| یگانه خدامی | روزنامه نگار |
تخریب و نوسازی ساختمان‌های کم سن‌وسال در تهران روزبه‌روز بیشتر می‌شود. ساختمان‌هایی که عمر چندانی ندارند و قابل سکونت هستند اما با هدف کسب سود بیشتر از طریق افزایش طبقات، تخریب می‌شوند و ساختمان‌های نوساز جای آنها را می‌گیرند، بدون توجه به شرایط کوچه و محله ساختمان. به این ترتیب اهالی محله‌های مختلف تهران هربار شاهد تخریب و ساخت یک آپارتمان و مجتمع جدید هستند که باید بیش از یک‌سال آلودگی‌های صوتی و محیطی آن را تحمل کنند و البته این کار هزینه‌های زیادی را هم به شهر تحمیل می‌کند.
به این ترتیب طرح «ممنوعیت تخریب ساختمان‌های کمتر از ۲۵سال عمر بنا» در دستور کار شورای مدیران شهرداری تهران قرار گرفته است تا شاید راهی برای این پدیده تقریبا تازه شهر تهران پیدا شود.
علیرضا نادری معاون شهرسازی و معماری شهرداری تهران خردادماه امسال با اعلام این خبر گفت: «معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران با استناد به احکام برنامه پنج ساله دوم مدیریت شهری تهران که اواخر سال گذشته در شورای شهر به تصویب رسید، این طرح را پیشنهاد کرده و قصد دارد با تصویب آن، برای آسیب‌زا‌‌ترین روش ساخت‌وساز که به خاطر سود دوطرفه‌اش به رایج‌ترین روش تبدیل شده است، مرز سنی و محدوده مجاز اعمال کند.»
یکی از راهکارهایی که برای اجرای این ممنوعیت در نظر گرفته شده، اخذ عوارض مضاعف برای جلوگیری از تخریب ساختمان‌هاي بادوام شهر است. از سوی دیگر قرار است بر اساس مصوبه‌ای از این پس برای تخریب و نوسازی ساختمان‌های با عمر کمتر از ۲۵سال مجوز صادر نشود و به‌طور مثال در سال ۹۳ تنها مجوز تخریب و نوسازی ساختمان‌هایی صادر می‌شود که مجوز ساخت آنها پیش از سال ۶۸ صادر شده است.
حجم بالای مصالحی که برای ساخت‌وساز استفاده می‌شوند و برداشت از معادن سیمان و سنگ و از سویی مصرف بالای آب و برق در جریان انجام این کار، از مسائلی است که برای پایتخت مشکل‌ساز شده است. در شرایطی که بحران کم‌آبی گریبان شهر را گرفته و سال‌های دشوارتری از این نظر در پیش داریم، مصرف بالای این منابع در جریان تخریب و نوسازی باری بر این مشکل اضافه می‌کند.
به گفته بسیاری از کار‌شناسان مشکلات و ایرادهای طرح تفضیلی باعث رونق گرفتن تخریب و نوسازی ساختمان‌های کم‌عمر شده است. ارایه امتیاز‌هایی چون تبدیل یک واحد مسکونی به ۵/۱ تا ۲ واحد جدید و پرداخت ۱۰۰درصد هزینه رهن‌کامل آپارتمان برای مدت‌زمان تخریب و نوسازی، باعث شده سازنده‌ها بتوانند مالکان را برای تخریب بنا وسوسه کنند.
براساس آمار، در سال ۹۱ بیش از ۷۰هزار واحد مسکونی در تهران تخریب و به جای آن ۲۵۳هزار واحدمسکونی جدید ساخته شده است. درواقع به اندازه ۳۰درصد پروانه‌های ساختمانی صادرشده، آپارتمان در تهران تخریب شده است. در سال گذشته نسبت تخریب، نزدیک به ۴۰درصد رسید و برای ساخت ۱۴۸هزار واحد مسکونی ۵۸هزار واحد تخریب شدند و این افزایش بار جمعیتی را همراه دارد به‌خصوص در مناطقی که قیمت زمین در آنها بالا‌تر است و نوسازی برای سازنده و مالکان نفع بیشتری دارد.
