| رضا اصلاحی | عضو سازمان جهانی کمیته حفاظت در برابر آتش |
چندسالی است که موضوع پدافند غیرعامل در کنار بحث مدیریت بحران که دارای سابقه بیشتری است در هم آمیخته و اغلب وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و شرکت‌هایی که به نوعی خود را دخیل در موضوعات مذکور می‌پندارند، هر کدام از منظر خود وارد بحث شده و مواردی را مطرح می‌کنند که بعضا دارای چارچوب مشخصی نیست.
موضوع مدیریت بحران به شکل دولتی یا حکومتی، در کشور ما سابقه‌ای به درازای نیم قرن دارد. خیلی‌ها هنوز مدیریت بحران را عین مدیریت کلان عمومی می‌دانند که عبارت است از حداکثر استفاده مطلوب از نیروی انسانی، امکانات مالی و فیزیکی از طریق برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و رهبری، نظارت، کنترل و هماهنگی برای رسیدن به هدفی خاص. اما کسانی که مدیریت بحران را از منظر مذکور مورد مطالعه قرار داده‌اند، آن را مجموعه‌ای از فرآیندهای مختلف، همانند بروز ناملایمات عصبی و روانی توأم با آسیب‌های جانی و مالی و خطرها و نیازهای تازه متولد شده در سطح خرد و کلان جامعه و فروریختن روزمرگی و ایجاد واکنش‌های شخصی و اجتماعی می‌بینند. لیکن باید کمی تأمل کرد؟!
می‌دانیم کشور ما در خط زلزله بوده و هر ساله نیز از سیل‌های خانمان برانداز گریزی نداشته و از طرفی همواره پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز با تهدیدهای متعدد نظامی مواجه بوده است. اما وقتی گریزی به سال‌های قبل می‌زنیم مشاهده می‌کنیم که در سال 1351 نیز آیین‌نامه اجرایی قانون اصلاح قانون سازمان دفاع غیرنظامی کشور (مربوط به وظایف و تشکیلات آن) توسط کمیسیون‌های پارلمانی مجلسین به تصویب رسیده و جالب این‌جا است که بحث پدافند غیرعامل (به‌طور مصطلح امروزی) و مدیریت بحران، به صورت بسیار ظریفی در یک چارچوب قانونی به نام قانون سازمان دفاع غیرنظامی کشور کنار هم قرار گرفته است.
به‌طوری‌که طبق ماده2 آیین نامه مذکور، موضوع دفاع غیرنظامی عبارت است از حوادث ناگوار طبیعی و غیرطبیعی که احتمال دارد موجب بروز خسارات مالی و جانی شود یا سانحه و رویدادی اعم از طبیعی و غیرطبیعی که منجر به خسارات مزبور می‌شود. البته می‌دانیم که ایران در آن زمان نیز از ناحیه عراق مورد تهدیدهای منطقه‌ای قرار داشت و قطعا یکی از دلایل چارچوب قانونی سازمان مذکور نیز تلفیقی از مدیریت بحران و پدافند غیرعامل
محسوب می‌شد.
لیکن در این مقاله ابتدا به موضوع پدافندغیرعامل و مدیریت بحران و نقش‌های هر یک پرداخته و نهایتا تلفیق استراتژی هر دو موضوع را مورد بحث قرار دهم تا از این منظر، خوانندگان محترم با پیگیری مقالات آتی و ارایه سلسله مباحث آموزشی در حوزه JFO (همگرایی سیستمی) بتوانند مسیرهای متفرق و همسوی فعلی را در زمان بحران، در شکل واقعی دنبال و مدیریت کنند.
آنچه که در سطور قبل با عنوانJFO مطرح شد درواقع ایجاد یک سیستم منسجم، استاندارد و هماهنگ، به منظور برنامه‌ریزی، سازماندهی و انجام سلسله اقداماتی خاص است که بتواند از نگرانی‌های موجود و آتی در سطح مدیریت کلان و جامعه کاسته و با تمهیدات پیشگیرانه، در صورت بروز هر گونه حادثه، اقدامات لازم از قبیل امدادرسانی سریع و کارآمد، اطفاء، دفاع از اراضی ملی، عادی‌سازی اوضاع و... را انجام دهد.
تجربیات چند دهه اخیر در بالغ بر 23کشور دنیا خصوصا کشورهای بلوک شرق نشان داده است، مدیران جامعه‌ای که برای مقابله با حوادث طبیعی و غیرطبیعی به تکاپو افتاده، چاره‌اندیشی کرده و آموزش‌های لازم را در اختیار مردم قرار داده‌اند، هنگام مواجهه با این‌گونه مسائل غافلگیر نمی‌شوند، میزان آسیب‌های جانی و خسارت‌های مالی را به‌طور محسوس کاهش می‌دهند و امنیت بیشتری را برای جان و مال افراد و امنیت و اقتدار ملی کشور خود فراهم می‌کنند.
کشورهایی که از سال 1353 تاکنون در زمینه استانداردسازی به صورت جدی وارد حوزه مشترکات مقابله با حوادث غیرمترقبه طبیعی و غیرطبیعی شده و توانسته‌اند استانداردهای مورد نیاز بالغ بر 1410 مدل با حدود 423000 زیر شاخه را با تعاریف مشترک تهیه کنند عبارتند از: روسیه، بلاروس، بلغارستان، هلند، سوئد، سوئیس، مکزیک، تایلند، ژاپن، برزیل، نروژ، ترکیه، انگلیس، نیوزیلند، فنلاند، دانمارک، اتریش، فرانسه، لهستان، ایتالیا، کانادا و آمریکا.
لذا باید استانداردهاي مهندسی طراحي در ساخت ابنیه و تاسيسات زيربنايي نظامی یا غیرنظامی را با لحاظ کردن کليه ضوابط ايمني، بهداشت، حفظ محيط‌زيست و مقررات پدافند غيرعامل و با توجه به محدوديت‌هاي اقتصادي، فني و اجرايي در 3 مرحله قبل از بحران، حین بحران و پس از بحران و در جايگاهي مناسب و هماهنگ با اهميت هر 3مرحله در نظرگرفت.
بنابراین برای هر 3 مرحله لحاظ کردن استانداردهای بین‌المللی، طبقه‌بندی اطلاعاتی، امکان ارایه گواهینامه‌های مشخص به زیرگروه‌های عملیاتی، جمع‌آوری و کدبندی ستادهای مدیریتی و اجرایی، ارایه مجوزهای لازم به جهت حضور هر ستاد در هر مرحله و هر بخش از فعالیت‌های موضوعی، سیستمی کردن مدیریت اطلاعات در ستادها و واحدهای عمل کننده، تبیین استراتژی تغییر موقعیت عادی به غیرعادی، ترتیب نظارت بر واحدهای عمل‌کننده و... ضروری است.
در شماره بعدی به بیان استراتژی کلی و اهداف مشترک پدافند غيرعامل با مدیریت بحران خواهیم پرداخت.