سحر قاسم‌نژاد-گروه اقتصادی شهروند | دولت یازدهم یکساله شده، یک سالی که در آن همه تلاش‌ها، مصروف مهار تورم لجام‌گسیخته بوده و توفیقات در این زمینه، تا حدودی قابل لمس برای عموم مردم به نظر رسید؛ هرچند که دولت کماکان اصرار دارد در این زمینه نباید کاهش نرخ رشد تورم را با ارزانی اشتباه کرد. اما کاهش نرخ تورم، شمشیر دو دمی است که اگر چه از بحران گرانی جلوگیری می‌کند اما در ادامه به رکودی دامن می‌زند که عملا دست و پای تولید و کل اقتصاد را می‌بندد.
درحقیقت دولت امروز با این مشکل جدی مواجه است که درخصوص تزریق نقدینگی چه سیاستی در پیش بگیرد چون تزریق آن به تورم دامن می‌زند، عدم تزریق آن به رکود.
برای خروج از این بحران هم، دولت بسته‌ای را تدوین کرده تا شاید با اتخاذ سیاستی میانه هم از رشد تورم جلوگیری کند هم رونق از دست رفته را به اقتصاد بازگرداند. دیروز (سه‌شنبه)، همزمان با آغاز بررسی لایحه 30 ماده‌ای دولت در همین خصوص توسط نمایندگان مردم در مجلس، سالن اجلاس سران میزبان رئیس‌جمهوری و تیم اقتصادی‌اش بود تا رسما بسته خروج از رکود رونمایی شود. رئیس‌جمهوری در این همایش دولت را دولت بدهکار بد حساب نامید و بارها به زبان طنز از دلبستگی زیرمجموعه‌هایش به حفظ مالکیتشان بر شرکت‌های بزرگ و کوچک انتقاد کرد. بانک‌ها و زیاده‌روی‌شان در بنگاه‌داری هم معضل دیگری بود که حسن روحانی به‌شدت به آن انتقاد داشت؛ هر چند بر این واقعیت هم معترف بود که یکی از دلایل روزگار سخت نظام بانکی، بدهی‌های کلانی است که دولت به آنها دارد و نظام بانکی را دست به دامان بانک مرکزی می‌کند. مخاطبان هم بارها با تشویق‌هایشان از اظهارات رئیس‌جمهوری استقبال و از ابراز آنها حمایت کردند. روحانی دولت قبل را هم با موج انتقادها مخاطب قرار داد به‌خصوص وقتی از افزایش پایه پولی و روان‌کردن میلیاردها دلار به بازار سرگردان یاد می‌کرد. هرچند که بر این نکته نیز تأکید داشت که برای بازخوانی گذشته نیامده بلکه آمده است تا از آینده روشن بگوید.
ارث تحمیلی دولت
حسن روحانی رئیس‌جمهوری در همایش «تبیین سیاست‌های اقتصادی دولت برای خروج از رکود» با اشاره به این‌که، بسیاری از مشکلات اقتصادی که وارث آن هستیم، ارث تحمیلی سال‌های قبل به ماست، گفت: در میان ده‌ها مشکل بزرگی که پیش روی ما بود، سیاست خارجی و اقتصاد متفاوت‌تر به نظر می‌رسید چون صاحب‌نظران مشکلات اقتصادی و سیاست خارجی این مشکلات را تاثیرگذار بر سایر بخش‌ها و تاثیرگذار بر زندگی مردم می‌دیدند. رئیس‌جمهوری شرایط اقتصادی درسال‌های 91 و 92 را در طول تاریخ ایران بی‌نظیر توصیف کرد و ادامه داد: براساس آمار بانک مرکزی به استثنای سال‌های اولیه انقلاب (یعنی 57 تا 60) هیچ زمانی شرایطی چنین دشوار نداشتیم. در این دو‌سال سخت، رکود توأم با تورم بالای 30درصد بر سر اقتصاد سنگینی می‌کرد که تا به امروز سابقه نداشته است.
بهار زودگذر به زمستان رسید
خزانه پر پول هم عامل دیگری است که به گفته روحانی، ضعف کارنامه دولت قبل را غیرقابل اغماض می‌کند. او در این مورد هم اینچنین نظر داد: درسال‌های 85 تا 90 دلارهای نفتی به وفور در اختیار دولت قرار گرفت. این دلارها هم بی‌حساب و کتاب به بازار سرازیر شد که دست آخرهم نتیجه‌ای جز
بحران نداشت.
رئیس‌جمهوری به طعنه گفت: گرانی نفت به محض وقوع همه را خوشحال می‌کند اما این بهار چقدر زودگذر بود که بلافاصله بعد از آن، نه تابستان بلکه پاییز و زمستان از راه رسید، واردات افزایش یافت و تولید رو به تحلیل گذاشت و دست آخر هم دوهزار واحد تولیدی تعطیل و 500هزار نفر بیکار شدند.
