[ شهروند ] با اینکه بیش از ۴ دهه از آغاز به کار دفاتر حمایتی و بازپروری ویژه زنان آسیب دیده و زنان معتاد متجاهر توسط سازمان بهزیستی می‌گذرد، هنوز هم چالش‌ها و خلاء‌هایی جدی در این زمینه وجود دارد. چالش‌هایی که باعث شده تا پای نهاد‌های مختلفی از جمله شهرداری به این موضوع باز شود. در همین راستا، شهرداری تهران نیز طی سال‌های گذشته مراکز حمایتی با عنوان مددسرا‌ها و یاروشهر‌ها را افتتاح کرده است. مراکزی که هم برای ساماندهی و حمایت از مردان هستند و هم تعدادی از آن‌ها برای نگهداری و درمان و حمایت از زنان آسیب دیده. در یکی از آخرین اقدامات صورت گرفته در این زمینه، شهرداری اعلام کرده که مرکزی را برای پایش زنان آسیب دیده افتناح کرده است. اما اینکه ماهیت این مرکز چیست و قرار است چه کاری در آنجا برای زنان آسیب دیده صورت گیرد سؤالاتی است که مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران در گفت و گو با «شهروند» به آن‌ها پاسخ داده است.
در طول تاریخ، موضوع آسیب‌های فردی و اجتماعی که زنان را تهدید می‌کند وپیامد‌های گوناگون آن، یکی از چالش‌های اصلی کشور‌ها بوده و هست. به اعتقاد کارشناسان و اهل فن، زنان در شرایط محرومیت از فرصت‌های اجتماعی، تحصیلی، اشتغال، زیستن در فقر مزمن، محرومیت‌های عاطفی و
سوء رفتار و عوامل دیگری چون اعتیاد، آسیب پذیرتر از طیف مردان هستند.
در کشور ما نیز با درک اهمیت این موضوع در سال ۱۳۵۹ وظیفه حمایت وبازپروری زنان و دختران آسیب دیده اجتماعی به منظور اصلاح، بازتوانی و بازگشت آنان به زندگی سالم فردی و اجتماعی، قانوناً به عهده سازمان بهزیستی کشور گذاشته شد و در همین راستا در سال ۱۳۶۰ اداره‌ای به نام \»اداره سرپرستی و ارشاد\» در این سازمان تشکیل شد. اداره‌ای که بعد‌ها به \»دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی\» تغییر نام داد. این دفتر تا سال ۱۳۷۷ فقط با وجود چهارمرکز در کشور(سه مرکز در تهران و یک مرکز در مشهد) فعال بود تا اینکه کارشناسان آن، در سال ۱۳۷۸ با هدف ارتقای کمی و کیفی اینگونه دستورالعمل اجرایی \» حمایت و بازپروری دختران وزنان آسیب دیده اجتماعی را تدوین کردند. نتیجه این تلاش‌هایی که در نهایت منجر به آن شد تا در استان‌های خوزستان، زنجان؛ فارس، کرمان، گلستان، لرستان، هرمزگان و همدان نیز مراکزی باظرفیت ۳۰ نفر راه‌اندازی شود. در آن سال‌ها استان‌های یاد شده موظف بودند تا مددجویان استان‌های همجوار را نیز که فاقد مراکز بازپروری بوده نیز تحت پوشش قرار دهند.
نقش بهزیستی
با همین رویکرد سیدجواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور سال گذشته نیز گفته بود: به افراد آسیب دیده، و بخصوص زنان آسیب دیده از طریق «خانه تلاش»، «خانه سلامت»، «حامی‌سرا» و مراکز روزانه «ندای مهر» ارائه خدمات صورت می‌گیرد.
همچنین اسفند ماه سال گذشته بود که رئیس سازمان بهزیستی استان تهران گفت: دو خانه سلامت برای دختران در معرض آسیب در استان تهران فعالیت دارد که سومین خانه در قالب پردیس حمایت و توانمندسازی زنان افتتاح می‌شود.
محمد نصیری افزود: حمایت و ارائه خدمات مددکاری به دختران در معرض آسیب و جلوگیری از وقوع آسیب‌های اجتماعی، حمایت و نگهداری از دختران در معرض آسیب، فراهم کردن زمینه‌های تحصیل، اشتغال، خودکفایی و استقلال این افراد، شناخت استعداد‌ها و توانمندی‌های این افراد از جمله اهداف خانه‌های سلامت است.
وی ادامه داد: خانه‌های سلامت بر ارائه خدمات مشاوره‌ای و مددکاری تخصصی برای دختران در معرض آسیب تمرکز دارند تا این قشر دچار آسیب نشوند.
در این مصاحبه، رئیس سازمان بهزیستی استان تهران درباره مراکز مداخله و چگونگی عملکرد آن‌ها نیز گفت: هنگامی که فردی با اورژانس اجتماعی با شماره ۱۲۳ تماس می‌گیرد و عملیات انجام می‌شود، کارشناسان اورژانس اجتماعی، کودکان در معرض آسیب و آسیب دیده را به مراکز قرنطینه موقت و دختران و زنان را به مراکز مداخله می‌برند تا تعیین تکلیف شوند.
علاوه بر مراکز مداخله، خانه‌های امن نیز چند سالی است که بهزیستی برای زنان و مادرانی که دچار خشونت خانگی و همسرآزاری شده‌اند نیز مراکزی را دایر کرده است. نصیری درباره این خانه‌های امن نیز گفته است: هدف از راه‌اندازی خانه‌های امن در کشور، حمایت و توانمندسازی زنان تحت خشونت خانگی و همسرآزاری است که ایجاد فضای امن و عاری از خشونت و بازپیوند اعضای خانواده به یکدیگر تشکیل شده است.
