شهروند| «نبرد من» فقط یک کتاب نبود. تاریخی بود به تعداد میلیون‌ها کشته و تفکری تفتیده در کوره‌های آدم‌های سوزی. هیتلر درواقع آتشی برافروخت که دامن ملت آلمان را نیز گرفت. آمارها حاکی از آن است که قریب به 5‌میلیون و 500‌هزارنفر در طول جنگ جهانی دوم فقط از خود مردم آلمان کشته شدند که یک‌سوم آن افراد غیرنظامی بودند. برای همین حساسیت روی این کتاب آن‌قدر زیاد بود که تا سال‌ها بعد از جنگ جهانی دوم، همچنان انتشار آن را به صلاح نمی‌دانستند. هرچند «نبرد من» هیچ‌وقت کتابی دور از دسترس نبوده است. این کتاب ‌سال گذشته یکی از پرفروش‌های آمازون بود. در فضای مجازی هم اصل و ترجمه‌های متعدد این کتاب همچنان موجود بوده و هست اما این‌که در خود کشور آلمان مجوز انتشار بگیرد، بحثی طول و دراز داشته به قدمت 70سال. یعنی تازه بعد از این همه مدت، «نبرد من» نوشته آدولف هیتلر قرار است در آلمان منتشر شود. بنیاد تاریخ معاصر در مونیخ این خبر را به تازگی اعلام کرد اما همچنان باید در انتظار انتقاد گروه‌های مختلف به‌ویژه یهودیان بود. «نبرد من» ابتدا در ‌سال ۱۹۲۵ یعنی 8‌سال پیش از به قدرت رسیدن هیتلر منتشر شد. او در زندان لندزبورگ این کتاب را نوشت و بعدها، پس از به قدرت رسیدن حزب ناسیونال سوسیالیسم در آلمان و تشکیل دولت «رایش سوم»، در ‌سال 1943، 10‌میلیون نسخه از آن در آلمان توزیع شد. پس از شکست آلمان نازی، متفقین حقوق چاپ این کتاب را به ایالت بایرن سپردند که به‌طور انحصاری به فرمانداری ایالت بایرن تعلق داشت و تاکنون با انتشار کتاب مخالفت کرده بود. حالا براساس قوانین حق نشر در آلمان، 70‌سال از مرگ مولف گذشته است و ناشران می‌توانند ژانویه 2016 این کتاب را آزادانه منتشر کنند. با این حال، مقامات آلمانی گفته‌اند به دلیل احتمال برانگیخته‌شدن احساسات نئونازی، دسترسی عموم به این متن محدود خواهد بود. البته «نبرد من» نخستین کتابی نیست که در طول تاریخ بحث‌برانگیز بوده و حواشی این‌چنین داشته است. در ادامه به برخی از این کتاب‌ها پرداخته‌ایم:
1. خواستگاه گونه‌ها، چارلز داروین
چارلز داروین طبیعت‌شناس انگلیسی بیش از 150‌سال پیش نظریه تکامل خود را برای خوانندگان عامی نوشت. او پس از 5‌سال سفر دریایی با کشتی بیگل به آمریکای‌جنوبی نخستین پیش‌نویس این کتاب را در‌ سال 1842 نوشت. پس از آن تا‌ سال 1844 نوشته اولیه را گسترش داد و به حدود 230 صفحه رساند. او برای نخستین‌بار تئوری خود را در جولای ‌سال 1858 علنی کرد و یک‌سال بعد کتاب خاستگاه گونه‌ها در لندن منتشر شد. 1200 نسخه چاپ اول در همان روز نخست انتشار به فروش رفت. عنوان کتاب در ابتدا «اصل انواع به کمک انتخاب طبیعی یا بقای نژادهای اصلح در تنازع بقا» بود ولی این نام طولانی به مرور زمان جای خود را به «خاستگاه گونه‌ها» داد. این کتاب داروین درباره نظریه بحث‌انگیز تکامل است که با ادبیات علمی جدیدی در یک کتاب خواندنی ارایه شده بود. درپی انتشار این اثر، کلیسا آن را مضر خواند و سیل مخالفت‌ها آغاز شد و هنوز هم کشاکشی مداوم در بسیاری از کشورهای دنیا بر سر این کتاب وجود دارد که آیا باید نظریه تکامل آموزش داده شود یا خیر. این موضوع به‌ویژه در مدارس هنوز هم جنجال‌برانگیز است.
2. آیات شیطانی، سلمان رشدی
سلمان رشدی در‌ سال 1947 در شهر بمبئی هند و در یک خانواده مسلمان متولد شد. او در 13سالگی برای تحصیل به انگلستان مهاجرت کرد و مدتی با نوشتن مقالات تبلیغی در انگلستان به تأمین مخارج زندگی پرداخت و بعد شناسنامه‏ انگلیسی گرفت و تبعه‏ آن‌جا شد. کتاب «آیات شیطانی» این نویسنده بدون‌شک یکی از معروف‌ترین کتاب‌های ممنوعه است. این کتاب رمان چهارم سلمان رشدی بود و موجب جریحه‌دارشدن احساسات مسلمانان شد. تظاهرات مختلفی درکشورهای مختلف ازجمله در انگلستان به وقوع پیوست و مسلمانان این کتاب سوزاندند. این حرکات زمانی اوج گرفت که امام‌خمینی(ره) در فتوای تاریخی و تأثیرگذار خود، حکم ارتداد سلمان رشدی را صادر کرد و دولت انگلیس وادار به محافظت از جان او شد. البته دولت انگلیس در سال‌های اخیر با دادن جوایز متعدد سعی در محبوب‌کردن این نویسنده و حمایت از او داشته اما این کارها کوچکترین تأثیری در نفرت عمومی مسلمانان نسبت به سلمان رشدی نداشته است. این کتاب مدت کوتاهی پس از انتشار در ‌سال 1988 درهند ممنوع شد. با فاصله کمی ایران، پاکستان، عربستان‌سعودی، مصر و بسیاری از کشورهای دیگر هم به این ممنوعیت پیوستند.