می‌توان گفت همین مسأله یکی از دلایل افزایش قیمت مسکن و اجاره‌بها در پایتخت است. از سویی مالکان ترجیح می‌دهند به دلیل نوسان‌های موجود در بازار، در این ساخت‌وساز‌ها سرمایه‌گذاری کنند و از سوی دیگر ساختمان‌های ۱۰ یا ۱۵ساله وقتی نوساز می‌شوند، گران‌تر شده و اجاره بها را بالا‌تر می‌برند و روی قیمت اجاره در تمام آن منطقه به مرور تأثیر می‌گذارند.
حال به نظر می‌رسد معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران می‌خواهد با ارایه و تصویب ممنوعیت تخریب ساختمان‌های کمتر از ۲۵ساله، راهی برای حل همه این مشکلات پیدا کند و مقابل این حجم افسارگسیخته ساخت‌وساز بایستد.
لزوم ساماندهی تخریب
چهارمین شورای شهر تهران، با هدف حل مشکلات مختلف شهر تهران به مسأله ساخت‌وساز و روند آن در پایتخت نگاه ویژه‌ای دارد و این مسأله در برنامه ۵ساله دوم مدیریت شهری تهران مورد توجه قرار گرفته است.
محمدمهدی تندگویان عضو شورای شهر تهران و نایب‌رئیس کمیسیون معماری و شهرسازی درباره طرح «ممنوعیت تخریب ساختمان‌های کمتر از ۲۵سال عمربنا» می‌گوید: «این پیشنهاد را من به معاونت شهرسازی شهرداری تهران دادم. البته نه با عنوان چنین ممنوعیتی. من پیشنهاد دادم طرحی درباره تخریب ارایه شود. زیرا ما مقرراتی برای تخریب نداریم و شیوه تخریب‌ها یکسان نیست و گاهی آسیب‌هایی همراه دارد. درواقع ساماندهی تخریب در تهران مسئله‌ای است که باید مورد توجه قرار بگیرد و دستورالعملی برای آن مشخص شود. در این دستورالعمل و در جریان این ساماندهی می‌توان تخریب ساختمان‌های کم‌عمر را هم مورد توجه قرار داد. به این شکل که عوارض تخریب تعیین شود و هزینه آن، آن‌قدر بالا برود که مقرون به‌صرفه نباشد و ساختمان‌هایی که مصالح بد و قدمت چندانی ندارند، تخریب نشوند. بسیاری از این ساختمان‌ها با بازسازی و تغییر کاربری قابل سکونت و استفاده هستند و نیازی به تخریب و در نتیجه تحمیل هزینه به شهر و سلب آسایش همسایگانشان نیست.»
نماهای ساختمانی نامتناسب و نا‌همگون و آلودگی صوتی و آلودگی هوا، مهم‌ترین مشکلاتی است که تخریب ساختمان‌ها برای محله‌ها و مردم ایجاد می‌کنند و به گفته تندگویان با در نظر گرفتن عوارض تخریب به میزان بالا، بخشی از این آسیب‌ها جبران می‌شود و بسیاری از تخریب‌ها به این ترتیب انجام نمی‌شوند.
البته این عضو شورای شهر معتقد است که در صدور مجوز تخریب و نوسازی تنها سن و سال بنا نباید مدنظر قرار بگیرد. تندگویان می‌گوید: «در واقع سن و سال بنا مهم نیست و استحکام آن اهمیت دارد و براساس استحکام بنا باید تصمیم گرفته شود که این بنا باید تخریب و نوسازی شود یا نه. ساختمانی که مستحکم است نباید تخریب شود و در بسیاری از کشورهای جهان هم‌چنین ساختمان‌هایی حفظ می‌شوند و بناهایی با ۳۰۰سال قدمت نیز با مقاوم‌سازی پی، همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرند و مردم در آنها اقامت می‌کنند. اما این اتفاق در تهران نمی‌افتد و ساخت‌وسازهای جدید با نماهای عجیب و غریب چهره و بافت شهر را به هم ریخته‌اند.»
هرچند تندگویان می‌گوید برای اصلاح بافت و چهره تهران زمان از دست رفته و دیر شده است اما این کار‌ها ممکن است، از حاد‌تر شدن وضع تهران جلوگیری کند.
