی تغذیه شهروندان
سمانه زمانی؛ مدیرکل سلامت شهرداری تهران ضمن اشاره به ضرورت ارایه پیام‌های آموزشی به مردم در زمینه سلامت و سبک زندگی اظهار داشت: به منظور فرهنگ‌سازی و اصلاح الگوی تغذیه شهروندان که نقشی اساسی در کاهش بار بیماری‌های غیرواگیر دارد، اجرای برنامه‌های آموزش تغذیه با هدف افزایش آگاهی‌های عمومی در شهرداری تهران در دستورکار قرار گرفته است. درج پیام‌های آموزشی در مانیتورها، بدنه اتوبوس‌ها و مانیتورهای ایستگاه‌های مترو و نمایش تیزرها و پیام‌های بهداشتی در مانیتورهای مترو ازجمله راهكارهای افزایش اطلاع‌رسانی در سطح پایتخت است. همچنین، برگزاری کارگاه‌های تغذیه سالم در خانه‌های سلامت و درج پیام‌های آموزشی در بوردهای میادین میوه‌وتره‌بار و نایلکس‌های خرید شهروندان، از دیگر اقدامات تبلیغی برای افزایش آگاهی شهروندان است.
آگاهی، کلید توانمندسازی است
اقدام وزارت بهداشت و شهرداری تهران در زمینه راه‌اندازی کمپین شهروند سالم واکنش‌های زیادی را از سوی مسئولان و شخصیت‌های حقیقی و حقوقی به دنبال داشت که غالب این واکنش‌ها مثبت بود. برای نمونه، شهیندخت مولاوردی؛ معاون رئیس‌جمهوری در امور زنان و خانواده در صفحه شخصی خود از این طرح حمایت کرد و گفت: «اطلاع‌رسانی برای پیشگیری از بیماری‌های غیرواگیر، با هدف تبلیغ تغذیه سالم و آگاهی‌رسانی در زمینه اعتیاد، ایدز و سرطان؛ حرکتی انسانی، ارزشمند و کم‌سابقه است که حدود ٤٠٠بیلبورد فضای تبلیغی شهر تهران به آن اختصاص یافته است. امید است این کمپین آغاز اقدامات بعدی در فرهنگ‌سازی و ارتقای فرهنگ عمومی و سلامت و بهداشت مردم باشد و به‌ویژه با واقعیات، پدیده‌ها و آسیب‌های اجتماعی برخورد و رفتاری معقول و واقع‌بینانه در پیش گرفته شود. آگاهی و دانستن، حق مردم است و در فرآیند توانمندسازی یکی از مراحل و مهم‌ترین مرحله، آگاهی است تا جایی که آگاهی را کلید توانمندسازی دانسته‌اند. نگفتن و پنهان‌کاری و سرپوش‌گذاشتن، راه‌حل اعتیاد و ایدز و دیگر آسیب‌های اجتماعی نیست. باید اجازه دهیم مردم بدانند و خود تصمیم بگیرند.»
ایدز؛ یک بیماری یا یک آسیب اجتماعی؟!
فاطمه رهبر؛ نماینده مجلس شورای اسلامی نیز ضمن اعلام موافقت با کمپین شهروند سالم بیان داشت: «تمامی تابلوهایی که درحال‌حاضر در سطح شهر، درخصوص پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی یا تذکرات و هشدارها ارایه شده، به سفارش وزارت بهداشت است و شهرداری در این خصوص وظیفه اجرایی داشته است، ولی روی‌هم‌رفته وظیفه هر دستگاهی بوده، به نظر من بسیار پسندیده است؛ چراکه فرهنگ‌سازی در هر امری، گام نخست برای پیشگیری است و در مراحل بعدی درمان را باید مدنظر قرار داد. این کار جای تقدیر و تشکر دارد و در اصل آن شکی نیست و باید مشوق آن بود. منتها نکته مهم آن است که بالاخره در هر کاری ممکن است ایراداتی وجود داشته باشد و این کار چون در مراحل اولیه است، ممکن است با ایراداتی روبه‌رو باشد که با ارایه پیشنهادات مختلف می‌شود جلوی این اشکالات را گرفت. درباره این مسأله در چند روز اخیر من با موردی برخورد کردم و برایم سوالی پیش آمد که از معاونت اجتماعی شهرداری حاج‌آقا امرودی پرسیدم. یکی از این اشکالات که به نظر من آمد و در یکی از بیلبوردها دیدم، آن بود که نوشته بود: ایدز بیماری نیست، یک آسیب اجتماعی است. مسأله این‌جاست که نمی‌شود کتمان کرد ایدز یک بیماری است که در اثر مسائلی ازجمله آسیب‌های اجتماعی، افراد به آن مبتلا می‌شوند. راه‌ها و شیوه‌های دیگری هم برای ابتلای آن وجود دارد. فکر می‌کنم برای حل این مسأله نباید این موضوع را آن‌قدر سطحی ببینیم و از واقعیات دور شویم. HIV یک بیماری بسیار خطرناک است و یکی از دلایل ابتلا به آن هم آسیب‌های اجتماعی است و درخصوص آن باید هشدار داده شود.» همچنین، جمعی از نمایندگان مجلس شورای اسلامی ازجمله رئیس و اعضای کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز از اقدام شهرداری تهران در نصب پیام‌های آموزش‌محور در حوزه سلامت روی سازه‌های شهر تهران تقدیر و تشکر کردند.