او تأکید کرد: در همان روزها موج واردات آنچنان بالا گرفت که حتی صنایعی که صنعت بزرگتر و مادر وابسته بودند به جای خرید از تولید‌کننده داخلی، به دلیل وفور دلار سفارش خرید خارجی دادند در چنین شرایطی که همه به خریدهای خرد و کلان خارجی و واردات خو کرده‌اند ناگهان سایه تحریم‌ها سنگین شد. تحریم‌هایی که عملا هدفی نداشت جز محدود کردن دسترسی ایران به دلار.
روحانی حساب سیاه رکود سال 91 را حتی از تحریم‌ها هم مجزا دانست زیرا گفت که معتقد است: حتی اگر تحریم‌ها هم دست و پای اقتصاد را نمی‌بستند سال 91 با رکود تورمی و این مشکلات مواجه می‌شدیم.
او درخصوص مشکلات زیرساختی هم توضیح داد: در مسأله آب مسجل شد که ایران در کمربند خشک قرار دارد و امید چندانی به ترسالی در سال‌های پیش‌رو هم نیست؛ پس کشور با معضل مهمی به نام آب مواجه است، بر این مبنا از همین امسال، سالی حداقل دو‌میلیارد دلار اعتبارات برای حل مسأله آب تأمین خواهیم کرد و این رویه را ادامه خواهیم داد.
دولت مظلوم و ملت مظلوم‌تر
به گفته رئیس‌جمهوری، دولت یازدهم دولت مظلومی است که ارثیه دولت‌های گذشته بر دوشش سنگینی می‌کند و البته مظلوم‌تر از این دولت، مردم شریف ایران هستند که بار سنگین این ارثیه را بر دوش دارند و تحمل می‌کنند.
روحانی با وجود تمام مشکلات تأکید کرد که راه‌حل خروج از این بحران قطعا دست بردن به کیسه بانک مرکزی نیست. آسان است که به رئیس‌کل این بانک دستور بدهیم پایه پولی کشور را افزایش دهد تا مشکلات ریالی ما حل شود اما قطعا فردای کشور بعد از این تصمیم فردای سیاهی است.
او مسکن مهر را یکی از طرح‌هایی دانست که برای اجرایش دولت قبل دست به کیسه بانک مرکزی برد و افزود: 40هزار‌میلیارد تومان از همین کیسه برد اما تجربه نشان داده هر دستی که به این کیسه رفته سوخته است.
به گفته روحانی، برای ساخت مسکن مهر، پایه پولی را 80درصد افزایش دادند که نتیجه‌اش تورم 30 تا 40درصدی بود.
سیاست، عصای موسی برای معجزه ندارد
رئیس‌جمهوری البته تأکید کرد در این همایش جمع نشده‌ایم از گذشته حرف بزنیم بلکه آمده‌ایم از فردای روشن بگوییم. ما قادریم مشکلات را یکی پس از دیگری حل کنیم البته سیاست، عصای موسی برای معجزه ندارد اما قطعا درهای تحریم هم برای همیشه بسته نخواهد ماند.
رئیس‌جمهوری با اشاره به گام‌های دولت برای خروج از بحران اقتصادی گفت: به مردم قول داده بودیم که نرخ تورم را در پایان‌سال 92 به 35درصد برسانیم این وعده با کسب رقمی کمتر محقق شد. درحال حاضر تورم متوسط ماهانه به 4/1 درصد رسیده، از سوی دیگر پیش‌بینی می‌کنیم نرخ تورم در پایان‌سال 93 به مراتب کمتر از 25درصدی باشد که وعده داده بودیم.
او تصریح کرد که واقف است دولت یازدهم هم مانند دولت‌های گذشته از خطر بازگشت تورم سنگین بعد از یک دوره نزول مصون نیست به همین دلیل اصرار دارد که سیاست‌های فعلی را برای کاهش مستمر تورم تا زمان تک رقمی شدن آن ادامه دهد اتفاقی که به نظر می‌رسد در‌سال 95 محقق شود.
تورم هووی خروج از رکود
روحانی تورم را هووی پروژه خروج از رکود توصیف کرد و افزود: بسیاری از منتقدان می‌گویند اشتباه دولت این است که تمام تلاش خود را معطوف مهار نرخ تورم کرده درصورتی که رکود به مراتب پدیده خطرناک‌تری است اما واقعیت این است که این منتقدان فراموش کرده‌اند در جامعه‌ای که تورم 45درصدی بر آن حاکم است و هیچ امیدی هم برای خروج از بحران وجود ندارد هیچ سرمایه‌گذاری حاضر به پذیرش ریسک و سرمایه‌گذاری نمی‌شود آن هم وقتی دقیقا نمی‌داند در آینده چه درآمد و هزینه‌هایی خواهد داشت.
