با توجه به اهمیت توسعه جامعه مدنی در حوزه زنان و خانواده برای رفع موانع و مشکلات این عرصه، بر آن شدیم در این زمینه با کارشناسانی که با تشکل‌های مردمی و فعالیت‌های آنها ارتباط بیشتری دارند گفت‌وگوهایی داشته باشیم تا از این رهگذر مخاطبان بتوانند از تجارب و نظرات کارشناسان بهره ببرند.
در همین رابطه با اکرم گل‌محمدی، سرپرست اداره مشارکت‌های اجتماعی اداره‌کل ورزش و جوانان استان تهران گفت‌وگویی انجام‌شده که در ادامه می‌خوانید.
تعریف شما از سمن یا سازمان مردمنهاد چیست؟
تعریف من همان تعریفی است که در متون مرتبط با این مفهوم ارایه می‌شود. سازمان مردمنهاد؛ ساختاری غیردولتی متکی‌بر اراده و فعالیت نیروهای داوطلب برای انجام فعالیتی عام‌المنفعه است.
شما فعالیتی در سازمان‌های مردمنهاد داشته یا دارید؟
عضو هیأت‌موسس یک جمعیت خیریه هستم ولی فعالیت چندانی در آن نداشتم.
به‌نظر شما مهم‌ترین مشکلات سازمان‌های مردمنهاد چیست؟
مشکلات سازمان‌های مردمنهاد را در چند بخش می‌توان بیان کرد که عدم تثبیت جایگاه قانونی سمن‌ها یکی از مهم‌ترین این مشکلات است. همچنین فقدان آگاهی و اطلاعات کافی از مختصات فعالیت‌های مردمنهاد بین مردم، مسئولان و اعضای تشکل‌های مردمی از موانع مهمی است که باید به آن توجه شود. متاسفانه ناتوانی بسیاری از تشکل‌ها در تأسیس یک دفتر کار موجب کمرنگ‌شدن فعالیت‌های آنها و درنهایت خاموشی و غیرفعال شدن‌شان می‌شود.
انتظارات شما از سازمان‌های مردمنهاد حوزه زنان و خانواده چیست؟
فقر آموزشی، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی صحیح و مبتنی‌بر نیاز مخاطب در تمامی اقشار جامعه ما دیده می‌شود. بنابراین اگر عزمی داوطلبانه و مردمی برای کاهش این فقر در میان زنان که رکن اصلی قوام و دوام خانواده و به‌تبع آن پایداری جامعه هستند، وجود داشته باشد، کار بسیار ارزشمندی صورت می‌گیرد که نقش بسزایی در توسعه کشور دارد. به‌نظر من رسالت اصلی تشکل‌های حوزه زنان و خانواده، یافتن راه‌هایی عملی برای غلبه‌بر این فقر است؛ چراکه آموزش زنان، آموزش جامعه است.
عملکرد سمن‌های حوزه زنان و خانواده را چگونه ارزیابی می‌کنید و این امر را نسبت به تشکل‌های حوزه‌های دیگر چگونه می‌بینید؟
ارزیابی عملکرد زمانی صحیح است که تشکل‌ها درگیر مسائلی که قدرت فعالیت آنها را سلب می‌کند، نباشند. به عبارتی، اگر توقعی داریم، اول باید ببینیم چه تسهیلگری در راه خدمات مردمی تشکل‌ها انجام داده‌ایم. اگر موانع اولیه که گاه موجب از بین رفتن شوروشوق داوطلبان فعالیت‌های مردمی می‌شود را برداریم، می‌توانیم ارزیابی داشته باشیم. در شرایط کنونی و با وجود مشکلات ساختاری، نارضایتی کلی از عملکرد سازمان‌های حوزه زنان و خانواده چندان دور از ذهن نیست.
به‌نظر شما سازمان‌های مردمنهاد چگونه می‌توانند به حل مشکلات مردم کمک کنند؟
این سوال از دیدگاه هر تشکلی پاسخ متفاوتی خواهد داشت. اساسا سمن‌ها برای کمک و رفع معضلات به وجود آمده‌اند؛ پس باید از خود آنها پرسید کدام ضرورت شما را به‌سوی کار داوطلبانه کشانده و راهکارتان چیست. اما در حالت کلی همین که تشکل‌ها بتوانند نقش واسط میان مردم و دولت را خوب ایفا کنند گامی موثر برای رفع مشکلات برداشته‌اند.
