[ شهروند ] با این که رسانه‌های سینمایی جهان هرکدام توصیفی از اسکار امسال داشتند- و عده‌ای آن را سال موفقیت فیلم‌های «آنورا» و حتی «بروتالیست»، عده‌ای تجلی شکست یا نادیده گرفتن فیلم‌های «امیلیا پرز» و «شرور» و برخی نیز سال ناکامی بازیگری مانند دمی مور یا فیلم «مجمع کاردینال‌ها» یا فیلم‌های ایدئولوژیک و مواردی از این دست نامیدند- اما برای سینمای ایران شاید تا سال‌های سال اسکار 2025 با خاطره موفقیت فیلم «در سایه سرو» همراه و هم‌نشین باشد. فیلمی کم‌ادعا به کارگردانی شیرین سوهانی و حسین ملایمی که بدون این‌که از فاکتورهای رایج و لازم برای دیده شدن توسط داوران آکادمی برخوردار باشد، در کمال شگفتی به افتخار دریافت جایزه اسکار بهترین انیمیشن کوتاه رسید و انیمیشن ایران را به نخستین جایزه اسکار تاریخ و سینمای ایران را به سومین مجسمه طلایی اسکار در تاریخ نودوهفت ساله این رویداد رساند. اگر چه ناکامی فیلم «دانه انجیر معابد» ساخته محمد رسول‌اف در بخش بهترین فیلم بین‌المللی- که حتی از خودزنی شگفت‌انگیز فیلم «امیلیا پرز» نیز نتوانست استفاده لازم را ببرد- جای دیگری بود که نام سینمای ایران را در نودوهفتمین دوره جوایز اسکار بر سر زبان سینمادوستان و اهالی سینما انداخت...
انیمیشن ایرانی «در سایه سرو» ساخته شیرین سوهانی و حسین ملایمی محصول کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان که سحرگاه روز گذشته به‌وقت ایران اسکار بهترین انیمیشن کوتاه را از آن خود کرد و انیمیشن ایران را به نخستین اسکار خود رساند؛ به گفته سازندگان این فیلم یک انیمیشن حدودا بیست دقیقه‌ای است که داستان زندگی یک ناخدا و دخترش را در منطقه‌ای دورافتاده در حاشیه خلیج فارس روایت می‌کند. پدر که در دوران جنگ ناخدا بوده، بعد از مواجهه با حمله جنگنده‌ها دچار اختلال استرس پس از سانحه شده و این موضوع روابط او با دخترش را تحت تأثیر قرار داده است. در انیمیشن «در سایه سرو»- که پیش‌تر با نامزدی برای دریافت عنوان بهترین فیلم کوتاه در هشتادمین دوره جشنواره ونیز (ایتالیا)، نامزدی جایزه کریستال در جشنواره انسی فرانسه معتبرترین فستیوال انیمیشن جهان، دریافت تندیس طلایی بهترین فیلم انیمیشن، بهترین طراحی کاراکتر، بهترین انیمیت و دیپلم افتخار بخش بین‌الملل از دوسالانه پویانمایی تهران و حضور در فستیوال‌های معتبر و متعدد بین‌المللی افتخارات جهانی بسیاری به دست آورده- ۲۴ ساعت حساس و سرنوشت‌ساز از زندگی این دو شخصیت به نمایش گذاشته شده است.نکته مهمی که اما در صحبت درباره انیمیشن «در سایه سرو» نباید از خاطر دور بماند، این واقعیت کتمان‌ناپذیر است که این انیمیشن علاوه بر داستان، از نظر بصری و فنی نیز ارزش‌ها و نقاط قوت بی‌شماری دارد و به‌خصوص از نظر بهره‌مندی از ریتم پیوسته، روایت منسجم، تصویرسازی‌های خلاقانه و استفاده هوشمندانه از موسیقی شرقی توجه منتقدان و مخاطبان و داوران بین‌المللی را به خود جلب کرده است. با این حال به گفته منتقدانی که «در سایه سرو» را دیده‌اند، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های این فیلم و عاملی که آن را از انیمیشن‌های پررنگ و لعاب و متکی به هوش مصنوعی این روزها متفاوت و متمایز می‌کند، «انتخاب تکنیک دوبعدی دستی و فریم به فریم» است که هم نوعی اصالت غیرقابل تقلید به تک‌تک تصاویر فیلم می‌دهد، و هم این‌که این اصالت را به یکی از داشته‌های ارگانیک و غیرقابل تفکیک فیلم تبدیل می‌کند. یک خصیصه یا ویژگی سهل و ممتنع- که به گفته کارگردان‌های «در سایه سرو» «با این که بسیار زمان‌بر بوده و به دشواری حاصل آمده، اما بیشترین هماهنگی را با داستان داشته است». با این حال گوشه چشمی به این واقعیت که «در سایه سرو» با هزینه شخصی و بدون حمایت مالی نهادهای دولتی و حکومتی ساخته شده- و تنها پس از اتمام پروژه بوده که سازندگان رایزنی‌هایی برای فروش نیمی از سهام این اثر به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان انجام داده‌اند- ارزش و اهمیت کار بزرگی را که شیرین سوهانی و حسین ملایمی موفق به انجام آن شده‌اند، به خوبی به نمایش می‌گذارد.
