دو‌سال پیش بود که سازمان ثبت احوال در توضیحی اعلام کرده بود علت افزایش آمار ازدواج‌های زودهنگام در چند‌سال اخیر، ثبت ازدواج‌های شرعی در فاصله سال‌های 1388 تا 1390 بوده که برای برخورداری از امکانات و تسهیلات اجتماعی نظیر دریافت یارانه، سهام عدالت، دریافت گذرنامه برای سفرهای زیارتی و... بوده است.
آنچه ظاهرا از آمارهای انتشاریافته سازمان ثبت‌احوال در سال‌های اخیر برمی‌آید، افزایش تعداد ازدواج ثبت شده دختران و پسران سنین پایین است. به‌طوری‌که موجب شده در برخی رسانه‌ها و خبرگزاری‌ها شاهد تحلیل‌هایی براساس این آمارها و منتسب‌کردن آنها به دختران و پسران سنین پایین به‌عنوان کودکان امروزی باشیم.
در تبیین این افزایش باید اشاره کرد که حجم قابل‌توجهی از این آمارها به سال‌های گذشته مربوط بوده و به‌عنوان «ازدواج معوقه» در چند‌سال اخیر درحال ثبت هستند. در این ازدواج‌های معوقه، زوجین ازدواج شرعی داشته اما آن را ثبت قانونی و رسمی نکرده‌اند و پس از گذشت سال‌ها از زندگی زناشویی خود به دلایل متفاوت ازجمله بهره‌مندی از امکانات و تسهیلات اجتماعی نظیر دریافت یارانه، سهام عدالت، دریافت گذرنامه برای سفرهای زیارتی و... در سال‌های اخیر اقدام به اثبات زوجیت و ثبت ازدواج خود کرده‌اند و سازمان ثبت‌احوال نیز برابر ماده 32 قانون خود تکلیف دارد پس از انجام استعلام و اطمینان از عدم ثبت زوجیت آنان، ازدواجشان را در سند هویتی آنها ثبت کند.
ازدواج‌های زودهنگام که در استان‌های جنوبی و مرزی کشور بیشتر مشهود است، حجم قابل‌توجهی از آمارهای ثبتی ازدواج سنین پایین را شامل شده‌اند. البته اجرای طرح‌های ویژه به‌منظور شناسایی و ثبت ازدواج‌های معوقه توسط ادارات کل ثبت‌احوال برخی از استان‌های کشور نظیر استان سیستان و بلوچستان مزید این علت در افزایش ثبت ازدواج معوقه بوده است.
مقایسه آمارهای ثبتی ازدواج در 3سال
(90-88) نشان می‌دهد، در‌سال 1389 تعداد ازدواج ثبت‌شده مردان کمتر از 15سال و 19-15 ساله کشور به ترتیب 26درصد و 3درصد رشد نسبت به سال1388 داشته است. همچنین درصد رشد تعداد ازدواج ثبت‌شده زنان کمتر از 10سال و 14-10 ساله کشور در‌سال 1389 به ترتیب 59درصد و 6درصد نسبت به‌سال 1388 بوده است. اما بررسی تغییرات آمارهای ثبتی ازدواج در‌سال 1390 نسبت به‌سال 1389 حکایت از کاهش ثبت ازدواج برای مردان و زنان این دو گروه سنی دارد و این کاهش در مقایسه با افزایشی که در‌سال 1389 نسبت به‌سال 1388 شاهد بودیم، بیشتر قابل‌توجه است. به‌طوری‌که در سال 1390 ثبت ازدواج مردان سنین کمتر از 15سال با 48/9- درصد کاهش و ثبت ازدواج زنان کمتر از 10سال با 69/3- درصد کاهش همراه بوده است.
این تغییرات را می‌توان با افزایش ثبت ازدواج‌های معوقه در سال‌های اخیر تبیین کرد. چنان‌که در سال 1389 نزدیک به 51هزار و در سال 1390 نزدیک به 14هزار ازدواج معوقه در کشور به ثبت رسیده و از مجموع ازدواج‌هایی که تاریخ وقوع آنها قبل از سال1390بوده است، بیش از 45درصد بعد از گذشت 10تا 20 سال، 32درصد بعد از گذشت 20 تا 30سال و 23درصد بعد از گذشت 30 تا 40سال ثبت قانونی شده‌اند و اغلب این ازدواج‌ها به زوجینی که در سنین پایین قرار داشته‌اند، مربوط است. برای نمونه در یکی از ازدواج‌های ثبت شده که زوجین پس از گذشت 40سال از زندگی مشترک در‌سال 1390 اقدام به ثبت قانونی ازدواج خود کرده‌اند، زوج 16سال و زوجه 10سال داشته است. بدیهی است با کاهش ثبت این دسته ازدواج‌ها، از آمار ازدواج سنین پایین کاسته خواهد شد. چنان‌که مقایسه آمارهای ثبتی این رویداد در‌سال 1390 و سه‌ماهه اول امسال نسبت به دوره‌های زمانی قبل مؤید این مطلب است.
بررسی آمارهای ثبتی ازدواج طی سه‌ماهه اول سال 1391 و مقایسه آن با مدت مشابه سال قبل نشان‌دهنده کاهش ازدواج در مردان سنین کمتر از 15سال و 19-15 ساله کشور به ترتیب با 22- درصد و 11- درصد و همچنین کاهش ازدواج در زنان سنین کمتر از 10سال و 14-10ساله کشور به ترتیب با 23- درصد، 7- درصد بوده است.
داده‌های ثبت‌احوال از مهم‌ترین منابع آمارهای جمعیتی است که دگرگونی و تحولات جمعیتی جامعه را روشن می‌سازند و با تکیه بر آنها می‌توان تحولات جمعیتی را در کشور رصد کرد. اما باید توجه داشت که آمارهای ثبتی جمعیتی ازجمله وقایع ازدواج منعکس‌کننده عملکرد ثبت این وقایع هستند و اگرچه سازمان ثبت احوال کشور در سال‌های اخیر تلاش‌های قابل‌توجهی را درجهت شناسایی و ارتقای پوشش ثبت وقایع چهارگانه داشته و در این مسیر موفقیت‌های چشمگیری را نیز به‌دست آورده است، به‌طوری‌که درحال‌حاضر نزدیک به 99درصد از وقایع ولادت و بیش از 83درصد از وقایع وفات کشور را پوشش ثبت داده است، اما ماهیت آن ایجاب می‌کند در انتشار آمارهای ثبتی، عملکرد ثبت یا حجم کل وقایع حیاتی ثبت شده را ارایه دهد و از آن‌جا که حجم کل نشان‌دهنده برآوردی از وقوع واقعه در هر‌سال است و سالانه تعدادی وقایع معوقه برای ثبت وجود دارد که از سال‌های قبل باقی مانده و به ثبت احوال اعلام نشده‌اند، بنابراین می‌توان گفت با تکرار این فرآیند در هر‌سال آمارها یکدیگر را متوازن خواهند کرد. با تفکیک آمارهای ثبت معوقه ازدواج از آمار عملکرد ثبت این رویداد، می‌توان از برخی توصیف‌ها و تحلیل‌های سطحی درمورد آمارهای ثبتی ازدواج جلوگیری کرد.