تولد لاک‌پشت پرنده
| حسین شیخ‌الاسلامی |
تولد لاک‌پشت پرنده بیش و پیش از هرچیز، حاصل شکلی از نگرانی و دغدغه نسبت به سامان کلی تولید، ارایه و پخش کتاب‌های کودک و نوجوان در میان جمعی از فعالان و علاقه‌مندان کتاب کودک بود. این جمع که بعدها با هدایت و مدیریت جناب علی‌اصغر سیدآبادی تکمیل شد و برخی از آنها را هم‌اکنون می‌توان در جمع داوران لاک‌پشت پرنده دید، احساس می‌کردند مداخلات دولتی از یکسو و فقدان پشتیبان و مشاور برای خریدار کتاب در این بازار از سوی دیگر، ممکن است منجر به نوعی بی‌سامانی و نابه‌سامانی حداکثری در ادبیات کودک شود و نتیجه بلافصل چنین آشوبی، ظهور و بروز بحران مخاطب خواهد بود. بنابراین باید برای کمک به سامان بخشی این حوزه و به‌ویژه خریداران متعلق به طبقه متوسط که اصولا بدنه خوانندگان ادبیات کودک و نوجوان محسوب می‌شوند، وارد عمل شد. اینطور شد که ایده جایزه لاک‌پشت پرنده، در آن جلسات که به جلسات
«حلقه چهارشنبه‌ها» مشهور شده بود متولد شد و پس از چندین سال، با پیگیری و مداومت اساتیدی چون دکتر مهدی حجوانی و علی‌اصغر سیدآبادی و معصومه انصاریان و پیوستن همدلانی چون مریم محمدخانی و دیگر دوستان، فهرست و جایزه لاک‌پشت پرنده، تبدیل به نهاد بالنده‌ای شد که به لطف خدا، روز به روز بر دامنه تاثیرگذاری اش افزوده می‌شود.
داوری جداگانه
| معصومه انصاریان |
ما به کتاب به‌عنوان عنصری واحد نگاه می‌کنیم. مجموعه عناصر سازنده کتاب اعم از متن، تصویر، طرح و گرافیک دست‌به‌دست هم می‌دهند تا عنصر واحد و یگانه کتاب ساخته شود. همان‌گونه که به هیچ‌کدام از این عناصر به تنهایی نمی‌شود عنوان کتاب را اطلاق کرد، هیچ‌یک از عناصر را هم مستقل از دیگری زیر عنوان کتاب نمی‌شود داوری کرد. این‌که برخی جشنواره‌ها متن، تصویر، طراحی و گرافیک کتاب را
جدا جدا ارزیابی می‌کنند، درواقع کتاب را داوری نمی‌کنند، کتاب محصول کار جمعی نویسنده، تصویرگر، طراح، گرافیست، ناشر و... است. حذف هرکدام تغییر صورت مسأله است. متن، تصویر و طراحی کتاب در ارتباطی متقابل، زنده و اندام‌وار با هم کتاب را شکل می‌دهند. برای همین نمی‌شود یک کتاب را از زاویه تصویرگری برجسته اعلام کرد و اسمش را هم گذاشت داوری کتاب. یک کتاب محصول مشترک عناصر سازنده آن است. داوری هم لاجرم باید درباره تناسب، کیفیت و چگونگی ترکیب و درهم‌آمیختگی عناصر سازنده آن باشد. درباره محصول مشترک نویسنده، تصویرگر، طراح، گرافیگ و ناشر، جداکردن عناصر سازنده یک کتاب اسمش داوری کتاب نیست، شقه‌شقه‌کردن اندام یک موجود زنده است. برای داوری کتاب نیازی به تشریح آن نداریم. ما داوران لاک‌پشت پرنده کتاب را به منزله ماهوی کتاب داوری می‌کنیم.
