نام هند همراه با تنوع قومیت، آداب، رسوم و زبان همراه بوده است و به همین خاطر نگاهی از هر زاویه به این کشور حکایت از شگفتی‌های زیادی دارد. ازدواج در هند نماد خاصی از آداب و رسوم و برنامه‌های ادیان مختلف خصوصا هندوها است. اگرچه به تحریر کشیدن این موضوع نیازمند تحقیقی بسیار گسترده و عمیق است، ولی به‌طور اختصار و کوتاه به آن پرداخته‌ایم.
ازدواج در آیین هندو
اگرچه در مورد اعتقاد به سنت ازدواج و رسومات آن، نظرات گوناگونی در هند وجود دارد، اما نهاد ازدواج در میان تمامی هندوها و سایر ادیان از درجه اهمیت واحدی برخوردار است و در همین ارتباط ازدواج در اکثر متون مذهبی هند به مثابه یک فریضه مذهبی آمده است. ازدواج که در لغت هندو «ویواه» خوانده می‌شود، به‌عنوان یک وظیفه اساسی برای هر «هندو» محسوب می‌شود. براساس اعتقادات مذهب هندوئیسم، هر انسان بایستی پنج قربانی بزرگ انجام بدهد. انجام این پنج قربانی تنها زمانی ممکن است که فرد ازدواج کرده باشد. بنابراین زن یا مرد تا زمانی که ازدواج نکرده باشند، نمی‌توانند این پنج فرض بزرگ را انجام دهند. هندوها برای تولد فرزند پسر، اهمیت ویژه‌ای قایل‌اند، زیرا معتقدند که تولد فرزند پسر منجر به رستگاری یا آزادی می‌شود. براساس اعتقادات هندوئیسم، زنان خلق شده‌اند که وظیفه مادری را به عهده بگیرند و مردان آفریده شده‌اند که بتوانند پدر شوند. ازدواج در هندوئیسم از لحاظ نظری یکی از مراسم مذهبی چندگانه مبنی‌بر «اهدای بدن» یا «قربانی بدن» است که زن و مرد هندو بایستی در یک مقطع از زندگی‌شان آن را انجام دهند.
براساس اعتقادات مذهب هندوئیسم، باید دختر را به محض رسیدن به سن مناسب برای ازدواج به خانه بخت فرستاد و اگر پدر یا قیم دختری که به سن ازدواج رسیده، تا سه‌سال پس از این مقطع او را به خانه بخت نفرستد، گناه بزرگی مرتکب شده و در همین حال اگر والدین، دختر را در این مدت به خانه بخت نفرستند، دختر آزاد است که زوج خود را به دلخواه خود انتخاب کرده و با او ازدواج کند.
اگرچه سن ازدواج در مناطق شهری هند
رو به افزایش است، اما ازدواج کودکان و ازدواج در سنین پایین‌تر هنوز هم در روستاهای هند مرسوم است. سنین ازدواج در هند از نوزاد
6 ماهه شروع می‌شود و تا سنین بالا ادامه می‌یابد. هم‌اکنون در بسیاری از مناطق روستایی هند، نوزادان کوچک دختر و پسر را با برگزاری مراسم مذهبی همانند سایر مراسم ازدواج به عقد یکدیگر درمی‌آورند و سپس نوزاد دختر به خانه شوهرش یعنی منزل پدر پسر خواهد رفت و درحقیقت مابقی عمر را تا رسیدن به بلوغ جسمی و عقلی در آن‌جا خواهد گذراند. هدف این نوع ازدواج که بیشتر در ایالت‌های راجستان و مناطق جنوبی هند رواج دارد، وابسته کردن دختر و پسر به زندگی مشترک از ابتدای دوران کودکی است. قانون اساسی هند در بخش ازدواج هندوها که در سال 1334 به تصویب رسید، حداقل سن ازدواج برای زنان را 15سال و برای مردان 18سال تعیین کرده است، اما عملا این قانون در همه جا به اجرا در نمی‌آید.
