در ايران هنوز برخي بهواسطه حجب و حيا يا ترس، از آنچه گاهي در محيط مجازي بر سر آنان ميآيد، سخني بهميان نميآورند. شايد آمار درست و درماني هم وجود نداشته باشد. اما بررسي آنچه در دنيا بهواسطه سوءاستفاده مروجان خشونت در فضاي مجازي بر سر فرد و خانواده ميآيد، ميتواند مددرسان آسيبديدگان وطني ما باشد. سازمان ملل میگوید، خشونت علیه زنان اشکال نوظهوری پیدا کرده و اینترنت به فضای تازهای برای خشونت علیه زنان تبدیل شده است. این سازمان در گزارش خود که همزمان با نشست کمیسیون جایگاه زن در نیویورک منتشر شده، میگوید، «در شرایطی که گروههایی از زنان تلاش میکنند خشونت علیه زنان براساس قانون جرم تلقی شود. خشونت در فضای مجازی هم رواج پیدا کرده ازجمله زنان در توییتر تهدید به تجاوز میشوند.»
گزارش سازمان ملل میگوید، ۳۵ درصد زنان جهان یعنی بیشتر از یکسوم آنها در زندگیشان خشونت فیزیکی، جنسی یا هر دو را تجربه کردهاند.
خشونت آنلاین علیه زنان به یکی از رایجترین انواع خشونتی تبدیل شده که زنان تجربه میکنند. درسالجاری و سالگذشته بخش مهمی از تلاشها، کارزارهای گروهی متمرکز بر این نوع خشونت بود. بعضی از چهرههای شناختهشده اولویت فعلی خود را تمرکز و مبارزه با این خشونت فراگیر و جهانی علیه زنان اعلام کرده و میگویند، آرزو دارند که دستکم «جهانآنلاین» برای زنان برابرتر و ایمنتر شود.
خشونتآنلاین اگرچه ساختاری مشابه خشونت در جهانآفلاین دارد، اما امکانات دنیای فناوری، شدت و لایههای این نوع خشونت و اثرش را شدیدتر کرده است. آمار سال ۲۰۱۴ موسسه نظرسنجی معتبر «پیو» در آمریکا نشان داد که حدود ۶۰درصد کاربران دستکم یکبار شاهد آزار کاربر زنی در اینترنت از سوی دیگری بودند. در این میان ۲۴درصد کاربران تأیید کردند که شاهد تداوم این آزار و اذیتهای آنلاین بودند.
بیشتر قربانیان خشونت آنلاین نیز همچون جهان بیرون، زناناند. نتیجه تحقیق دانشگاه مریلند آمریکا نشان داد که کاربران زن بهطور متوسط ۲۵ برابر بیشتر از کاربران مرد، با پیغامهای تهدیدگر، فحاشی، پیغامهای با کلمات رکیک و جنسیتزده و خشونت کلامی مواجهاند.
بنابر این تحقیق، دستکم ۸۷درصد کاربران زن با کامنتهای جنسیتزده مواجه شدهاند و ۸۱درصد دستکم یکبار کامنتهای حاوی فحش و تهدید جنسی دریافت کردند. بیشتر قربانیان نیز زنان بین ۱۸ تا ۳۰ سالهاند.
هزینه خشونت در فضای دیجیتال، برای شخص آزارگر معمولا کمتر است. اینجا شخص آزارگر ممکن است هرگز شناخته نشود و بتواند با مهارت از پیگیری قانونی مصون بماند. نظام انتشار شبکهای هم که بهسرعت محتوای مجرمانه را حتی از دست خود آزارگر خارج میکند، خشونت را در فضای آنلاین بارها بازنشر و بازتولید میکند و قربانی نمیتواند مثل جهانآفلاین خود را از این چرخه تکرارشونده خشونت بیرون بکشد.
حذف ضرورت حضور در محل که ویژگی جداییناپذیر اینترنت است، به آزارگر این امکان را داده که از هر نقطه جهان، زن یا مردی را در نقطه دیگری از جهان هدف قرار دهد.
در خشونتآنلاین «حضور اشخاص دیگر»، تجربه خشونت را برای قربانی پیچیدهتر کرده و قربانی را در لایههای پیچیدهتری با آسیب مواجه میکنند. ساختار دنیای دیجیتال در این موارد درست مثل یک آمپلیفایر برخورد میکند. هر اتفاق در این فضا میتواند با شدت بزرگتر و بیشتری منتشر و بارها بازنشر شود. کاربران دیگر با هربار انتشار محتوای خشونتآمیز انگار کمک بلاعوض به خشونتگر میکنند و او را به شیوهای تصاعدی قویتر میکنند.»
اما این ویژگی، میتواند سویه مثبتی هم برای فردی که خشونتدیده، داشته باشد. همین نظام شبکهای گاهی هم میتواند به قربانی کمک کند که صدای خود را راحتتر، فراگیرتر و سادهتر به گوش فعالان مدنی و مبارزان خشونت علیه زنان برساند. بهخصوص اگر خشونت، مصداقی از خشونت جنسی باشد. این البته به بافت جوامع هم بستگی دارد. در جوامع سنتی گاهی همین هم موجب آزاردیدن و تهدید بیشتر قربانی میشود.
پژوهشگران فرهنگ دیجیتال، در نوشتههای خود بارها بر این امر تأکید کردهاند که در فضای اینترنت «فراموششدگی» وجود ندارد و «حافظه» یک تفاوت مهم این فضا با جهان بیرون است. هیچچیز اینجا از بین نمیرود و حتی با مسدود کردن محتوای مجرمانه، همچنان هرچه ردوبدل شده در حافظه اینترنت باقیمانده است.
تجربه مواجهه با خشونت در فضایی که چیزی را فراموش نمیکند، زنان را محتاطتر نیز میکند. امکان رهایی از تجربه خشونت در فضای آنلاین معمولا دشوارتر است.
تداوم رفتار خشونتبار و تهدیدآمیز علیه زنان در فضای اینترنت آنقدر جدی شده که مبارزه با آن، یکی از محورهای اصلی بسیاری از کمپینهای علیه خشونت و سازمانهای مدافع حقوق زنان تبدیل شده است. در توییتر تاکنون صدها هزار توییت از تجربه خشونتی که زنان تجربه کردند، ثبت شده است.
شبکه اجتماعی توییتر خود اعتراف میکند که میزان «گفتوگو» و ردوبدل پیغام در این شبکه اجتماعی در 3سال اخیر نزدیک به ۱۰درصد کاهش داشته و مهمترین دلیل این کاهش این است که زنان به دلیل توهینها، تهدیدها و آزارها در این شبکه اجتماعی «راه سکوت» را در پیش گرفتهاند.