شهروند| صدها نفر از گردشگرانی که دیروز به موزه‌های سراسر کشور مراجعه کردند، هنگام ورود شنیدند که نیازی نیست بلیت بخرند چراکه هفته میراث‌فرهنگی آغاز شده و موزه‌ها رایگان است. در نخستین روز از هفته میراث‌فرهنگی، معاونت سازمان میراث‌فرهنگی از تکمیل موزه‌های منطقه‌ای کشور در سال جاری خبر داد و گفت: ساخت این موزه‌ها در دولت گذشته آغاز شده و روی دست دولت مانده است.
محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری در اولین روز از هفته میراث‌فرهنگی به کاخ‌گلستان تهران آمده بود تا برنامه‌های فرهنگی این هفته را کلید بزند. او در دیداری با خبرنگاران از طرح و برنامه‌های سازمان در این هفته و برگزاری جشنواره فرهنگی خبر داد و البته به پرسش‌هایی درباره وضع تپه‌های پیرامون محوطه تاریخی چغامیش در خوزستان هم پاسخ داد. شاه‌بیت حرف‌های طالبیان، بر توسعه و تجهیز موزه‌ها بود. موزه‌هایی در نقاط مختلف کشور که به گفته او قرار است در سال94 تکمیل و راه‌اندازی شوند. آن‌طور که طالبیان، می‌گوید 12موزه در استان‌های مختلف ایران در دست ساخت است. این موزه‌ها درواقع میراثی از دولت احمدی‌نژاد هستند که اغلب با حدود 10درصد پیشرفت از دولت قبل به دولت روحانی به ارث رسیده‌اند. این پرسش مهمی است که این روزها در شرایطی که میراث‌فرهنگی در کشور به دلیل محدودیت اعتبارات از هر سو در معرض تهدید است و پروژه‌های میراثی زیادی برای در اولویت قرارگرفتن وجود دارد، چرا سازمان میراث‌فرهنگی اصرار دارد بر تعداد موزه‌ها بیفزاید؟ آن هم درحالی‌که اصولا موزه‌ها جزو بی‌مشتری و کم‌مخاطب‌ترین بخشهای میراث‌فرهنگی هستند... این پرسش «شهروند» از معاون سازمان میراث‌فرهنگی بود، طالبیان در پاسخ به این پرسش تاکید کرد که دولت قصد موزه‌سازی ندارد و اصولا نمی‌خواهد بر فراوانی موزه‌های دولتی بیفزاید اما 12موزه‌ای که اکنون ساخت و تکمیل آنها در دستور کار سازمان میراث‌فرهنگی است، طرح و برنامه‌ای است که در دولت قبل آغاز شده و ناتمام مانده است.
معاون سازمان میراث‌فرهنگی گفت: «این برنامه ما نبوده که موزه بسازیم درواقع این یکی از گرفتاری‌های ماست، در این ویرانه‌ای که به نام سازمان میراث‌فرهنگی به ما رسیده، یکی از برنامه‌ها این بوده که در نقاط مختلف موزه بسازند. بسیاری از این موزه‌ها حتی درست هم مکان‌یابی نشده‌اند اما با 10 تا 15درصد پیشرفت روی دست مانده‌اند. این ساختمان‌های نیمه‌کاره هر سال بودجه ما را می‌خورند، مشاور می‌آید پول می‌خواهد، پیمانکار پول می‌خواهد و ما چاره‌ای نداریم جز این‌که برای خلاصی از این وضع آنها را تکمیل کنیم. درواقع ما درحال ساماندهی این کارهای نیمه‌کاره و این ویرانه هستیم و هیچ برنامه‌ای برای ساخت موزه جدید نداریم و اصلا کار سازمان میراث‌فرهنگی موزه‌سازی نیست و ما باید از راه‌اندازی موزه‌های خصوصی حمایت کنیم.»