اما بهترین و پسندیده‌ترین نوع ازدواج، هدیه‌کردن عروس به داماد است. هندوئیسم برای ازدواج بین زوجین شرایطی قایل است. ازجمله این که یک مرد هنگامی می‌تواند ازدواج کند که شرایط دوران تعلیم و مطالعه متون مذهبی هندو را پشت‌سر گذاشته باشد. مطالعه متون مذهبی بایستی طبق دستور انجام گیرد و در دوران مطالعه نیز، متعلم بایستی مسائلی را که هندوئیسم تعیین کرده است، رعایت کند. متون مذهبی «ودا» متشکل از سه نسخه است و متعلم بایستی حداقل یکی از آنان را مطالعه کند تا بتواند ازدواج کند. متون مذهبی هندو تأکید دارند که مرد و زن بایستی در دوران قبل از ازدواج از عزت نفس و اتکا به نفس برخوردار باشند. این متون همچنین تأکید می‌کند که مرد و زن نبایستی قبل از ازدواج رابطه جنسی داشته باشند. تا قبل از تصویب «قانون ازدواج هندوها» ، از لحاظ اعتقادی، هر هندو می‌توانست تعداد زیادی زوجه اختیار کند. تا این زمان در طبقه تاجر، طبقه رزمنده یا افراد ثروتمند و قدرتمند چندزوجه‌ای نیز دیده می‌شد. اما در میان طبقات روحانی و رهبران عمدتا یک زوجه‌ای مرسوم بود.
خواستگاری
قرار گرفتن مرد به‌عنوان محور و همچنین وجود فشار ناشی از تهیه جهیزیه توسط دختران که ریشه در فقر اقتصادی مردم هند دارد، عملا موجب شده تا عموما خانواده‌ها خواستار داشتن پسر باشند. به‌طوری‌که بعضا تولد اولاد دختر را به‌عنوان نحس یاد کرده و می‌کنند. این موضوع که به‌طور مستقیم بر نهاد خانواده نیز اثر گذاشته، موجب شده تا در جامعه هند اصولا برای مرد ارج بیشتری (در آیین‌های مختلف) قایل شوند و به همین خاطر نیز هنگام ازدواج اصولا خانواده دختر در تلاش برای پیدا کردن داماد مناسب باشد. در همین راستا لازمه یافتن داماد مناسب و خوب، ارایه شرایط مناسب و خوب بوده و نهایتا انتخاب داماد با وضع طبقه، امکانات مالی و شرایط اجتماعی خانواده دختر رابطه پیدا کرده است. به هر تقدیر پیشنهاد ازدواج در هندوها اصولا از جانب خانواده دختر مطرح می‌شود و پدر و مادر دختر، پس از انتخاب داماد به منزل او رفته و پیشنهاد را مطرح می‌کنند. در این هنگام دختر و پسر هیچ نقشی در رد یا قبول ازدواج نداشته و حتی بعضا همدیگر را تا قبل از مراسم ازدواج نیز نمی‌بینند. بعد از حضور خانواده دختر در منزل پسر، پدر و مادر داماد به منزل عروس می‌روند و در این رابطه مراسم مختلفی وجود دارد. در جنوب هند خانواده داماد پس از قبول عروس همراه با یک دست لباس به منزل دختر رفته و نظر نهایی خود را اعلام می‌کنند. در شرق هند یعنی ایالت پنجاب، خانواده داماد با یک قطعه جواهر (گردنبند یا انگشتر) همراه با لباس و با یک نوع ظرف نقره به منزل عروس می‌روند که به این رسم «سگاتی» نیز گفته می‌شود.
در هر حال حضور خانواده پسر در منزل خانواده دختر درحقیقت قبول دختر به‌عنوان عروس است. در این نشست پیرامون جهیزیه «دوری» و برنامه عروسی گفت‌وگو می‌شود. در شهر «ساورات» ایالت بیهار در شرق هند، پسرها به قیمت خوبی در یک نمایشگاه به فروش می‌رسند و خریداران آنها والدین دختران دم‌بخت هستند. در این شهر از 600سال پیش تاکنون پسرها همراه با بزرگان خانواده خود در یک باغ انبه جمع می‌شوند و خانواده دختران دم‌بخت، داماد خود را انتخاب می‌کنند. این کار به خانواده دختر حق انتخاب می‌دهد ولی موضوع پس از توافق طرفین در مورد مبلغی که خانواده دختر باید بپردازد قطعی می‌شود. خانواده دختر چند داماد را انتخاب کرده و پس از بحث مفصل درباره پیشینه خانوادگی، سوابق تحصیلی و سایر دارایی‌های پسر و بالاخره تعیین میزان جهیزیه، مسأله ازدواج نهایی می‌شود. دامادها به قیمت‌هایی از 3 تا 300هزار روپیه به فروش می‌رسند که قیمت براساس شغل آنان تفاوت می‌کند.