او ادامه داد: از سوی دیگر باید به این پرسش پاسخ داد که در چنین شرایطی که تورم بیداد می‌کند محصول تولید شده قرار است به چه کسانی فروخته شود چون بدون‌شک قدرت خرید مردم هر روز بیشتر از دیروز کاهش می‌یابد.
رئیس‌جمهوری گفت: با وجود همین واقعیت‌ها دولت فعالیت خود را در حوزه اقتصاد از مهار نرخ تورم آغاز کرد البته شاید گروهی معتقد باشند که این امر به‌شدت دشوار و حتی به مثابه جمع‌کردن اضداد است.
روحانی سیاست‌های دولت برای خروج از بحران را هم انقباضی نمی‌داند اما تأکید دارد: دولت کماکان نسبت به افزایش نیافتن پایه پولی حساسیت نشان خواهد داد ضمن این‌که سیاست‌های مهار تورم در کنار روش‌های خروج از رکود ادامه خواهد داشت.
سیاست دولت برای خروج تورم چیست؟
رئیس‌جمهوری در این خصوص گفت: برای خروج از رکود چاره‌ای جز تحریک تقاضا وجود ندارد چون تنها در این صورت است که تولید به حرکت درمی‌آید به این منظور هم سیاست مناسب سیاست‌های انبساطی است. روحانی افزود: معتقد نیستم که پایه پولی بالا برود تا در سایه آن تقاضا ایجاد شود و در سایه تقاضا تولید حرکت کند و ما از رکود خارج شویم. معتقد نیستم که بانک‌ها از بانک مرکزی پول بگیرند و تسهیلات بدهند.
رئیس‌جمهوری افزود: اگر شما بخواهید با ایجاد تورم نو، در سایه بالا بردن پایه پولی به رونق برسید همزمان تورم بالا رفته و قیمت هم بالا می‌رود و قدرت خرید پایین می‌آید و این دور باطلی است که ما را به تورم و رکود بازمی‌گرداند. او گفت: اطراف و منطقه ما، زمینه برای صادرات بوده و هست و این روزها بیشتر هم شده است. دولت باید تسهیلات لازم را و بانک‌ها باید تضمینات لازم را برای صادرات غیرنفتی فراهم کنند و ما باید این راه را باز کنیم تا حرکت شروع شود و تقاضا تحریک شود.
دستور به وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی
روحانی تصریح کرد: من به رئیس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد می‌گویم که باید موانع صادرات غیرنفتی را برداریم و این یک حرکت در زمینه تولید خواهد بود.
رئیس‌جمهوری در ادامه با انتقاد از عملکرد امروز بانک‌ها تصریح کرد: «و ما ادراک بانک»، اگر بتوانیم مشکل بانک را حل کنیم، مشکل عالم را می‌توانیم حل کنیم. او ادامه داد: دولت در حال حاضر بزرگترین بدهکار به بانک‌هاست که باعث بدهکاری همین بانک‌ها به بانک مرکزی می‌شود. ما باید بتوانیم این بدهی را پرداخت کنیم تا گره از مشکلات بانک‌ها باز شود ضمن این‌که این رقم بدهی در ماه سود کلانی دارد که پرداخت نمی‌شود.
دولت بدهکار بدحساب
روحانی افزود: دولت، دولت بدهکار و بدحساب است که باید هر دوی اینها را حل کنیم. یکی از راه‌حل‌هایش صکوک اجاره است که آن را در لایحه‌‌ای که تقدیم مجلس شده، گنجانده‌ایم.
روحانی خاطرنشان کرد: بانک‌ها باید اموال اضافه خود را به فروش برسانند تا با نقدینگی به وجود آمده بتوانند تسهیلات بدهند. واقعیت این است که بانک‌های ما کار غیربانکی هم می‌کنند. بانک‌ها اگر کار خودشان را بکنند، مشکلات حل می‌شود. بانک‌ها بنگاه‌داری می‌کنند.
او ادامه داد: نمی‌دانم چرا به این اندازه این بانک‌ها به اموال و قدرت و سهام شرکت‌ها و حتی ساختمان‌های مازادشان وابستگی دارند یعنی وابستگی به مال دنیا. بانک‌ها باید از بنگاه‌داری خارج شوند و واسطه نباشند. از سوی دیگر، تسهیلاتی که به مردم می‌دهند باید سودی معقول داشته باشد نه نرخ‌هایی کمرشکن به‌خصوص امسال که نرخ تورم به صورت مداوم درحال کاهش است. رئیس‌جمهوری به این نکته نیز اشاره کرد که اگر قرار باشد بار تأمین مالی همه شرکت‌ها اعم از بزرگ و کوچک به دوش بانک‌ها قرار گیرد قطعا بانک‌ها قادر به انجام چنین وظیفه‌ای نخواهند بود. او با اشاره به نقش بازار سرمایه در این زمینه افزود: باید تأمین مالی بنگاه‌های بزرگ در بازار سرمایه صورت بگیرد تا شرکت‌های کوچک و متوسط فرصت دریافت تسهیلات داشته باشند.