تصویرگری و کتاب‌سازی
| شکوه حاجی‌نصرالله |
تصویر در کتاب به‌ویژه کتاب‌های کودک و خردسال تا آخر سال‌های دبستان می‌تواند جایگاهی هم پایه با متن داشته باشد. به شرطی که در متن تنیده شده باشد، متن را تقویت کند، فضاهای خالی متن را پر کند، داستانی جدید به موازات داستان اصلی خلق کند و تحت‌تأثیر کلیشه‌های تصویری نباشد. با توجه به این عوامل توجه به تصویر در داوری لاک‌پشت پرنده از اهمیت هم‌پای متن برخوردار است. داروی لاک‌پشت به تصویرسازی کتاب به‌عنوان ابزار ارتباطی که با تنیده‌شدن در متن، گونه‌های کتاب تصویری، کتاب مصور و رمان سینما (رمان تصویری) پدید می‌آورد، نگاه می‌کند. داوری لاک‌پشت پرنده بر این باور است که تصاویر کتاب اگر با متن هماهنگ باشند از نظر انتخاب سبک‌های واقعی و انتزاعی محدودیتی ندارند. داوری لاک‌پشت پرنده بر این باور است که برداشت تصویرگر و نویسنده از کودک و دوران کودکی در بازنمایی کودک مستقل و آزاد در تصویر و متن به یک اندازه اهمیت دارند. داوری لاک‌پشت بر این باور است که تصاویر و کتاب‌سازی نه‌تنها در داستان بلکه در کتاب‌های غیرداستانی (اطلاعاتی) می‌توانند جایگاه اثر را در فهرست لاک‌پشت تغییر دهند.
ارزش‌های محتوایی
| شیوا حریری |
در داورى لاك‌پشت پرنده به چند مؤلفه توجه مى‌شود: كيفيت هنري (نوع كتاب‌سازى و تصويرگرى) و كيفيت ادبى (نثر مناسب و بدون اشتباه و اطلاعات درست) و محتواى اثر. در بخش محتوا علاوه‌بر پرداخت مناسب و درست يك اثر، نگاه به ارزش‌هاى انسانى و حقوق بشرى اهميت دارد؛ صلح، آزادى و برابرى، پرهيز از خشونت، پرهيز از توهين به اقوام، نژاد‌ها و اديان و پرهیز از نگاه تبعیض‌آمیز جنسیتی از مسائلی است که داوران لاک‌پشت به آن توجه می‌کنند. در نگاه جزئى‌‌تر مسائلى چون توجه به كودكان با نيازهاى ويژه، توجه به گوناگونى فرهنگى، توجه به آگاهى‌هاى اجتماعى و حفظ محيط‌‌زيست برای ما اهميت ويژه دارد.
جشن‌های لاک‌پشت در شهر کتاب
| گیسو فغفوری |
خیلی ساده! ما می‌خواستیم فهرستی از بهترین کتاب‌هایی که برای کودکان و نوجوانان چاپ می‌شود را معرفی کنیم، تا آنها بهترین‌ها را خریداری کنند و بخوانند. کجا می‌شود مجموعه‌ای کامل از کتاب‌های ناشران را داشت؟ کجا می‌شود یک دورهمنشینی صمیمانه بین خالق آثار و مخاطب کتاب فراهم کرد؟ کجا نویسنده می‌تواند به راحتی اثرش را امضا کند و در اختیار کودک و خواننده کتابش قرار دهد؟ کجا می‌شود محیطی دوستانه فراهم کرد که اجراکنندگان کنسرت در بین تماشاگران بنشینند و اجراکنندگان تئا‌تر عروسکی کودکان را دنبال خود این طرف و آن طرف ببرند؟ با هم‌اندیشی ای که داوران لاک‌پشت پرنده انجام دادند بهترین جایی که به نظرشان رسید کتابفروشی بود. اما تأکید داشتیم که در یک کتابفروشی خاص این اتفاق نیفتد تا شائبه‌های معمول مطرح نشود. نهایتا به شهرکتاب مرکزی رسیدیم. در این مدت برگزاری مراسم جشن امضا و جشن سالیانه با برنامه‌های ویژه همراه بوده و هربار سعی شده است که ابتکاری خاص هم در برنامه باشد. یک‌بار اجرای یک داستان برگزیده، یک‌بار اجرای موسیقی توسط گروه آدمک و هربار نیز در جشن سالیانه بریدن کیک توسط کودکان.
آثار نویسندگان و تصویرگران خارجی
| سیدمهدی یوسفی |
گاهی گفته می‌شود کتاب‌های ترجمه، در قیاس با کتاب‌های تألیفی، در جایزه لاک‌پشت پرنده توفیق بیشتری دارند و این نشان‌دهنده گرایش و توجه خاص به ادبیات غیربومی است. اما من به پنج دلیل با این حرف مخالفم. پیش از گفتن دلایل باید اشاره کنم که چه در فهرست‌های فصلی و چه در جوایز سالیانه، لاک‌پشت پرنده همواره آثار تألیفی بسیاری را پیشنهاد داده است و شاید حتی نسبت کتاب‌های ترجمه به تألیف در این فهرست‌ها کمتر از همین نسبت در بازار کتاب باشد. اما دلایل: 1- بقیه جوایز کتاب کودک و حتی جوایز حوزه‌های دیگر، تفاوتی با لاک‌پشت پرنده ندارند؛ طبیعتا به شرطی که در آنها آثار بین‌المللی نیز داوری شوند.
