احمدرضا دالوند
شباهت بسیار نزدیک و غریبی هست میان نخل و انسان. نخل در ۱۶سالگی بالغ می‌شود و ثمر می‌دهد و در سن پیری، دندان نخل که «تَوَخْتَکْ tokhtak» نام دارد، می‌ریزد. جالب آن‌که در هنگام جابه‌جایی، چنانچه سر نخل آسیب ببیند، خشک می‌شود، زیرا در سر نخل ماده‌ای به نام «کَچ» وجود دارد که مثل مغز انسان است. نخل هم مثل آدم‌ها در آب خفه می‌شود. خواجه نصیر طوسی (1) در کتاب اخلاق ناصری گفته است: «اگر آب از سر نخل بگذرد نخل می‌میرد. سر هر درختی جز نخل را اگر قطع کنند بیشتر شاخ و برگ می‌دهد. ولی اگر سر درخت نخل را قطع کنند خشک می‌شود و می‌میرد، درست مثل انسان. اگر چوب نخل را بسوزانند، برخلاف همه درختان، زغالی حاصل نمی‌شود... درست مثل انسان چنانچه سوزد.»
اصمعی (2) گوید: «شخصی از یمامه برای من حکایت کرد و گفت َطربستانی بود که همه‌ساله حمل نیکو آوردی، دو سال بگذشت و حمل نیاورد. مردی بیاوردم که به علم نخل مخبر بود. بدید و بگفت این نخل را هیچ علت نمی‌یابم که مانع حمل افتد. آن‌که بر بالای نخل دیگر رفت و نظر بر چپ و راست کرد و در جوار آن نخلی بود، گفت این نخل بر آن عاشق است باید که با تلقیح از آن، این نخل را بارور کنم و در آن سال، آن را از این نخل گشن دادیم».
میوه نخل که همان خرما باشد، میوه‌ای است که در مناطق گرمسیری پرورش می‌یابد؛ اما، در دمای زیر صفر در هر فریزر و یخچالی که نگهداری شود، برخلاف همه میوه‌های جهان؛ هرگز منجمد نمی‌شود و فقط سرد و خنک شده و به محض خارج نمودن از فریزر، تر و تازه آماده استفاده است.
و نکته غریب، آن است که نخل‌ها عاشق همدیگر می‌شوند. در نزهه القلوب (3) آمده است: «نخل شجره مبارکه است. به آدمی ماند به طول و راستیِ قد، و خصلت نر و ماده، و لیف (4) که به موی آدمی ماند و دیگر آن‌که نخل‌ها بر یکدیگر عاشق شوند و این همه صفت انسانی است.»
واحد شمارش درخت نخل مانند انسان، نفر است.
(1) ابو جعفر محمد بن محمد بن حسن توسی مشهور به خواجه نصیرالدین، زاده ۵۷۹ در توس - درگذشته ۶۵۳ در بغداد. شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، دانشمند، اندیشمند، ریاضیدان و منجم ایرانی سده هفتم است. به القابی چون «نصرالدین»، «محقق طوسی»، «استاد البشر» و «خواجه» شهرت دارد.
(2) ابوسعید عبدالملک بن قُریب اَصْمَعی / ۸۳۱ میلادی در بصره چشم به جهان گشود. وی ادیب و لغت‌‌شناس نام‌آور اوایل عصر عباسی بوده است.
(3) نزهةالقلوب کتابی دانشنامه گونه است از حمدالله مستوفی، نگارش به سال ۷۴۰ قمری.
(4) لیف: چیزی نرم که از درخت خرما حاصل شود. پوست درخت خرما: پاک کردن نخله را از پوست و لیف. آنچه در بن شاخ‌های درخت چفسیده باشد مانند لیف.