[ ملیحه محمودخواه] در کشوری که با خطرات طبیعی همچون زلزله، سیل، طوفان و سایر بحران‌ها مواجه و بخش قابل‌توجهی از پهنه آن بر کمربند زلزله و بحران‌های طبیعی قرار گرفته، تاب‌آوری جامعه دیگر تنها یک انتخاب نیست، بلکه ضرورت است. در لحظه‌ای که زمین می‌لرزد یا سیلابی ناگهانی خانه‌ها را در می‌نوردد، آن‌چه بین مرگ و زندگی فاصله می‌اندازد، شاید فقط چند دقیقه آگاهی و آموزش باشد. اینجاست که آموزش‌های امدادی و طرح‌های تاب‌آوری که هلال‌احمر در اقصی نقاط کشور دنبال می‌کند، تبدیل به امیدی برای نجات جان انسان‌ها می‌شود. در دنیایی پر از مخاطره، دانستن می‌تواند نجات‌بخش باشد.
جمعیت هلال‌احمر جمهوری اسلامی ایران با اجرای طرح «جامعه تاب‌آور»، گامی بزرگ در جهت توانمندسازی مردم و کاهش تلفات انسانی در مواقع بحران برداشته است. این طرح که به‌طور ملی در دستور کار قرار دارد، با تأکید بر آموزش همگانی، توسعه خانه‌های هلال در مناطق مختلف و تربیت مربیان محلی، قصد دارد تمامی اقشار جامعه را برای مقابله با بحران‌ها آماده کند. در این میان، استان همدان با اقدامات ابتکاری و پیشگامی در این زمینه، به الگویی برای دیگر استان‌ها تبدیل شده است. هدف این طرح، نه تنها فراهم آوردن آگاهی و آموزش‌های امدادی، بلکه تبدیل هر فرد به امدادگر نخستین در زمان وقوع حادثه است. زیرا در دقایق اولیه بحران، پیش از رسیدن تیم‌های امدادی، مردم آموزش‌دیده می‌توانند تفاوتی بزرگ در نجات جان‌ها و کاهش آسیب‌ها ایجاد کنند. این تلاش‌ها، با نگاهی به آینده، به‌دنبال آن است که ایران را به کشوری تاب‌آور تبدیل کند؛ کشوری که در برابر حوادث طبیعی، نه تنها به‌عنوان یک حادثه‌دیده، بلکه به‌عنوان یک جامعه مقاوم و آماده شناخته شود.
مفهوم جامعه تاب‌آور چیست؟
جامعه تاب‌آور، مفهومی است که در سال‌های اخیر به‌عنوان یک راهبرد نوین در مدیریت بحران وارد ادبیات اجرایی و تخصصی کشور شده است. این مفهوم ناظر به توانمندسازی جوامع در برابر خطرات طبیعی و انسان‌ساخت، از طریق آموزش، آمادگی و مشارکت فعال مردم است.علی سنجربیگی مدیر کل جمعیت هلال احمر استان همدان با تأکید بر اهمیت این مفهوم، به «شهروند» می گوید: تاب‌آوری یعنی افزایش ظرفیت جامعه برای مواجهه و مقاومت در برابر حوادث. جامعه تاب‌آور، یعنی جامعه‌ای که پیش از آنکه حادثه‌ای رخ دهد، آموزش دیده، آماده شده و توان واکنش سریع و مؤثر دارد. هدف این نیست که جلوی زلزله یا سیل را بگیریم، بلکه باید به نقطه‌ای برسیم که حوادث ما را از پا درنیاورد. مردم باید خود را نه‌تنها مخاطب، بلکه بخشی از راه‌حل بدانند؛ در واقع جامعه‌ای که آماده است، نه ترسان است و نه منفعل.او توضیح می دهد که طرح جامعه تاب‌آور به صورت ملی در دستور کار جمعیت هلال‌احمر قرار دارد، اما استان همدان با توجه به موقعیت جغرافیایی، سوابق حوادث و میزان همکاری دستگاه‌های اجرایی، در اجرای جدی‌تر این طرح پیشقدم شده است.در واقع، همدان از جمله استان‌هایی است که با اقدامات ابتکاری، به الگویی برای دیگر استان‌ها تبدیل شده است.