2- غالبا آثار ترجمه شده بهترین آثاری هستند که در سال‌های اخیر در سراسر جهان نوشته شده‌اند. به‌خصوص در سال‌های اخیر توجه مترجمان به فهرست جوایز بین‌المللی و کتاب‌های پرفروش و اثرگذار جهان باعث شده است که ترجمه‌ها، گلچینی از کتاب‌های پرشمار سراسر جهان باشند. لاک‌پشت پرنده نیز کتاب‌هایی از کشورهای گوناگون را برگزیده خوانده است؛
3- وقتی میزان تولید ادبی و خلق آثار ارزشمند چندان زیاد نباشد، طبیعی است که در یک‌سال چندین اثر تألیفی ارزشمند خلق شوند و در سالی هیچ اثر قابل‌توجهی تولید نشود. برعکس زمانی‌که از ادبیات سراسر جهان سخن می‌گوییم، با توجه به حجم بالای آن بعید است که سالی بدون انتشار و ترجمه اثری چشمگیر طی شود.
4- نگاه حمایتی به ادبیات کودک، یا هر عرصه هنری دیگر، ضرورتا حاصل مثبتی برای آن عرصه ندارد. حمایت گاهی تا آن‌جا پیش می‌رود که به فریب پدیدآورندگان آثار و جهت‌دهی اشتباه به آنان می‌انجامد و گاه نیز تقویت‌کننده حس عقب‌ماندگی و ناتوانی در آنان است؛ به‌ویژه زمانی‌که از یک سازوکار دولتی حرف نمی‌زنیم که وظیفه داشته باشد ملی و میهنی عمل کند؛
5- ما ترجیح می‌دهیم به جای آن‌که مدافع دایره تنگ ادبیات کودک ایران باشیم، از حقوق کودکان ایران دفاع کنیم. این حق آنها است که بهترین کتاب‌ها را بخوانند. برای انتخاب بهترین آثار باید تا حد ممکن بدون جانبداری و وضع معیارهای نامرتبطی چون محل تولد نویسنده به کتاب‌های موجود در بازار نگریست و نباید اجازه داد چنین معیارهایی این حق را از کودکان سلب کند.
نسبت کتاب‌های تألیف به ترجمه
| مسعود ملکیاری |
با وجود تمایلی که داوران به انتخاب آثار تألیفی دارند، طبیعی است که با توجه به میزان چند برابری انتشار آثار ترجمه نسبت به آثار تألیفی در بازار کتاب کودک، در فهرست‌های لاک‌پشت پرنده نیز همواره کتاب‌های ترجمه جای بیشتری را به خود اختصاص بدهند. البته کمیت، یکی از دلایل این امر است؛ کیفیت کتاب‌های ایرانی و عدم توجه آنها به معیارهای مهم در فهرست لاک‌پشت پرنده هم نقش مهمی در این میان دارند.
متأسفانه مدتی است با وجود درخشش تک‌ستاره‌هایی، آسمان ادبیات کودک و نوجوان فارسی، ابری و تاریک است. در میان رمان‌های اندکی که منتشر می‌شوند کمتر با تنوع ژانر و موضوع یا تجربه‌گرایی در حوزه‌های تازه ازجمله ادبیات برای کودکان و نوجوانان با نیازهای ویژه یا ادبیات برای بچه‌های آسیب‌دیده از مسائل‌اجتماعی یا بلایای طبیعی روبه‌رو هستیم. بازنویسی‌ها و بازآفرینی‌ها نیز اغلب نگاه و رویکرد تازه‌ای به قصه‌های کهن ندارند و در انتخاب یک قصه یا بخشی از یک حماسه، به دلایل انتخاب متن برای بازنویسی توجهی نمی‌کنند. از اینها گذشته، زبان آثار نیز از قافله بسیار عقب‌مانده است. دلیل سوم، دوری آثار ایرانی از معیارهای مهم در لاک‌پشت پرنده است. اصولا طبق آیین‌نامه، كتابي مي‌تواند به فهرست لاك‌پشت پرنده راه يابد كه ادبيات باشد و ادبيات چيزي را بازگو يا بازتوليد نمي‌كند، كتاب‌سازي و تقليد نيست و یگانه و اصیل است. برهمین اساس، مسائلی ازجمله عدم ترویج تبعیض جنسیتی یا قومی و نژادی یا ارایه نگاهی‌نو و خلاقانه از هستی، اجتماع و مسائل کودکان و نوجوانان، از اهمیت ویژه‌ای برای انتخاب کتاب برخوردار است که متاسفانه در بسیاری از آثار ایرانی توجهی به آنها نمی‌شود. در جوایز نهایی لاک‌پشت پرنده و در میدانی کوچکتر، آثار برتر ایرانی می‌توانند اندکی قدرت نمایی کنند.