فلش‌بک: دشواری‌ها
ساخت انیمیشن با تکنیک دوبعدی دستی و به‌صورت فریم به فریم سختی‌های زیادی دارد و به‌خصوص به دلیل اقتصادی نبودن در حال فراموشی است و به‌تدریج دارد جای خود را به روش‌های سه‌بعدی و کامپیوتری می‌دهد. این دشواری‌ها به دلیل کمبود نیروی انسانی متخصص، نوسانات اقتصادی، عدم حمایت‌های مالی و عدم ثبات روانی به دلیل چالش‌های سیاسی و اجتماعی در ایران مضاعف هم می‌شوند. برای همین هم ساخت «در سایه سرو»- و مهم‌تر از آن: موفقیت این فیلم- با توجه به این چالش‌هایی که داشته، شگفت‌انگیز به نظر می‌رسد و همین هم مرور دوباره گفتگوی سازندگان این اثر با «پلاتو هنر» را الزامی جلوه می‌دهد.
شیرین سوهانی و حسین ملایمی که هر دو دانش‌‌آموخته کارشناسی ارشد کارگردانی انیمیشن از دانشگاه هنر تهران هستند؛ بعد از اشاره به این که «این فیلم با تکنیک دوبعدی دستی و به‌صورت فریم به فریم ساخته شده- که یکی از دشوارترین تکنیک‌های ساخت انیمیشن است» می‌گویند: « به دلیل دشواری این تکنیک معمولا فیلم‌های کوتاه‌تر از 10 دقیقه با این تکنیک ساخته می‌شوند، ولی ما با این که می‌دانستیم فیلمنامه ما حداقل پانزده دقیقه زمان نیاز دارد، اما به دلیل تناسب و هماهنگی بیشتر این تکنیک با داستان ما و هم‌چنین علاقه و تجربه شخصی‌مان سعی کردیم فیلم را با تکنیک دوبعدی بسازیم- که در عین دارا بودن ارزش‌های زیبایی‌شناسانه منحصر به‌فرد، به دلیل اقتصادی نبودن رو به فراموشی است».
فلش‌بک: چالش‌ها
شیرین سوهانی و حسین ملایمی با اشاره به اتفاقاتی که باعث کند شدن روند تولید این فیلم شدند، می‌گویند که «تمام سعی‌مان را کردیم این مشکلات باعث توقف تولید نشوند و در ضمن، هم برای صرفه‌جویی و هم برای رسیدن به نتیجه مطلوب بخش زیادی از کارهای اجرایی را خودمان بر عهده گرفتیم. در کل تیم تولید ما کمتر از ۲۰ نفر بودند که درمقایسه با پروژه‌های مشابه خارجی عدد بسیار کمی است. هم‌چنین «در سایه سرو» با هزینه شخصی و بدون حمایت مالی ساخته شده که همین هم چالش‌های ما را در زمان تولید این فیلم بیشتر می‌کرد».