رئیس‌جمهوری گفت: دولت گاهی مشکل‌آفرین بوده برای کارآفرینان و بنگاه‌داران. اما ثباتی که در یک‌سال گذشته در بازار مشاهده می‌کنیم و انضباطی که در سیاست‌ها و بخش مالی و پولی می‌بینیم و روند امیدبخشی که در این یک‌سال شاهدیم، به‌خاطر این است که دولت با مشورت و حساب‌شده قدم‌های خود را برمی‌دارد.
بخش خصوصی اقتصاد را بهتر می‌فهمد
وی در ادامه گفت: والله، بالله بخش خصوصی اقتصاد را بهتر می‌فهمد و می‌داند که کجا باید سرمایه‌گذاری کند. باید اجازه بدهیم که آنها کار کنند و ما باید مشکلات‌شان را حل کنیم.
روحانی افزود: تلاش ما بر این خواهد بود که مشکلات و موانع را برداریم و اگر به وفور دلار نفتی رسیدیم، شما یادمان بیندازید که خطاهای قبلی را تکرار نکنیم؛ روزگاری بود که در عرض یک‌سال و اندی 21میلیارد دلار به صورت اسکناس به بازارهای مختلف و خیابان‌های مختلف تهران آمد و فروخته شد، این‌که این پول به کجا رفت و چه شد هم خدا می‌داند. وی افزود: ما برای تحریم قدم‌های بزرگی را برداشته‌ایم؛ تحریم را تضعیف کردیم؛ پایه‌های تحریم را لرزان کردیم و شرایط در هر موقعیتی که ما قرار بگیریم در بحث تحریم به وضع گذشته برنخواهیم گشت.
مصمم در مذاکرات هسته‌ای
رئیس‌جمهوری تصریح کرد: ما در مذاکرات هسته‌ای با دنیا هم جدی هستیم و هم مصمم اما در عین حال دنیا باید بداند فرصتی که ایران در اختیار آنها گذاشته فرصتی بی‌انتها نیست.
روحانی گفت: ما برنامه‌های اقتصادی‌مان را بر مبنای ادامه شرایط فعلی طراحی کردیم اما در عین حال چون توافق به نفع همه است و ادامه تحریم به ضرر همه است این را فقط ما نمی‌گوییم، اروپایی‌ها و شرقی‌ها همه به ما گفته‌اند که تحریم به ضرر ماست، کشورهای منطقه همه به ما می‌گویند این تحریم به ضرر ماست.
رئیس‌جمهوری تصریح کرد: رفع تحریم به نفع همه است و حتی به یک معنی به ثبات و امنیت کل این منطقه کمک خواهد کرد و اراده ما هم جدی است؛ امیدواریم طرف مقابل هم این اراده جدی را داشته باشد تا در زمان مقرر بتوانیم مسائل را به حل‌وفصل نهایی برسانیم و اگر در این زمینه به وفور دلار نفتی رسیدیم، کارشناسان به ما یادآوری کنند که اشتباهات قبلی‌ها را تکرار نکنیم. ما هم باید حواس‌مان باشد.
تحلیل‌های رئیس‌جمهوری:
ما قادریم مشکلات را یکی پس از دیگری حل کنیم
درهای تحریم هم برای همیشه بسته نمی‌ماند؛ فرصت غرب بی انتها نیست
اگر مشکل بانک را حل کنیم، مشکل عالم را می‌توانیم حل کنیم
هردستی که به کیسه بانک مرکزی رفت، سوخت
وعده‌ام به مردم برای کاهش تورم سال 92عملی شد
واردات باعث شد دوهزار واحد تولیدی تعطیل و 500هزار نفر بیکار شوند
به جز 3سال اول انقلاب هیچگاه شرایط به سختی سال های 91 و 92 نبود
دولت، بدهکار بد حساب است
5سال بی‌حساب و کتاب دلارهای نفتی به بازار ریخته شد
تحریم هم نبودیم سال 91 رکود داشتیم
دستورهای ویژه در همایش خروج از رکود:
بانک‌ها اموال اضافه خود را بفروشند و تسهیلات بدهند
بانک‌ها کار غیربانکی نکنند
اختصاص سالانه دو‌میلیارد دلار برای حل مسأله آب
دولت تسهیلات لازم و بانک‌ها تضمین صادرات غیرنفتی فراهم کنند
وزیر اقتصاد و رئیس بانک مرکزی موانع صادرات غیرنفتی را بردارند