جلسات داوری
| شادی خوشکار |
فکر می‌کنم حضور در لاک‌پشت پرنده دارد تبدیل به بخشی از هویت ما می‌شود. در جمع‌های دو هفته یک‌بارمان از کتاب‌ها می‌گوییم و سر آنها با هم بحث می‌کنیم. دلیل می‌آوریم، دلایل را هم رد می‌کنیم یا گاهی قانع می‌شویم و همه اینها برای این است که در جشن‌های امضا، کتاب‌هایی را روی میز شهرکتاب بگذاریم که می‌توانند بچه‌ها را خوشحال کنند، به آنها امید و انگیزه بدهند، کمکشان کنند و حرف دلشان باشند. گاهی سر امتیاز کتاب‌ها بحث‌مان بالا می‌گیرد برای این‌که می‌خواهیم کارهای خوب را ببینیم و از تلاش‌های پدیدآورندگان کتاب‌ها حمایت کنیم تا بیشتر و بیشتر بنویسند و ما بیشتر و بیشتر بخوانیم و فهرست لاک‌پشت روز به روز کتاب‌های خوب بیشتری داشته باشد.
تأثیر لاک پشت پرنده روی بچه‌ها
| مریم محمدخانی |
یکی از اهداف لاک‌پشت پرنده که شاید اصلی‌ترین هدفش هم باشد معرفی کتاب‌های خوب است. کتاب‌هایی که به نظر هیأت داوران لاک‌پشت پرنده، ارزش خوانده شدن را دارند. لاک‌پشت با برپایی جشن فصلی در شهرکتاب مرکزی سعی دارد این کتاب‌ها را در دسترس بچه‌ها و خانواده‌ها قرار دهد و امکان ارتباط رودررو با پدیدآورنده این آثار را فراهم کند. من فکر می‌کنم اگر لاک‌پشت بتواند کودکان و نوجوانان را به خواندن کتاب تشویق کند و با معرفی کتاب‌های خوب روی سلیقه ادبی آنها تأثیر بگذارد به مهم‌ترین هدفش رسیده است.
فعالیت در فضای مجازی
| نلی محجوب |
این روز‌ها دنیای مجازی بخشی از دنیای واقعی مردم را تصاحب کرده است و خیلی از افراد در هر جایی که باشند این فرصت را پیدا می‌کنند تا چرخی بزنند در این دنیا. دنیای مجازی این امکان را فراهم می‌کند تا هر فردی با سلیقه خودش و زمانی که دارد در هر یک از صفحات گروه‌های دلخواه بگردد. دنیای امروز ما دنیای سرعت است انگار روی دور تند هستیم، اکثرا می‌شنویم وقت ندارم. این نداشتن وقت شامل حال مادران علاقه‌مند به مطالعه - که می‌خواهند فرزندانشان را هم به این کار تشویق کنند - یا اهل فرهنگ هم می‌شود. بنابراین فعالیت لاک‌پشت پرنده - که هم نگاه داوران و هم سیاست کاری‌اش بر تشویق و ترغیب مطالعه است - از این جریان اطلاعات مستثنی نیست. ما هم صفحه‌ای داریم در فیس‌بوک که همه اخبار مراسم جشن امضا و کتاب‌ها را پوشش می‌دهیم و هم صفحه‌ای در وایبر به اسم کتاب‌های خوب برای کودکان و نوجوانان که هدفمان راهنمایی والدین و مربیان است تا راحت‌تر به کتاب‌های معرفی شده در فهرست‌ها دسترسی داشته باشند، البته با هزینه‌ای کمتر. پیشخوان کتاب را هم نباید فراموش کرد. در آن‌جا هم صفحه‌ای هست که علاقه‌مندان به راحتی می‌توانند کتاب‌ها را خریداری کنند. در این صفحات علاوه‌بر خلاصه‌ای از کتاب و کاربرد آن به تعداد لاک‌پشت‌های دریافتی هم اشاره شده. ما سعی کردیم برای کسانی‌که وقت ندارند اما علاقه دارند از جریان لاک‌پشت باخبر شوند، اطلاعاتی موجز و کامل ارایه دهیم تا همراهی‌مان ادامه داشته باشد و با لاک‌پشت پرنده در دنیای مجازی پرواز کنیم.