مدیریت بحران در چهار فاز
او توضیح می دهد که قدم اول در بحث بحران پیشگیری است در این مرحله، اقدامات زیربنایی و زیرساختی مانند مقاوم‌سازی ساختمان‌ها، رعایت حریم رودخانه‌ها و جلوگیری از ساخت‌وساز غیرمجاز در مسیر سیلاب‌ها مورد توجه قرار دارد. این بخش عمدتاً وظیفه دستگاه‌های عمرانی و اجرایی است.
اما مرحله بعد یعنی آمادگی نقطه کلیدی برای هلال‌احمر است . به گفته سنجربیگی، بیشترین مسئولیت جمعیت هلال‌احمر در فاز «آمادگی» تعریف می‌شود. در این فاز، آموزش‌های همگانی، آماده‌سازی نیروهای واکنش سریع، تأمین تجهیزات و تربیت امدادگران از جمله مأموریت‌های اصلی هستند.در مرحله بعد هم که کمک رسانی انجام می شود هلال‌احمر با اعزام نیروهای امدادی، توزیع اقلام امدادی و مشارکت در بازتوانی آسیب‌دیدگان فعالیت دارد. اما نکته کلیدی اینجاست که اگر آموزش و آمادگی وجود نداشته باشد، شدت بحران در مرحله پاسخ دوچندان خواهد شد.
چرا آموزش همگانی؟
رئیس جمعیت هلال‌احمر همدان می‌گوید:در اکثر حوادث، اولین امدادگران، مردم و بازماندگان همان حادثه هستند. اگر این افراد آموزش دیده باشند، می‌توانند در همان لحظات طلایی، جان انسان‌ها را نجات دهند. او با ذکر مثالی از حوادث رانندگی می‌گوید:اگر کسی دچار شکستگی ستون فقرات شده باشد و فرد ناآشنا به اصول امداد، او را جابه‌جا کند، ممکن است دچار ضایعه نخاعی دائمی شود و این موضوع اهمیت آموزش ها برای همه افراد را دو چندان می کند.
خودامدادی؛ راهبردی نوین
سنجربیگی تأکید می‌کند که باید رویکرد امدادی از «دیگرامدادی» به «خودامدادی» تغییر یابد.
یعنی هر فرد، ابتدا بتواند به خودش و نزدیکانش کمک کند.
او توضیح می دهد که در نوروز ۱۴۰۴، جمعیت هلال‌احمر همدان با برنامه‌ای خلاقانه، ایستگاه‌های آموزشی را در مناطق پرتردد مانند غار علی‌صدر راه‌اندازی کرد. در زمان انتظار مسافران برای بازدید از غار، گروه‌های آموزش دیده، مهارت‌های امدادی را به آن‌ها آموزش می‌دادند.این اقدام نشان می‌دهد که جمعیت هلال‌احمر از هر فرصتی برای افزایش آگاهی عمومی استفاده می‌کند و آموزش را نه در کلاس‌های محدود، بلکه در بستر زندگی مردم جاری می‌سازد.
آموزش امدادی در مدارس؛ خلأ بزرگ نظام آموزشی
سنجربیگی با تأکید بر اهمیت آموزش‌های امدادی
در مدارس ادامه می دهد: این آموزش‌ها باید به عنوان یک درس اجباری در تمام پایه‌های تحصیلی گنجانده شود. چون نجات جان انسان، برترین اولویت هر جامعه‌ای است.
او طرح «دادرس» را که در پایه هشتم متوسطه اول اجرا می‌شود، قدمی مفید دانست اما ناکافی. به عقیده وی، آموزش باید از دوران دبستان آغاز شود.
از امدادمحوری به خودامدادی؛ تغییر یک فلسفه
به اعتقاد مدیر کل جمعیت هلال احمر استان همدان یکی از مهم‌ترین تحولات اخیر در سیاست‌های جمعیت هلال‌احمر، عبور از رویکرد امدادمحور به سمت خودامدادی و دگرامدادی است.
در زلزله کرمانشاه، دیدیم که حتی بهترین تیم‌ها چند ساعت دیرتر از آن دقایق طلایی به محل می‌رسند. این‌جا بود که فهمیدیم خود مردم باید آموزش ببینند. به همین دلیل طرح «جامعه تاب‌آور» را بر سه محور بنا نهادیم: آموزش‌های همگانی، ایجاد خانه‌های هلال در محلات و روستاها، و تربیت مربیان محلی از دل همان جامعه.
