محسن شورگشتی کنترلر ترافیک هوایی و عضو جامعه متخصصان مراقبت پرواز ایران
به‌طور حتم هر کشوری از اتفاقات پیرامونی خود در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی تأثیر می‌پذیرد که ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در ماه‌های اخیر، منازعات دیپلماتیک و غیردیپلماتیک در منطقه موجب شده است که آسمان ایران –به‌عنوان یکی از ارزنده‌ترین شریان‌های هوایی منطقه- دوباره مورد توجه شرکت‌های بزرگ هواپیمایی قرار گیرد. این رویدادها در کنارِ تأکید سازمان جهانی هواپیمایی کشوری (ایکائو) و نگاهِ نیازآمیزِ کشورهای منطقه به آسمان ایران، به‌عنوان فرصتی است که ضمن تغییر جایگاه ایران در معادلات منطقه‌ای و بین‌المللی و همچنین افزایش قدرت اثرگذاری آن بر مناسبات سیاسی -اقتصادی، ضرورت تمرکز ویژه مسئولان را به ملزومات و زیرساخت‌های افزایش ترافیک هوایی کشور یادآور می‌شود.
سخنان وزیر راه و شهرسازی در بازدید از پروژه شهر فرودگاهی امام‌خمینی(ره)، نشان از اشتیاق وزارت راه و شهرسازی به افزایش تعاملات تجاری بین‌المللی و در نتیجه افزایش درآمدهای کشور از این حوزه دارد. یکی از مهم‌ترین حوزه‌های درآمدی کشور، درآمد ارزی در ازای ارایه خدمات کنترل ترافیک هوایی به پروازهای عبوری از آسمان کشور است. به‌طور متوسط هر پروازی که از آسمان ایران عبور می‌کند در برابر بهره‌مندی از خدمات مراقبت پرواز، مبلغی معادل 40 بشکه نفت را به خزانه واریز می‌کند که این نکته اهمیت توجه به صنعت مدیریت ترافیک هوایی را بیش از پیش یادآور می‌شود.
در فاصله یک‌سال گذشته تعداد پروازهای عبوری از آسمان ایران با رشد صددرصدی، موجب افزایش چشمگیر درآمدهای ارزی حاصل از خدمات کنترل ترافیک هوایی به پروازها شده است. مسأله‌ای که به‌رغم تأثیر جدی بر توانمندی‌های سرمایه‌گذاری هوانوردی، آنچنان که باید و شاید مورد توجه عملی واقع نشده است. اداره کل مراقبت پرواز کشور و به‌طور خاص مرکز کنترل ترافیک هوایی کشور، به‌عنوان متولی ارایه سرویس هوانوردی به پروازهای عبوری، پس از اتفاقات اخیر در منطقه خاورمیانه، توانسته است با بهره‌گیری از متخصصان توانمند و خبره با مدیریت صحیح حجم بالای ترافیک ورودی به فضای کشور، به‌رغم مشکلات عدیده و برخی کاستی‌های نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، با ایجاد 6هزار کیلومتر مسیر جدید (به نقل از وزیر راه‌و شهرسازی) ایمنی پروازها را در بالاترین سطح استانداردها تأمین کند. از نگاه کارشناسان صنعت هوانوردی، چنین اتفاقی در شرایط موجود جز با کار بی‌وقفه و ازخودگذشتگی کنترلرهای ترافیک هوایی امکان‌پذیر نبوده است. لزوم حفظ دستاوردهای کنونی و افزایش درآمدهای ارزی کشور از محل ارایه خدمات مراقبت پرواز و همچنین تأکید وزیر راه و شهرسازی مبنی بر استفاده از مزیت‌های نسبی آسمان ایران و رقابتی کردن آن با دیگر کشورها، موکد ضرورت پرداختن جدی مسئولان در برنامه‌های کلان کشور است. نگاهی اجمالی بر واقعیت‌های موجود در ساختار و سامانه‌های بخش‌های ارایه‌کننده خدمات کنترل ترافیک هوایی، ضرورت‌هایی را روشن می‌کند که پرداختن به آنها در کوتاه‌مدت و براساس برنامه‌ای جدی و عملی، غیرقابل انکار است. برخی موارد حیاتی که امید است مدیران جدید شرکت فرودگاه‌های کشور به‌عنوان مجری برنامه‌های وزارت راه و شهرسازي، در این زمینه مورد توجه و پیگیری قرار دهند، عبارتند از:
بازتعریف ساختاری حرفه خطیر کنترل ترافیک هوایی و جایگاه متخصصان این صنعت براساس اسناد قانونی سازمان جهانی هواپیمایی کشوری (ایکائو) و همچنین در نظر گرفتن نقش و عملکرد کنترلرهای ترافیک هوایی در مبادلات بین‌المللی و منطقه‌ای.
به علت تکیه صددرصدی صنعت مدیریت ترافیک هوایی بر نیروی انسانی متخصص، برنامه‌ریزی به منظور جذب هرچه بیشتر نخبگان کشور در این صنعت و لزوم ایجاد مشوق‌های مطلوب برای پذیرش مسئولیت سنگین کنترل ترافیک هوایی توسط آنان.
تجهیز محیط‌های کاری کنترلرها به تجهیزات نوین هوانوردی و بهره‌مندی هرچه بیشتر از توصیه‌های فدراسیون بین‌المللی کنترلرهای ترافیک هوایی (ایفاتکا) در زمینه‌های آموزشی و شغلی به منظور حفظ و ارتقای توانمندی‌های مهارتی کنترلرها. در پایان ذکر این نکته ضروری است که ایمنی آسمان نیلگون ایران و درآمد چند صد‌هزار دلاری روزانه کشور در دستان نزدیک به 200 کنترلر مرد و زن ایرانی است که بدون تعطیلی و به صورت تمام وقت تلاش می‌کنند تا ایمنی آسمان ایران عزیز را در سطح استانداردهای ایکائو فراهم آورند. با توجه به این‌که طی سال‌های اخیر به علت تحریم‌های غیرقانونی، از تجهیزات مدرن در صنعت کنترل ترافیک هوایی محروم بوده‌ایم، در چنین شرایطی پُر واضح است که افزایش صددرصدی پروازهای عبوری موجب تحمیل فشار کاری چندین برابری و در نتیجه انجام محاسبات بیشتر، پیچیده‌تر و سریع‌تر شده است به‌طوری که این روند در طولانی مدت صدمات جبران‌ناپذیری را به متخصصان این حرفه وارد خواهد آورد. از این رو بر مسئولان و دلسوزان صنعت فرض است تا ضمن بازاندیشی در ساختار حرفه‌ای این شغل، با تدابیر به موقع نسبت به حفظ و ارتقای توان انسانی و مهارتی کنترلرهای ترافیک هوایی و همچنین بهره‌مندی از پتانسیل‌های خاص موقعیتی کشور در منطقه گام‌های موثری برداشته شود.