استقبال از لاک‌پشت پرنده در فضای مجازی
| ربابه میرغیاثی |
گروه اجرایی لاک‌پشت پرنده از ابتدای شروع فعالیت‌هایش در زمینه توسعه و ترویج کتابخوانی، ایده‌هایی برای بهره‌برداری مناسب از رسانه‌های مجازی داشت تا خانواده‌ها را با لاک‌پشت پرنده آشنا کند و آنها به خریدن و خواندن کتاب‌های برگزیده لاک‌پشت پرنده ترغیب شوند. برای اطلاع‌رسانی درباره جشن‌های لاک‌پشت پرنده و دریافت بازخوردهای مردمی درباره چگونگی برگزاری این جشن‌ها از قابلیت‌های شبکه‌های‌اجتماعی در کنار وب‌سایت‌های خبری استفاده شده است و همچنین کتاب‌های برگزیده در وب‌سایت‌های مختلف معرفی شده‌اند. خوشبختانه پس از مدتی‌کوتاه پدرها و مادرها از شهرهای مختلف با لاک‌پشت پرنده در فضای مجازی انس گرفتند و مزیت فضای مجازی که در آن فاصله جغرافیایی بی‌معناست، باعث شد تا بسیاری از خانواده‌ها که امکان حضور در جشن‌های فصلی لاک‌پشت پرنده را نداشتند از شبکه‌های‌اجتماعی به‌عنوان جایگزین استفاده کنند تا با بهترین کتاب‌های منتشر شده برای کودکان و نوجوانان آشنا شوند و بتوانند درباره این کتاب‌ها گپ بزنند. این تعامل هم جنبه سرگرمی دارد و هم به مخاطب‌های مختلف برای انتخاب کتاب مناسب برای کودکان و نوجوانان کمک می‌کند. امسال هم فروشگاه‌های اینترنتی کتاب مانند فروشگاه پندار یا کتاب ستاره، ترغیب شده‌اند که برای عرضه و فروش کتاب‌های برگزیده لاک‌پشت گیرنده اقدام کنند تا این کتاب‌ها را به صورت پستی به دست مخاطب برسانند.
ترکیب داوری لاک‌پشت پرنده به چه شکل است؟
محمود برآبادی
ترکیب داوران لاک‌پشت پرنده، ترکیب مناسبی است. از لحاظ سنی هم افراد جوان در بین داوران حضور دارند، هم میانسال و هم مثل من پا به سن گذاشته. از لحاظ جنسی هم تعداد ۸ نفر خانم عضو داوران هستند و ۵ نفر آقا. از لحاظ تخصص ادبی هم در میان داوران نویسنده، شاعر، روزنامه‌نگار، پژوهشگر، منتقد و مترجم حضور دارند و بحث‌های گروهی پیرامون کتاب‌ها بین‌شان در می‌گیرد. چنین ترکیبی در کمتر گروه داوری وجود دارد. سعی شده است در لاک‌پشت پرنده همه سلیقه‌ها پوشش داده شود و همه جریان‌های ادبی در آن حضور داشته و نظراتشان مورد توجه قرار گیرد. نکته دیگری که در این گروه وجود دارد و در دیگر گروه‌های داوری کمتر شاهد آن هستیم، وجود دبیرخانه دایمی و استمرار داوری در طول سال و در جلسات منظم است. معمولا داوری‌ها ظرف 3،2 ماه انجام می‌شود و مجموعه کتاب‌ها در همین 3،2 ماه بررسی می‌شوند و داور‌ها هم پی کار خود می‌روند، تا سال دیگر که 3،2 ماه مانده به داوری از افراد دیگری دعوت می‌شود تا کتاب‌ها را بررسی کنند. حال آن‌که جلسات لاک‌پشت پرنده در طول‌سال به‌طور مرتب تشکیل و در پایان هر فصل گزارش کتاب‌ها در پژوهشنامه ادبیات کودک و نوجوان چاپ می‌شود و در پایان سال هم لاک‌پشت‌های طلایی و نقره‌ای از بین کتاب‌هایی که ۵ یا ۶ لاک‌پشت گرفته‌اند، اهدا می‌شود.