به گفته طالبیان درحال حاضر 12موزه نیمه‌کاره از دولت احمدی‌نژاد به دولت روحانی رسیده علاوه بر این موزه‌های دیگری مثل موزه‌های تخصصی هم هستند که ساخت آنها در دولت گذشته آغاز شده و حالا دولت راهی ندارد جز این‌که آنها را تکمیل کند. به گفته طالبیان، سازمان میراث‌فرهنگی پس از تکمیل این موزه‌ها، موزه دیگری احداث نمی‌کند و سیاستش در حوزه موزه‌داری حمایت از مجموعه‌داران خصوصی و همچنین مالکان خانه‌های تاریخی است به گونه‌ای که آنها به این حوزه ورود پیدا کنند و موزه‌های خصوصی راه‌اندازی شود. طالبیان در پاسخ به پرسش دیگر «شهروند»، مبنی‌بر این‌که چرا ارایه خدمات کیفی در موزه‌ها مورد توجه سازمان میراث‌فرهنگی نیست و همچنان بسیاری از موزه‌ها به روش‌های سنتی و بدون ارایه خدمات مناسب اداره می‌شوند، گفت: ما قبول داریم که موزه‌ها در مجموع وضع خوبی ندارند و از نظر وضع جاری مشکلات زیادی دارند، تلاش‌هایی کردیم برای بهبود وضع اما قبول داریم که با نقطه ایده‌آل خیلی فاصله داریم. واقعیت این است که در این ویرانه‌ای که به ما رسیده، گرفتارهای زیادی داریم و وضع میراث‌فرهنگی بسیار بغرنج است. می‌پذیریم اگر کمبودهایی هست اما این کمبودها ناشی از کم‌کاری دولت نیست، ناشی از شرایطی است که در آن قرار گرفته‌ایم و بیشتر درحال ساماندهی آن ویرانه‌ای هستیم که از میراث‌فرهنگی باقی مانده است.
علاوه‌بر طالبیان، دیروز محمدرضا کارگر، مدیرکل اداره موزه‌های سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری هم در این نشست حضور داشت، او در پاسخ به این‌که وضع موزه‌ها و نگهداری و ارایه خدمات آنها مناسب نیست، پاسخ عجیبی داد. کارگر گفت: «همان‌طور که سازمان میراث‌فرهنگی نمی‌تواند برای فعالیت‌های خودجوش فرهنگی مثل تکایا و حسینیه‌ها استاندارد تعیین کند در مورد موزه‌ها هم باید با همین شیوه فرهنگ‌سازی کرد. در سایر کشورها در پایه یک پل موزه‌ای 12متری طراحی کرده‌اند و ما هم نباید با سختگیری‌های زیاد مانع از این اقدامات خودجوش مردمی شویم.» این حرف‌های کارگر اگرچه در مورد موزه‌های مردمی و همچنین موزه‌هایی که در مناطق بومی راه‌اندازی می‌شود می‌تواند مصداق داشته باشد اما درباره موزه‌هایی که زیر تابلوی سازمان میراث‌فرهنگی به‌عنوان اصلی‌ترین نهاد سیاست‌گذاری و مدیریت حوزه میراث‌فرهنگی در کشور فعالیت می‌کنند و ردیف بودجه سالانه دولتی دارند، نه‌تنها مصداقی ندارد که بیشتر فرافکنی درباره وضع نابه‌سامان موزه‌های دولتی است، موزه‌هایی که حتی در هفته میراث‌فرهنگی که قرار است تعداد زیادی میهمان و مراجعه‌کننده داشته باشند، حتی یک بروشور برای عرضه به بازدیدکنندگان‌شان ندارند، همان‌طور که نگهبانان مجموعه کاخ موزه گلستان هم دیروز با وجود این‌که معاون میراث‌فرهنگی به آن‌جا آمده بود به گردشگرانی که به موزه آمده بودند، می‌گفتند بروشوری ندارند که به آنها بدهند!
اعزام هیأت ویژه به خوزستان
آنچه در روزهای اخیر در ارتباط با محوطه‌های پیرامونی تپه باستانی چغامیش در رسانه‌ها منتشر شده، موضوع بخش دیگری از سخنان طالبیان در نشست خبری دیروز بود. او گفت که پس از اخباری که درباره تخریب یکی از تپه‌های واقع در حریم چغامیش منتشر شده گروهی متشکل از باستان‌شناسان و کارشناسان خبره میراث‌فرهنگی برای بررسی جوانب مختلف این موضوع به خوزستان سفر کرده‌اند. همچنین سازمان میراث‌فرهنگی از کشاورزی که یک تپه واقع در حریم چغامیش را تخریب کرده، شکایت کرده است. طالبیان گفت: ما خوشحالیم که چنین اخباری منتشر شد چون حساسیت جامعه و مردم نسبت به میراث‌فرهنگی به‌خصوص خوزستان بیشتر شده است در صورتی که قبلا این‌طور نبود اما تا زمانی که موضوع از مسیر کارشناسی خارج شود، من نمی‌توانم سخنی بگویم باید سند داشته باشم. پس تصمیم گرفته شد که تمام جوانب را بررسی کرده و همان موقع اعلام کنیم. مشخص است که باید درباره این موضوع حساس باشیم. شاید بخشی از این حساسیت درباره برگشت اشیای تاریخی چغامیش به ایران باشد ولی این‌که چرا چغامیش و ۱۸هزار محوطه باستانی آن حریم ندارد برای ما هم سوال است و ما نگران آن هستیم چون باید نقشه‌های آن تعیین شود. معاون میراث‌فرهنگی کشور ادامه داد: جندی‌شاپور نیز معضلات و مشکلات خود را دارد ما محدودیت اعتبار، امکانات و نیروی انسانی داریم. این‌که چرا حریم چغامیش ثبت نشده برای ما هم سوال است. تلاش می‌کنیم که از این به بعد پرونده‌های ثبتی که به دست ما می‌رسد، حریم‌شان را نیز با هم ثبت کنیم. این مشکلی است که تاکنون گرفتارش بودیم با این حال سال گذشته ۴۰۰حریم ازجمله شوش ثبت شد. حریم چغامیش نیز در دستور کار ثبت قرار گرفته است.