مراسم عروسی در هند
مراسم مذهبی، بخش عمده‌ای از نظام ازدواج در هندوستان را تشکیل می‌دهد. متون مذهبی در رابطه با ازدواج می‌گویند که عروس به وسیله پدر یا ولی خود به داماد «سپرده» می‌شود، بنابراین از داماد دعوت می‌شود که برای بردن عروس به محل عروسی مراجعت کند. مراسم عروسی با‌توجه‌به مذهب، طبقه، فرقه، درآمد و موقعیت اجتماعی افراد، متفاوت است. درمجموع، مراسم مذهبی ازدواج عبارت است از مراسم نامزدی، تعیین یک روز خوش‌یمن با تعیین ساعت و دقیقه برگزاری جشن عروسی که به آن مراسم استقبال از داماد توسط خانواده عروس گفته می‌شود، تقدیم حلقه‌گل متقابل توسط عروس و داماد، تحویل عروس به داماد، قرار دادن دست عروس در دست داماد و چرخیدن هر دو با یکدیگر هفت مرتبه به دور آتش مقدس که برای همین منظور در محل برگزاری جشن عروسی بر پا شده است.
همراه با چرخش عروس و داماد به دور آتش، روحانی هندو که در محل حاضر است، شروع به خواندن اوراد و سرودهای مذهبی می‌کند و در همین هنگام از روغن مخصوص که در دست دارد، به داخل آتش می‌ریزد.
جهیزیه (دوری) در هند
جهیزیه در ابتدا هدایا و پیشکش‌هایی بود که به دختران در زمان ترک خانه پدری و ورود به خانه همسر اهدا می‌شد ولی متاسفانه امروزه تبدیل به امری مزاحم و ناهنجار شده است که بازتاب آن دخترکشی و سقط‌جنین، خودکشی، سوزاندن عروس و موارد دیگری است که باعث هتک‌حرمت دختران هندی است، مسأله جهیزیه در میان کاست‌های مختلف و شهرها و روستاها به صورت یک مشکل اجتماعی جدی مطرح است که قوانین ازدواج پسر و دختر با کاست خود یا بالاتر و پایین‌تر مورد سوءاستفاده واقع شده است این قوانین انتخاب همسر را محدود می‌کند؛ مضافا به این‌که ازدواج پسر به صورت یک هدف باارزش‌تری نسبت به دختر در این جوامع تجلی می‌کند و عامل اصلی در این میان جهیزیه است یعنی دادن اجناس و کالاهای مادی و پول نقد و طلا به خانواده پسر در زمان عقد ازدواج و حتی در مناسبت‌های مختلف بعد از ازدواج هم ادامه دارد و در بعضی جوامع تا آخر عمر. آمار سقط جنین زنان باردار بعد از سونوگرافی و خودکشی و خودسوزی دختران هندی بسیار بالاست. حتی در شهرهای بزرگی مانند دهلی به‌طور متوسط در هر 24 ساعت یک عروس از خودسوزی جان می‌سپارد، در اکثر این حوادث ناگوار، عامل اصلی جهیزیه است.
