آنطور که از شهرت و عظمت نامش پیداست، ماهیت حقوق بشر در بین عامه مردم شناخته شده نیست. گرچه امروزه به یمن پیشرفت وسایل ارتباطات جهانی، رسانه‌های گروهی و فضای مجازی کمتر افرادی وجود دارند که مفاهیم حقوق بشری را حداقل به اجمال نشنیده یا نخوانده باشند اما حقوق بشر مقوله‌ای است که فهم، برخورداری، رعایت و اجرای آن، بیش و پیش از هر چیز نیاز به آموزش دارد؛ مثل نیاز یک کودک به فراگیری زبان و آنگاه انتظار سخن گفتن از او، زیرا از مردمانی که حقوق بشر را آموزش ندیده، چیستی و چگونگی‌اش را درک نکرده‌اند، انتظار رعایت حقوق بشر در بین خود و مطالبه اجرای آن از حاکمان برآمده از بین خودشان، شاید نابجا باشد.
در بند 2 ماده 26 اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است:
«آموزش و پرورش باید طوری هدایت شود که شخصیت انسانی هر فرد را به حد کمال رشد آن برساند و احترام حقوق و آزادی‌های بشر را تقویت کند. آموزش و پرورش باید حس تفاهم، گذشت و احترام به عقیده مخالف و دوستی بین تمام ملل و جمعیت‌های نژادی یا مذهبی و همچنین توسعه فعالیت‌های ملل متحد را در راه حفظ صلح تسهیل نماید».
حق بر آموزش یکی از حقوق اساسی بشر است و دولت‌ها موظف‌اند آن را به‌طور رایگان لااقل در حد تعلیمات ابتدایی برای مردم جامعه خودشان فراهم کنند (بند 1 ماده 26 اعلامیه)که البته مورد اتفاق تمام دولت‌ها واقع شده و در قوانین اساسی اغلب کشورها به آن اشاره شده است ازجمله قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که در اصل 30 بیان می‌دارد:
«دولت موظف است وسایل آموزش و پرورش رایگان را برای همه ملت تا پایان دوره متوسطه فراهم سازد و وسایل تحصیلات عالی را تا سر حد خودکفایی کشور به‌طور رایگان گسترش دهد.»
درباره حقانیت یا وجود حق بر آموزش در نظام حقوق بشر تردیدی نیست اما مهم اینجاست که چه نوع آموزشی در اسناد بین‌المللی مدنظر است؟ همان‌طور که در بالا، ذیل بند 2 ماده 26 اعلامیه اشاره شد؛ آموزشی که احترام حقوق و آزادی‌های بشر را تقویت کند. این همان حق بر آموزش حقوق بشر است. بدین معنی که خود حقوق بشر و محتوای آن در محیط‌های آموزشی برای مردم و به‌خصوص دانش‌آموزان، تدریس شود.
ضرورت آموزش حقوق بشر، ورای اعلامیه جهانی حقوق بشر، در بسیاری از معاهدات و اعلامیه‌های بین‌المللی به منظور الزام و ترغیب دولت‌ها در رعایت و ترویج حقوق بشر به صورت هدفمند، آمده است، از جمله: میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی 1966 (ماده 13)، کنوانسیون مبارزه با تبعیض در امر تعلیمات 1960 (ماده 5)، اعلامیه حقوق کودک 1959 (ماده 7)، کنوانسیون حقوق کودک 1982 (ماده 29)، برنامه عمل جهانی برای آموزش حقوق بشر و دموکراسی (مونترال 1993) و اعلامیه وین 1993. نظر به اهمیت و جایگاه همین امر بود که سازمان ملل متحد دهه 2004-1995 را دهه آموزش حقوق بشر نامید. در سال 2005 اعضای سازمان ملل متحد یک برنامه اقدام جهانی برای آموزش را به تصویب رساندند که در آن اقدامات راهبردی عینی و راهنمای عملی برای اجرای آموزش حقوق بشر در مدارس ابتدایی و متوسطه پیشنهاد می‌شود. در آن برنامه توصیه شده بود که آموزش حقوق بشر بایستی در محتوای درسی مهدکودک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها با توجه تفاوت سنی و وضع تحصیلی دانش‌آموزان و دانشجویان گنجانده شود.