موانع پیش‌روی سمن‌های جدیدالتأسیس و راهکارهای برطرف‌کردن آنها چیست؟
سازمان‌های مردمنهاد جدیدالتأسیس با مشکلاتی مانند فقدان امکانات و تجهیزات اولیه برای راه‌اندازی دفتر کار، عدم‌شناخت کافی نسبت مسئولان و موانع مسیر و دلسردشدن در ابتدای فعالیت و نیز سختی جذب نیروهای داوطلب روبه‌رو هستند. بدین‌ترتیب ارایه آموزش‌های غنی برای داوطلبان، تأسیس تشکل‌های مردمی و برپایی جلسات آشنایی با سمن‌های قدیمی‌تر و استفاده از تجربیات آنان بسیار مفید است. همچنین دولت می‌تواند با استفاده از ظرفیت‌های موجود و بدون هزینه‌تراشی، مثلا با دراختیار قرار دادن ساختمان‌های وقفی یا تجهیزات و... کمک شایانی کند.
به‌نظر شما برای توانمندشدن اعضای سمن‌ها چه‌برنامه‌هایی باید اجرایی شود؟
برنامه‌هایی که با نیازسنجی از خود سمن‌ها طراحی شده باشد.
نظرتان درمورد نظارت بر فعالیت‌های سازمان‌های مردمنهاد چیست؟
نظارت باید از سوی مراجع مرتبط و دارای وظیفه نظارت باشد؛ نه این‌که هر ارگانی احساس وظیفه کند که نظارتی نسبت به تشکل‌ها داشته باشد. قاعدتا ارگانی که نظارت وظیفه ذاتی اوست سازوکار مشخص و مطابق قانونی دارد که اجازه پاسخگویی و دفاع را هم به نظارت‌شونده می‌دهد. من معتقدم نظارت موثر تنها در بستر تعامل رخ خواهد داد نه با نظارت پلیسی و نگاه از بالا به پایین و رویکرد امنیتی صرف.
نگاه شما به شبکه‌سازی سمن‌های حوزه زنان و خانواده چیست و چگونه می‌توان این شبکه‌سازی را ایجاد کرد و سمن‌ها را به‌هم مرتبط ساخت؟
اگر تعداد و تنوع تشکل‌های اجتماعی هر حوزه به‌حدی رسیده باشد که شبکه‌شدن آنها توان‌شان را مضاعف کند خیلی‌خوب است که این اتفاق بیفتد. البته تأکید دارم این شبکه‌شدن باید خودجوش و براساس نیاز درونی خود سمن‌ها باشد نه براساس سلیقه و تمایلات مسئولان.
چند مورد از برنامه‌های موفقی که توسط سازمان‌های مردمنهاد برگزار شده را نام ببرید.
من برنامه‌هایی را موفق می‌دانم که مشکلی از مشکلات مردم را حل کند و کار روی زمین مانده‌ای را به اتمام رساند. بسیاری از مواقع شاهد برگزاری همایش‌ها و نمایشگاه‌های بزرگ و پرهزینه‌ای توسط سازمان‌های مردمنهاد هستیم که ارزشی ندارد. اگر اولویت‌بندی صحیحی انجام شود، مشخص می‌شود که برگزاری رویدادهایی چون همایش‌های دارای برد رسانه‌ای در مقایسه با رفع معضلات اجتماعی چقدر اهمیت دارند. من برنامه‌موفق را برنامه‌ای می‌دانم که مجری آن اولویت‌ها را درست تشخیص داده باشد مانند دوره‌های مستمر آموزشی برای کودکان محروم و دارای فقر فرهنگی و اقتصادی.
به‌نظر شما چه سیاست‌گذاری‌های کلانی برای تسهیل امور سمن‌ها لازم است؟
مهم‌ترین سیاست‌گذاری برای تسهیل امور سمن‌ها تصویب قانون جامع تأسیس سازمان‌های مردمنهاد است. همچنین توسعه اطلاع‌رسانی درمورد حدود و ثغور فعالیت‌های اجتماعی و افزایش آگاهی عمومی در‌این حوزه و نیز تسهیل شرایط فعالیت برای تشکل‌های واقعی که پیمانکار پروژه‌های دولتی نیستند و براساس دغدغه‌های عینی به‌وجود آمده‌اند از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
یکی از مشکلات عمده سازمان‌های مردمی فقدان اعتبارات کافی است، در این زمینه چه پیشنهاداتی برای تأمین بودجه سمن‌ها دارید؟
آشنا ساختن سمن‌ها با مفهوم کارآفرینی اجتماعی و تأمین بودجه از طریق فعالیت‌های اقتصادی غیرانتفاعی و خودگردان‌‌شدن سمن‌ها.