احمدرضا  دالوند

از گابریل گارسیا مارکز پرسیدند: درباره فال گرفتن از روی کتاب چه دیدگاهی دارد؟ پاسخ مارکز غیرمنتظره بود. وی گفت: «هرچیز خیال‌انگیزی، ازجمله فال از روی متن برایم شگفت‌آور است». شاید مارکز در لحظه  پاسخ‌دادن به این پرسش، اصلا به ذهن‌اش خطور نمی‌کرده است که در دنیا شهری به نام شیراز هست که مرد شگفت‌انگیز پایان‌ناپذیری به نام حافظ را به بشریت تقدیم کرده و ایرانیان قرن‌هاست که با کتاب غزل‌های او فال می‌گیرند. به همین سبب، همه ما بارها و بارها نگاه منتظر کسی که با شوق و شگفتی منتظر شنیدن فال خود است را دیده‌ایم. لحظه‌ای که نفس عمیقی می‌کشد و از این‌که در لابه‌لای غزل‌های حافظ کلامی، اشاره‌ای و یا استعاره‌ای نزدیک به نیت خود را می‌شنود... شاید در برابر چنین صحنه‌های زلال و ناب، بس که مکرر است متوجه اهمیت تفال نشده باشیم، زیرا معمول چنین است که افراد در مواجهه با یک فعل مرسوم و رایج تقریبا بی‌تفاوت می‌شوند، و آن را از بدیهیات به شمار می‌آورند. چرا این کار زیبای مراجعه به متن آنقدر خیال‌انگیز است که به‌گفته گارسیا مارکز، ایجاد شگفتی می‌کند؟ پاسخ به صراحت و سادگی چنین است: حرمت کلام! وقتی کلام مقدس باشد چرا نباید با گشودن اتفاقی کتاب، به هر استعاره و معنایی دل نسپاریم؟ زیرا کلام، نور است و زندگی است، هم در معنای معنوی و هم در معنای مادی. کلام، با مرگ و با شب، هردو پیکار می‌کند. کلام، ضدّهیولا، هرج‌ومرج، بدی و تاریکی است. کلام، خویشاوند اندیشه است. تفال از کلام حافظ چنین است:‌ ای‌حافظ شیرازی! تو محرم هر رازی! تو را به خدا و به شاخ نباتت قسم می‌دهم که هر چه صلاح و مصلحت می‌بینی برایم آشکار و آرزوی مرا برآورده سازی.  فال گرفتن از دیوان حافظ شرایطی دارد.  فال‌خوانی کار هر کسی نیست. در اغلب موارد فردی که مورد احترام دیگران است و سواد کافی دارد، برای فال‌گرفتن و فال‌خوانی انتخاب می‌شود. شیوه انتخاب غزل و فال‌خوانی نیز دارای آداب و شرایطی است. گرفتن بیش از سه فال برای یک نفر نشانه بی‌احترامی به حافظ قلمداد می‌شود. نیت‌کننده معمولاً در هنگام تفأل از دیوان حافظ، او را به عزیزترین کسانش یعنی به خداوند و معشوقه‌اش (شاخ نبات) قسم می‌دهد. این قسم معمولاً به این شکل ادا می‌شود: ‌ای حافظ شیرازی! تو محرم هر رازی! تو را به خدا و به شاخ نباتت قسم می‌دهم که هر چه صلاح و مصلحت می‌بینی برایم آشکار و آرزوی مرا برآورده سازی. ضمن این‌که شاید بهتر باشد برای شادی روح حافظ، صلوات یا فاتحه‌ای نثار کنیم! تشخیص و پذیرفتن خوب و بد از محتوای غزل، بستگی به وضع روحی، عاطفی و باور صاحب فال دارد. در هر صورت در هر غزل حافظ بیتی وجود دارد که صاحب فال آن را مناسب آرزو و نیت خود می‌یابد و همان را به‌عنوان وصف الحال و جواب حافظ می‌پذیرد و به آرامش‌خاطر دست می‌یابد.