در عصری که هند به پیشرفت‌های اقتصادی بی‌سابقه‌ای دست‌یافته، گزارشات روزافزونی از شکنجه و سوزاندن عروسان هندی به خاطر جهیزیه به دست می‌رسد. افزایش این عمل به واسطه ظهور عصر جدیدی از مصرف‌گرایی که با سنن قرون وسطایی تداخل پیدا کرده، ابعاد جدیدی یافته است. مقامات هندی می‌گویند: تمام خانواده‌ها صرف‌نظر از زمینه‌مذهبی، اجتماعی و اقتصادی‌شان، به‌طور فزاینده‌ای جهیزیه بیشتری را طلب می‌کنند تا از فقر بگریزند، ثروتی بیندوزند، تا لوازم مدرنی را که هر روز تبلیغش را در تلویزیون می‌بینند، به چنگ بیاورند. در جریان شتاب جامعه به سمت مدرنیزه شدن، تقاضای جهیزیه، راهی شده است تا سالیان سال بعد از ازدواج، همچنان پول و کالا از خانواده عروس اخذ شود و اگر خانواده عروس قادر به این کار نباشد عروس در معرض گرفتاری ضرب و جرح و حتی قتل قرار می‌گیرد.
جهیزیه شاید بزرگترین عامل فشاری باشد که ستم‌کشیدگی زنان در هند و سایر نقاط شبه‌قاره را تشدید می‌کند. این سنت که در آغاز به منظور کمک به زندگی دختران که وارث خانواده محسوب نمی‌شدند بنا نهاده شد، اینک به عامل ورشکستگی خانواده‌ها و ستم‌کشیدگی زنان بدل شده است. از لحظه‌ای که یک دختر به دنیا می‌آید، خانواده‌اش می‌دانند که سال‌ها و حتی نسل‌ها باید بهای ازدواج و جهیزیه‌اش را بپردازند و همین عمل موجب قتل نوزادان دختر و سقط‌جنین دختر می‌شود.
در این راستا بسیاری از نوعروسان تحت فشارهای روحی و اذیت و آزار جسمی قرار می‌گیرند و در برخی مواقع نیز خانواده داماد اقدام به سوزاندن عروس می‌کنند. عروس‌سوزی در سال‌های اخیر نیز، قربانیان بسیاری داشته است. شاید بتوان ادعا کرد که روزی نمی‌گذرد که عروس‌سوزی در هند اتفاق نیفتد، اما تمامی آنها در روزنامه‌ها گزارش نمی‌شود. مردم شاهد انعکاس تعداد زیادی از آنها در روزنامه‌ها هستند، اما تعداد قربانیان این جنایت هولناک بیش از آن است که در روزنامه‌ها منعکس می‌شود. درحقیقت جهیزیه، امروزه به‌عنوان یک هدیه برای ابراز محبت و عشق نیست بلکه حقی است برای خانواده پسر در قبال بزرگ کردن پسر و کسب تحصیلات به اضافه مخارج ازدواج و کالاها و وسایل زندگی.
ازدواج و رسوم بعد از آن
تشکیل خانواده که اصولا از ارکان هر جامعه‌ای محسوب می‌شود برمبنای شرایط اجتماعی، اقتصادی و جغرافیایی آن دارای رسوم مختلف است و به‌ویژه مشکلات ناشی از آن و گذر ایام، عملا به وجودآورنده رسوم متفاوت می‌شود. در این راستا کشور هند به دلیل تنوع قومیت با فرهنگ و رسوم رابطه نزدیک دارد و پس از تشکیل خانواده دارای رسوم متفاوتی است.
رسم ساتی
«ساتی» واژه‌ای است سانسکریت که به معنای «همراه» و «رفیق» می‌آید. براساس این رسم اگر شوهر زن جوانی بمیرد، زن جوان بایستی خود را زنده زنده در آتش بیندازد که جنازه شوهرش در آن، درحال سوختن است. این رسم که ریشه در عقیده هندویی دارد، می‌گوید که زن با قربانی کردن خود هنگام سوختن جنازه شوهرش باعث می‌شود که شوهرش را از آتش جهنم نجات بدهد. باگذشت زمان این رسم نه‌تنها فراگیر، بلکه به صورت کمال مطلوب خانم‌ها درآمده است. با درگذشت شوهر، بیوه وی خود را در آتش وی می‌سوزاند یا اگر او را دفن می‌کردند، بیوه وی نیز زنده زنده همراه وی مدفون می‌شد.
ازدواج خواهرانه
در این نوع ازدواج در صورت مرگ زن، شوهر با خواهرزن خود ازدواج می‌کند. این ازدواج در بخش‌هایی از ایالت «هاریانا» رواج دارد.