خانه‌های هلال؛ پناهگاه تاب‌آوری اجتماعی
خانه‌های هلال، به‌گفته سنجربیگی، قلب تپنده تاب‌آوری در محلات هستند. تا امروز، بیش از ۱۲۰ خانه فعال در استان همدان شده و بیش از ۱۲۰ روستا طرح «هر خانواده یک امدادگر» را تجربه کرده‌اند.در این طرح، از هر خانواده، یک نفر آموزش کامل می‌بیند. در عمل، این آموزش‌ها نه‌تنها جان نجات داده، بلکه فرهنگ مشارکت را هم در جامعه زنده کرده است.
آموزش در میدان زندگی، نه در کلاس خشک
یکی از بخش‌های جالب برنامه‌های نوروزی امسال، اجرای آموزش سیار در غار علی‌صدر بود.ما از صف‌های انتظار استفاده کردیم تا مهارت‌های ابتدایی امداد را به مردم آموزش دهیم. این یعنی آموزش را باید در بطن زندگی مردم جاری کرد، نه اینکه صرفاً منتظر ثبت‌نام آن‌ها در کلاس باشیم.
حضور پررنگ خیران
ما از ظرفیت خیران سلامت استفاده می‌کنیم. با استانداری تفاهم کردیم که توسعه امکانات ورزشی در محلات با گسترش خانه‌های هلال همراه باشد. مهم‌تر از همه، مردم در این مسیر خودجوش وارد شدند. در برخی روستاها، اهالی حتی خودشان مکان آموزش را تأمین کرده‌اند.
حرکت به‌سوی هوشمندسازی؛ آینده‌ای متصل و سریع
به گفته‌ی سنجری‌بیگی هلال احمر پلتفرمی یکپارچه در حال توسعه دارد که شامل ردیابی هوشمند خودروها، پیش‌بینی حوادث بر اساس داده‌های هواشناسی و لرزه‌خیزی، و اپلیکیشن ارتباط مستقیم مردم با تیم‌های امدادی است. جالب‌تر اینکه از هوش مصنوعی برای تحلیل تصاویر دریافتی از محل حادثه استفاده می‌شود تا تصمیم‌گیری سریع‌تر و دقیق‌تری صورت گیرد.
امدادگر اول، خود شما هستید
او بر این باور است که ما با ۶ هزار نیروی داوطلب و بیش از ۱۰۰ خودروی امدادی آماده‌ایم. اما امدادگر اول، خود شما هستید. آموزش‌های ما رایگان است. کافی‌ست مردم بخواهند. آن وقت، با هم ،شهری می‌سازیم که نه‌تنها تاب‌آور، بلکه الگو برای دیگران باشد
خدمات هلال احمر در نوروز امسال
این مقام مسئول به خدمات هلال احمر به ویژه در دوره نوروز امسال نیز اشاره کرده و می گوید: خدمات امداد و نجات ما در پنج محور اصلی در حال اجراست: پایگاه‌های جاده‌ای، تیم‌های موقت در مناطق پرتردد مانند گنجنامه، تیم‌های کوهستان، امداد هوایی و سگ‌های زنده‌یاب. ۳۵ پایگاه امدادی فعال هستند و در نوروز اخیر، به بیش از ۲۴۸ هزار نفر خدمات‌رسانی کردیم. او با اشاره به عملیات‌های هفتادگانه امداد و نجات در این بازه نیز در بسیاری موارد، پیش از رسیدن ما، این خود مردم آموزش‌دیده بودند که اقدامات اولیه را انجام داده بودند.» در راستای ارتقای فرهنگ ترافیکی، پویش «بهرفت» (بهبود رفتار ترافیکی) نیز اجرا شد که 22 هزار و 280 نفر به عنوان حامیان و هواداران این پویش مشارکت داشتند و مجموع بهره‌وران این پویش و طرح فاخر به 152 هزار و 764 نفر رسیده است. همچنین در این مدت 25هزار و 329 نفر از خدمات داوطلبانه شامل حمایت‌های معیشتی و اجتماعی برخوردار شدند. جمعیت هلال‌احمر استان همدان همچنین در زمینه دارویی، درمانی و بهداشتی، فعالیت داشته و در این ایام به 2070 نفر، خدمات ارائه کرده است ضمن اینکه 154 نفر از حجاج همدانی نیز در این بازه زمانی واکسیناسیون شدند.