نمایشگاه 7هزار سال تاریخ هنر ایران
احیا می‌شود؟
بخش دیگری از سخنان معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری به موضوع برگزاری و احیای نمایشگاه سیار 7هزار سال تاریخ هنر ایران مربوط می‌شد. در ماه‌های اخیر گفته می‌شود که قرار است برگزاری این نمایشگاه‌ها که در آن بخشی از میراث‌فرهنگی ایران را به کشورهای مختلف جهان می‌فرستادند از سر گرفته شود، این درحالی است که تجربه برگزاری این نمایشگاه در گذشته مورد انتقاد قرار گرفته و گم شدن تعدادی از اشیای تاریخی ازجمله سنجاق مفرغی هم بر ادامه این انتقادات افزود و علاوه‌بر این منتقدان می‌گفتند اصولا چه ضرورتی دارد که میراث‌فرهنگی ایران را به سایر کشورها ببرند و راه درست این است که گردشگران آن کشورها به ایران بیایند و آثار تاریخی را در کشور خودمان ببینند. پاسخ طالبیان، به این پرسش که آیا قرار است نمایشگاه‌های سیار تاریخ 7هزار ساله ایران احیا شود این بود که هنوز تصمیم قطعی در این زمینه گرفته نشده است. البته او گفت که اگر نمایشگاهی از ایران به خارج برود ما‌به‌ازای آن یک نمایشگاه هم از همان کشور باید به ایران بیاید. او گفت که ایران به دنبال یک وضع برد-برد است و درنهایت این شورای راهبردی موزه‌هاست که درباره برگزاری نمایشگاه آثار تاریخی ایران در سایر کشورها تصمیم می‌گیرد. به گفته طالبیان اولویت سازمان میراث‌فرهنگی درحال حاضر پذیرش نمایشگاه‌هایی از تاریخ و هنر و میراث‌فرهنگی سایر کشورها در ایران است و درواقع سازمان سیاست میزبانی از این نمایشگاه‌ها را بیشتر دنبال می‌کند و برگزاری نمایشگاهی از آثار تاریخی و هنری ایران در سایر کشورها اولویت اصلی سازمان میراث‌فرهنگی نیست.
تدوین دستورالعمل برای تعیین
حریم منظری آثار تاریخی
در کنار بحث موزه‌ها و موضوع مربوط به تپه‌های پیرامون محوطه تاریخی چغامیش، معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث‌فرهنگی دیروز از آغاز اقداماتی برای تهیه دستورالعمل تعیین حریم منظری آثار تاریخی خبر داد. حریم منظری یکی از مهم‌ترین مباحث مربوط به نگهداشت و صیانت از حریم آثار تاریخی است، مسأله‌ای که به دفعات میراث‌فرهنگی ثبت شده در فهرست آثار ملی و همچنین فهرست آثار جهانی را در معرض تهدید قرار داده است. مشهورترین مورد آنها ماجرای ساخت برج جهان‌نما در اصفهان و مسائلی بود که در پی آن برای میدان نقش‌جهان اصفهان پیش آمد. دیروز اما طالبیان گفت که سازمان میراث‌فرهنگی تصمیم دارد برای اولین بار استانداردها و ضوابط مربوط به حریم منظری آثار تاریخی را تدوین کند. تدوین چنین دستورالعملی بی‌تردید می‌تواند به ضابطه‌مند‌تر شدن ساخت‌و‌سازها در حریم آثار تاریخی کمک کند هر چند که سازمان میراث‌فرهنگی با این توان محدود و بدنه کارشناسی نحیف نشان داده که توان زیادی برای اجرای دستورالعمل‌ها و ضوابط مصوب حفظ و نگهداری از میراث‌فرهنگی ندارد و بخش عمده این ضوابط و قوانین بیشتر به درد پر کردن قفسه کتابخانه‌ها می‌خورند و در دنیای واقعی میراث‌فرهنگی در فرآیند پرشتاب توسعه در ایران روبه‌نابودی و اضمحلال است، چه میراث‌فرهنگی از نوع خانه‌های تاریخی باشد و چه از نوع محوطه‌های باستانی و این‌که این فرآیند تخریب و نابودی کی متوقف می‌شود، سوالی است که کسی پاسخی برای آن ندارد.