امان‌الله قرایی مقدم جامعه‌شناس

اصولا به دلیل این‌که سرعت تغییرات پیشرفت تکنولوژی و فرهنگ مادی در شهرها سریع‌تر از تغییرات اجتماعی و فرهنگ معنوی است و افراد نمی‌توانند رفتار و کردار و ذهنیت و سبک زندگی‌شان را مناسب و همگام با سرعت رشد و تغییرات و تحولات تنظیم کنند، تأخر فرهنگی یا واپس‌ماندگی فرهنگی (cultural late) به‌وجود می‌آید که نام یک تئوری است. این تئوری در همه جای دنیا صادق است اما در مورد کشورهای جهان سوم، بیشتر صدق می‌کند و این فاصله میان فرهنگ مادی و معنوی، بیشتر است.
مکتبی وجود دارد به نام تکنوکراسی؛ یعنی حکومت جهان در اختیار تکنیک است؛ این تکنیک و تکنولوژی است که موجب تغییر رفتار و نگرش و سبک زندگی مردم می‌شود. درواقع همه ما، بنده صاحبان صنایع هستیم و آنها هستند که نحوه زندگی و حتی تفکر ما را تعیین می‌کنند. تکنوکراسی است که مردم را اداره می‌کند و هر کشوری که تکنیک در اختیار داشته باشد، می‌تواند بر دیگر کشورها سلطه یابد و زندگی مردمان آنها را در اختیار بگیرد.  
در تعریف واژه فرهنگ، ما آن را به دو بخش تقسیم می‌کنیم؛ فرهنگ مادی که همان تکنولوژی و مادیات است و فرهنگ معنوی که اخلاق و آداب و رسوم مردم یک منطقه جغرافیایی را شامل می‌شود.
همواره سرعت رشد فرهنگ مادی یعنی تکنولوژی، به مراتب بیشتر از سرعت تغییرات فرهنگ معنوی است. شما به سرعت می‌توانید خودرو جدیدتری بخرید، مبل و لوازم خانه‌تان را لوکس کنید، اما نمی‌توانید به همان سرعت، فرهنگ، اخلاق و آداب‌تان را تغییر دهید. به همین دلیل است که تأخر فرهنگی به‌وجود می‌آید و همین تأخر فرهنگی است که موجب می‌شود یک نفر با این‌که بنز و پورشه سوار است، اما روی خط عابر پیاده می‌ایستد؛ با این‌که در شمال شهر تهران، در آپارتمان لوکسی زندگی می‌کند، اما فرهنگ آپارتمان‌نشینی ندارد؛ خودرو، آپارتمان، پارک و... اینها همگی به سرعت تغییر می‌کنند و ساخته می‌شوند اما فرهنگ آنها به همان سرعت، ساخته نمی‌شود؛ این اختلاف و تفاوت میان فرهنگ مادی و فرهنگ معنوی در جوامع، باعث بروز ناهنجاری‌های اجتماعی می‌شود. این یکی از دلایل وجود چنین رفتارهایی است که از سوی مجرمان و بزهکاران رخ می‌دهد و امنیت و آسایش شهروندان را سلب می‌کند.
مورد دیگری که نبودن آن، موجب بروز چنین رفتارهایی در سطح جامعه می‌شود، همان چیزی است که بودنش موجب بارور شدن فرهنگ معنوی می‌شود و آن چیزی نیست جز کنترل و نظارت.  اینها در جامعه ما ضعیف است. قانون نیز در جامعه ما به‌درستی تبیین نشده است و مجریان قانون هم به صورت تام و تمام نمی‌توانند قانون را اجرا کنند؛ همچنین، امکانات و تمهیدات لازم برای جلوگیری از خشونت، عداوت، بزهکاری و دزدی در کشور ما وجود ندارد. امکانات و تمهیداتی از قبیل اقتصاد سالم، رفع تورم و مشکلات اقتصادی، ایجاد اشتغال و رفع بیکاری؛ ساخت برنامه‌های شاد و شادی بخش از رادیو و تلویزیون؛ ما در هیچ‌کدام از موارد فوق، نتوانسته‌ایم خوب عمل کنیم؛ به همین دلیل است که وقتی یک نفر در خیابان به او بگوید بالای چشمت ابروست، او را می‌کشد!