نیاز به نگاه کلان‌تر
کار‌شناسان شهری هم به تخریب ساختمان‌های کم‌عمر در تهران اعتراض دارند. علیرضا سرحدی رئیس هیأت‌مدیره انجمن صنفی مهندسان صنعت ساختمان معتقد است اگر طرح تفضیلی و جامع به درستی اجرا شود، چنین مشکلاتی پیش نمی‌آید که به درنظر گرفتن چنین محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی نیاز پیدا کنیم و می‌گوید: «در شهر تهران به دلایل مختلف ازجمله تراکم‌فروشی توسط شهرداری و ایجاد ارزش افزوده برای شهرداری، میزان ساخت‌وساز در شهر بسیار بالاست و ساختمان‌های کم‌عمر هم با هدف اضافه کردن ۲ تا ۳ طبقه به ساختمان، این کار را انجام می‌دهند و مصالح ساختمانی را درواقع هدر می‌دهند. از سویی به دلیل این‌که این ساخت‌وساز‌ها در چارچوب طرح تفضیلی انجام نمی‌شوند، قشربندی و تراکم محله‌ها را به هم می‌زنند. برج‌ها آرامش محله‌ها را از بین می‌برند و مشکلاتی چون کمبود جای پارک ایجاد می‌کنند. طرح «ممنوعیت تخریب ساختمان‌های کمتر از ۲۵سال عمر بنا» فوایدی دارد اما ضررهایی هم می‌تواند داشته باشد. چون در جریان همین طرح هم کسانی با انجام تخلف، دوباره به ساختمان‌های کم‌عمر مجوز تخریب و نوسازی می‌دهند. آنهایی هم که ساختمانشان با وجود عمر کم مشکلات زیادی داشته و واقعا نیاز به نوسازی دارد اما کسی را ندارند تا در شهرداری این تخلف را برایشان انجام دهد، مستأصل می‌مانند و باید صبر کنند تا ساختمانشان پیر‌تر شود. درواقع مدیران شهری تهران باید مسائل را به صورت کلان‌تر ببینند. درحال حاضر می‌بینیم که در یک کوچه یک ساختمان ۶ طبقه ساخته شده و ساختمان دیگر ۴طبقه است. این بی‌نظمی نتیجه فروختن تراکم‌های بیهوده و بی‌برنامگی است چون دست بردن در قانون و طرح تفضیلی در شهرداری از قدیم باب بوده و به تبع آن این نابسامانی هم باب شده است و حالا مجبور به تجویز مسکن‌هایی هستیم تا این وضع کمی ساماندهی شود در صورتی که نیاز به برنامه‌ها و طرح‌های کلان‌تری داریم که درمان قطعی باشند.»
سرحدی معتقد است که نباید یک قانون ثابت دراین‌باره در نظر گرفت و باید کار‌شناسان براساس شرایط ساختمان، درباره صدور یا عدم صدور مجوز تخریب تصمیم‌گیری کنند. چون بسیاری از ساختمان‌های نوساز استحکام کافی ندارند و مدت کوتاهی بعد از ساخت مشکلات زیادی پیدا می‌کنند و ممکن است چند سال بعد واقعا نیاز به تخریب داشته باشند که البته این هم نتیجه نبود نظارت کافی و کنترل ساختمان‌ها در حین ساخت‌وساز است.
سرحدی می‌گوید: «این طرح لازم است اما برای حل این مشکل تهران کافی نیست. همه این مسائل به مشکل جمعیت بالای تهران باز می‌گردد. چرا شهر تهران باید این میزان جمعیت داشته باشد تا مرتب برای آن ساخت‌وساز شود؟ ساخت‌وسازهای شهر تهران چه زمانی به پایان می‌رسد؟ با این ساخت‌وساز‌ها آرامش مردم را به هم می‌زنیم و مردم تهران همیشه و مدام در معرض آزار و اذیت ناشی از این ساخت‌وساز‌ها هستند بدون این‌که مردم چیزی به دست بیاورند و اتفاق مثبتی برای تهران بیفتد. این ساخت‌وساز‌ها نه زیبایی برای تهران همراه داشته‌اند و نه آرامش. اگر به جای مدام هزینه کردن برای طرح‌های این‌چنینی و کوتاه‌مدت، برای طرح‌های کلان‌تر هزینه کنیم مشکلات تهران بیشتر حل می‌شود.»