3. اولیس، جیمز جویس
«اولیس» تا به حال دوبار در ایران به شکل نصفه‌نیمه مجوز گرفته و چاپ شده است. یک‌‌بار فصل هفدهم آن چاپ شد و بار دیگر خلاصه آن. منوچهر بدیعی درواقع شرایط را فراهم نمی‌دید تا کل کتاب را چاپ کند. ماجرای بحث‌برانگیز این نویسنده ایرلندی البته تنها به ایران برنمی‌گردد. او تمام آثارش را نه به زبان مادری که به زبان انگلیسی می‌نوشت. نخستین اثرش یعنی دوبلینی‌ها مجموعه داستان‌های کوتاهی است درباره دوبلین و مردمش که گاهی آن را داستانی بلند و با درون‌مایه‌ای یگانه تلقی می‌کنند. او همراه ویرجینیا وولف از نخستین کسانی بودند که به شیوه جریان سیال ذهن می‌نوشتند. این کتاب به‌عنوان یکی از معروف‌ترین آثار ادبیات داستانی در زبان انگلیسی شناخته شده است. این کتاب نخستین کتابی نبود که به علت محتوای جنسی ممنوع شد و البته آخرین کتاب هم نبود. «اولیس» ابتدا به صورت پاورقی از ‌سال 1918 تا 1920 منتشر شد و سرانجام در‌ سال 1922 به صورت یک کتاب روانه بازار کتاب شد. این کتاب به‌عنوان علامتی از جنبش مدرنیسم، زندگی یک شخصیت را در دوبلین به تصویر می‌کشد. زمان وقوع داستان روز 16 ژوئن 1904 و محل آن شهر دوبلین، پایتخت ایرلند است. تمام حوادث تقریبا در مدت 16ساعت اتفاق می‌افتد. این کتاب با مهارت و دقت تمام درهمان قالب ادیسه، اثر معروف هومر نوشته شده است. «اولیس» در ایالات متحده آمریکا پس از برگزاری یک دادگاه از‌ سال 1921 ممنوع اعلام شد و این ممنوعیت تا‌ سال 1934 ادامه داشت. همچنین این کتاب در انگلیس در طول دهه 1930 و در استرلیا در دو دهه 1930 و 1940 به علت استفاده از مطالب شهوانی ممنوع بوده است. هرچند با گذشت قریب به یک قرن، همچنان «اولیس» را مهم‌ترین رمان قرن بیستم می‌دانند.
4. راز داوینچی، دن براون
«راز داوینچی» نام رُمانی کارآگاهی و ماجرایی است از نویسنده آمریکایی، دن براون که با فروش و استقبال گسترده‌ای در سراسر جهان مواجه شد. این کتاب قسمت دوم از سه‌گانه براون است. قسمت اول آن در سال 2000 با نام «فرشتگان و شیاطین» به چاپ رسید. قسمت سوم از سه‌گانه براون نیز با نام «نماد گمشده» در سال 2009 به چاپ رسید. این کتاب دن براون در‌ سال 2003 پرفروش‌ترین رمان در سطح بین‌المللی شد. شروع رمان از همان آغاز جنجال‌برانگیز است و به یکی از روایت‌ها درباره زندگی مسیح می‌پردازد که همواره درباره آن بحث شده است. سوزاندن کتاب، رفتار مشترک مسیحیان در سراسر جهان بود و در ‌سال 2006 وقتی نسخه‌ای از این کتاب برای تلفن‌های موبایل طراحی شد، واتیکان این کتاب را تحریم کرد. انتشار این رمان در پاکستان، ساموآ، لبنان، سریلانکا و برخی کشورهای شبه‌جزیره هند ممنوع است. در ایران تمام قسمت‌های این سه‌گانه ترجمه و منتشر شده‌اند و با مشکلی مواجه نبوده‌اند.
5. آلیس در سرزمین عجایب، لوئیس کارول
چارلز لاتویج داجسون با نام مستعار لویس کارول، استاد ریاضیات در دانشگاه آکسفورد و فرزند خانواده‌ای ثروتمند و بانفوذ در انگلستان بود. لوئیس کارول در سال 1865 با نوشتن کتاب «آلیس در سرزمین عجایب» به یکی از شناخته‌شده‌ترین داستان نویسان کلاسیک کودک در فرهنگ غرب تبدیل شد. نویسنده در این کتاب، داستان خیالی سفر دختری به نام آلیس را تعریف می‌کند که به دنبال خرگوش سفیدی به سوراخی در زمین می‌رود و در آن‌جا با ماجراهای عجیبی روبه‌رو می‌شود. مسلما این داستان، داستانی تخیلی به حساب می‌آید اما در دنیای کارول به حیوانات ویژگی‌های انسانی نسبت داده می‌شود و همین باعث شد ژنرال هو شین در چین این کتاب را توهین‌آمیز بداند و این کتاب مشمول قانون سانسور شود. چون از نظر آنها این کتاب به کودکان می‌آموزد حیوانات را در سطح دوستانشان قرار دهند. این کتاب در استان هونان چین از‌ سال 1931 ممنوع است.