مرکز غربالگری، یک گام نوین
حالا اما به نظر می‌رسد موضوع زنان آسیب دیده به شکل جدیدتری مطرح است و از سوی متولیان پیگیری می‌شود کمااینکه چندی قبل نیز مدیرعامل ســـــــازمــان خــــدمات و مشــــــــارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران از راه‌اندازی مرکز غربالگری زنان آسیب دیده در مرکز فوریت‌های اجتماعی شهر تهران (ساختمان شماره ۳ این سازمان) خبر داد. سید محمد نقیب با ذکر اینکه مرکز غربالگری زنان آسیب دیده با هدف تسریع در روند خروج آن‌ها از چرخه آسیب راه‌اندازی شده است گفت: این مرکز با همکاری سازمان بهزیستی و با حضور بانوان متخصص حوزه آسیب‌های اجتماعی، پزشکان و مددکاران فعالیت خواهد داشت.
وی همچنین در این خبر گفته بود؛ در محل موقت اسکان آسیب دیدگان اجتماعی، نیرو‌های مددیار افزایش یافته است تا در این مرکز غربالگری، شرایط خوبی فراهم شود.
غربالگری حرفه‌ای
نقیب همچنین در مورد فرآیند جذب و ساماندهی و حمایت از زنان آسیب دیده در این مراکز و پایش آن‌ها به «شهروند» گفت: از مدت‌ها قبل، مردان آسیب‌دیده و معتادان متجاهر در مراکز یاور‌شهر ساماندهی و پایش و معاینه و غربال می‌شدند و با کمک بهزیستی بسته به نوع مریضی و سن یا نوع زخم و اعتیادی که داشتند و دارند به یکی از این یاورشهر‌ها فرستاده می‌شدند تا ساماندهی و درمان شوند. مثلاً هیچ وقت مرد جوانی که تازه به بلوغ رسیده را به یاور شهری نمی‌فرستند که همگی میانسال یا کهنسال هستند. یا فردی که زخم باز دارد باید ابتدا درمان شود و سپس به یکی از یاور شهر‌ها برود.
وی ادامه داد: با این وجود اما، طی این سال‌ها، جای خالی مراکزی که زنان در آنجا غربال شده و بعد به یاور شهر‌های مخصوص بانوان فرستاده شوند،؛ احساس می‌شد. یعنی اگر هم پایشی در یاورشهر‌ها در مورد زنان صورت می‌گرفت بسیار جزئی و ابتدایی بود تا اینکه ازچند هفته قبل مرکز تخصصی غربالگری زنان آسیب دیده در مرکز فوریت‌های اجتماعی شهر تهران راه‌اندازی شد.
مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران با ذکر اینکه این مرکز غربالگری با دستور فرمانداری و هماهنگی با سازمان بهزیستی راه‌اندازی شده است، گفت: در این مرکز که مجهز به انواع تجهیزات روز مورد نیاز است، تست‌های اولیه اعتیاد و معاینات و آزمایش‌های مختلف پزشکی توسط متخصص و پزشکان انجام می‌شود و چنانچه اعتیاد یا نوعی از بیماری در بانوان تأیید شود، آن‌ها را به یکی از یاور شهر‌های ویژه زنان می‌فرستند. مثلاً بانوان آسیب دیده عادی را به یکی از باورشهر‌ها یا بانوانی را که از بیماری‌های اعصاب و روان رنج می‌برند به یاور شهر دیگری می‌فرستیم یا مثلاً بانوان زیر ۲۵ سال را به یاور شهر خاص دیگری فرستاده می‌شوند.
وی در مورد بانوان آسیب دیده که اعتیاد ندارند نیز گفت: مثلاً زنان بی‌خانمانی که معتاد نیستند به مراکز تحت نظارت نهاد‌های نظارتی مانند کمیته امداد و بهزیستی و یا یاورشهر‌ها و مددسرا‌های وپژه بانوان فرستاده می‌شوند و آن‌هایی که در دام اعتیاد گرفتار شده‌اند ابتدا در سامانه «غوام» ثبت‌نام می‌شوند و. همانطور که گفته شد به یکی از یاور شهر‌های دیگر می‌روند.
اما در طول مدتی که زنان معتاد متجاهر که مخاطبان اصلی این طرح هستند، در مراکز حمایتی و یاور شهر‌ها هستند چه خدماتی به آن‌ها ارائه می‌شود؟ سؤالی که نقیب در پاسخ به آن گفت: کارشناسان و مددکاران در یاورشهر‌ها براساس یک الگوی خاص که شامل ۹ گام می‌شود، کار می‌کنند. این ۹ گام شامل: سم زدایی، بازیابی هویت، سلامت جسمانی، معنویت افزایی، مهارت آموزی، حرفه‌آموزی تخصصی، اشتغال درآمدزا، حمایت از خانواده و صیانت پس از خروج.
نقیب همچنین در پاسخ به این سؤال که زنان معتاد متجاهر یا سایر زنان آسیب دیده چه مدتی در مراکز حمایتی نگهداری می‌شوند؟ گفت: براساس قانون این بانوان تا ۶ ماه در این مراکز نگهداری و حمایت می‌شوند. ضمن آنکه به آن‌ها حرفه‌آموزی نیز آموزش داده و تلاش می‌شود تا ارتباط بین این زنان و خانواده‌های آن‌ها دوباره برقرار و ترمیم شود. البته بعد از اینکه این زنان، به جامعه برگشتند نیز به صورت دورادور، برآن‌ها و شیوه زندگی که خواهند داشت نظارت می‌شود. امیدواریم با این شیوه‌ها و به کمک تمامی سازمان‌ها و نهاد‌های مرتبط، این مراکز حمایتی و غربالگری بیشتر و بیشتر شوند.