انتقاد به کمپین شهروند سالم
در این میان انتقاداتی نیز از سوی برخی سایت‌ها و نشریات به این کمپین صورت گرفت که عمده مخالفت آنها با تبلیغات پیرامون آموزش پیشگیری از ایدز بود و معتقد بودند این‌گونه تبلیغات به‌رسمیت‌شناختن روابط ناسالم در جامعه است و خواستار جمع‌آوری این بیلبوردها از سطح شهر بودند.
مشکل ایدز با پنهان‌کاری حل نمی‌شود
سیدحسن قاضی‌زاده‌هاشمی، وزیر بهداشت، درمان‌وآموزش پزشکی در واکنش به این انتقادات گفت: «مخالفت‌هایی که با تبلیغات شهری کمپین شهروند سالم می‌شود، به اغراض شخصی، اقتصادی و سیاسی آلوده است. تا کی باید با غفلت از فرهنگ عمومی، تبلیغات شهری را در اختیار ثروت‌اندوزان قرار دهیم؟ مسأله بیماری ایدز با پنهان‌کاری حل نمی‌شود. عفت عمومی در این است که این پدیده‌ها را نداشته باشیم. مگر می‌شود درحالی‌که ایدز را داریم، آن را نبینیم یا آسیب‌های اجتماعی را نبینیم. برای همه سخت است که این مسائل را به زبان بیاوریم، ولی با پنهان‌کاری و نگفتن، مشکلی حل نمی‌شود. واقعیت این است که هر سال درصدی از رشد بیماری ایدز را در کشور داریم، این مسأله را باید چه کار کنیم؟ باید به مردم بگوییم یا نباید بگوییم؟ آیا نگفتن این مسائل موضوعی را حل می‌کند؟ آیا نگفتن این مسائل خیانت به مردم و سلامت مردم نیست؟»
احمد مسجدجامعی، عضو شورای شهر تهران نیز در این‌باره اظهار داشت: «اگر سازمان زيباسازي شهر تهران با همکاری وزارت بهداشت به مسأله ايدز مي‌پردازد، به استناد گزارش‌هاي رسمي از افزايش ابتلا به ايدز است يا مسأله استفاده از نمک و آسيب‌هاي ناشي از آن مبتني بر گزارش‌هاي پيشينه‌اي است که دستگاه‌هاي مرتبط به سلامت و سلامت عموم ارایه کرده‌اند.»
طرح مشترک شهرداری تهران و وزارت بهداشت جهت آگاهی‌بخشی و اطلاع‌رسانی درخصوص بیماری‌های غیرواگیر و تغییر سبک زندگی مردم، طرحی مفید بوده که می‌تواند ثمرات بسیاری در پی داشته باشد. هرچند مواردی ازجمله بحث‌های مربوط به مسائل جنسی، نحوه آموزش‌دهی و آگاهی‌رسانی درباره آن و... می‌تواند محل چالش و بررسی بوده و نیازمند توجه و تأمل بیشتر و جدی‌تر و احصای دیدگاه‌های کارشناسان حوزه سلامت جنسی از منظرهای نگاه و اندیشه متفاوت باشد.