در ایران بحث گنجاندن واحدهای حقوق بشری در مدارس، به‌رغم ضرورت و الزام دولت به اجرای تعهدات حقوق بشری، هنوز جنبه عملی پیدا نکرده است. در صورتی که اساسی‌ترین گام در اجرای تعهدات حقوق بشری، آموزش آن به دانش‌آموزان در مدارس است تا فرهنگ صلح و حقوق بشر در اندیشه نسل فردای جامعه، از همان اوایل زندگی مدنی، با اطمینان درونی شود. این امر نه‌تنها فقط در راستای اجرای تعهدات حقوقی داخلی و بین‌المللی است، بلکه نتیجه عملی مفیدی نیز برای رشد جامعه دارد، زیرا گسترش رعایت و احترام به حقوق بشر در رابطه مردم با دولت از یک طرف و مردم با یکدیگر از طرف دیگر، تاثیری مستقیم و پایدار بر توسعه و صلح ملی و بین‌المللی دارد. از دید هیچ‌کس هم پنهان نیست که ریشه اکثر آشوب‌ها و جنگ‌های داخلی و بین‌المللی، همین نادیده گرفتن حقوق بشر بوده است. این مفهوم در مقدمه منشور سازمان ملل متحد مورد تأکید قرار گرفته و یکی از اهداف بنیان‌گذاری این سازمان را ترویج و حمایت از حقوق بشر برای جلوگیری از تکرار جنگ‌های جهانی دیگر دانسته است. در نتیجه، درونی‌سازی اندیشه صلح و حقوق بشر برای دانش‌آموزان ایران که مدل کوچکی از یک جامعه در حال تمرین زیست مدنی و اجتماعی هستند و جمعیت آنها در حال حاضر به 12میلیون و 300هزار نفر می‌رسد، بسیار ضروری است. در دي ماه‌سال 92 رئیس‌جمهوری ایران، در جمع مدیران ارشد نظام آموزشی کشور، از ضرورت تدریس حقوق شهروندی سخن گفت درحالی‌که در پیش‌نویس منشور حقوق شهروندی که از طرف معاونت حقوقی دولت منتشر شده است، آموزش حقوق بشر یا شهروندی در مدارس دیده نمی‌شود. تدریس حقوق بشر به‌عنوان یک رشته مستقل دانشگاهی به‌عنوان یکی از گرایش‌های رشته حقوق در دوره کارشناسی ارشد در اواخر دهه 80 آغاز شد و در چهار دانشگاه (تهران، شهید بهشتی، علامه طباطبایی و مفید قم) دانشجو می‌پذیرد. در دوره کارشناسی نیز تنها حقوق بشر به‌عنوان یک واحد درسی اختیاری در بعضی دانشگاه‌ها برای دانشجویان حقوق ارایه می‌شود.
ایران یکی از امضاکنندگان اعلامیه جهانی حقوق بشر و تصویب‌کنندگان میثاقین 1966 است که به لحاظ حقوق بین‌الملل ملزم به اجرای آنهاست. یکی از تعهدات برآمده از این اسناد، تکلیف دولت در ترویج حقوق بشر از طریق آموزش است. در ماده 13 میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
آمده است:
«]کشورهای طرف این میثاق] موافقت می‌کنند که هدف آموزش و پرورش باید شکوفایی کامل شخصیت انسانی و احساس حیثیت آن، تقویت احترام حقوق بشر و آزادی‌های اساسی باشد. علاوه‌بر این کشورهای طرف این میثاق موافقت دارند که آموزش و پرورش باید تمامی افراد را برای ایفای نقش سودمند در یک جامعه آزاد آماده سازد و موجبات تفاهم و تساهل و دوستی بین تمامی ملل و گروه‌های نژادی، قومی یا مذهبی را فراهم آورد و توسعه فعالیت‌های سازمان ملل متحد را به منظور حفظ صلح تشویق نماید.»
آموزش نوعدوستي و كمك به يكديگر؛ چه در قالب اعلاميه حقوق بشر گنجانده شده باشد يا خير، لازم و ضروري است. اگر مي‌خواهيم نسلي را با دغدغه نسبت به همنوعان و جامعه تربيت كنيم، بايد اهميت آموزش اين مفاهيم را
باور داشته باشيم.