شیرین سوهانی و حسین ملایمی با تاکید بر این که «خط قرمز ما این بود که تا جایی که امکان دارد تصاویر و نوع کانسپت‌ها شبیه آثار سایر هنرمندان نباشد» می‌گویند که «تصویرسازی‌های فیلم باعث جلب توجه بسیاری از هنرمندان شده بود و آن را اورژینال و خلاقانه می‌دانستند و برخی مخاطبان نیز علاوه بر داستان و تصویرها، با صداهای فیلم یا موسیقی آن ارتباط خوبی برقرار کرده بودند. با این حال در تمام این موارد اگر شباهتی با آثار دیگر دیده می‌شود، عامدانه نبوده و ما این خط قرمز را برای خود تعریف کرده بودیم که این فیلم شبیه هیچ فیلم دیگری نباشد».
فلش‌بک: نقطه آغاز
اما این که «در سایه سرو» چگونه و از کجا آغاز شد؛ شیرین سوهانی و حسین ملایمی می‌گویند: «نقطه شروع داستان ساخت این انیمیشن آن‌جا بود که ما تصمیم گرفتیم برای اولین بار یک فیلم را به صورت مشترک کارگردانی کنیم. به همین دلیل سراغ موضوعی رفتیم که دغدغه هر دوی ما بود و روی آن اتفاق نظر داشتیم؛ نظیر موضوع خانواده، رابطه پدر و مادر و فرزند و روابط عاطفی بین آن‌ها. در واقع ایده اولیه ما در مورد یک پدر و پسر نوازنده بود و داستان حول محور مهاجرت و در شهری مثل تهران می‌چرخید، اما پس از مدتی به دو شخصیت پدر و دختر و مکان زندگی‌شان در جنوب رسیدیم و بعد هم عناصری مانند دریا، لنج و بعدا نهنگ اضافه شدند و همه چیز را تغییر دادند».
... و در پایان به عقیده سازندگان «در سایه سرو»؛ «دهه پنجاه دهه طلایی تولید انیمیشن کوتاه در ایران بود، اما طی یک دهه گذشته نیز انیمیشن‌های ایرانی دوباره موفقیت‌های بین‌المللی بسیاری به‌دست آورده‌اند و در مهم‌ترین و معتبرترین رویدادهای انیمیشن جهان دیده شده‌اند. اما این‌که این روند ادامه‌دار خواهد بود یا مانند دهه پنجاه متوقف خواهد شد، به شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران بستگی دارد»...
«در سایه سرو» از نگاه منتقد
پیرمرد و دریا
[گلاره محمدی] دریافت اسکار بهترین انیمیشن کوتاه توسط فیلم «در سایه سرو» را شاید بتوان بهترین خبر برای سینمای ایران خصوصاً در حوزه مهجور مانده انیمیشن دانست. داستان این انیمیشن درباره ناخدایی است که در دوران جنگ، آسیب‌های روانی شدیدی را تجربه کرده و حالا در تلاش است با زندگی در انزوا و همراهی دخترش آرامشی نسبی پیدا کند. با این حال، زخم‌های روحی او به‌وضوح در روابطشان تاثیر می‌گذارد. این داستان، به شکلی عمیق و واقعی، بازتاب‌دهنده تأثیرات اختلال استرس پس از سانحه بر زندگی افراد و خانواده‌هایشان است و مخاطب را به تفکر درباره آسیب‌های ناشی از جنگ و راه‌های بازسازی زندگی پس از آن دعوت می‌کند. یکی از نقاط قوت اصلی این انیمیشن، روایت سیال و پُرکششی است که بدون نیاز به دیالوگ، با استفاده از تکنیک دوبُعدی کلاسیک ارائه شده و مفاهیمی پیچیده را بیان می‌کند. این تکنیک که با وجود سادگی در ظاهر، در طراحی و اجرا به شدت پُرزحمت و زمان‌بر است؛ در این فیلم به خلق تصاویری تأثیرگذار و شاعرانه منجر شده که در بر انگیختن احساسات تماشاگر موفق است. در کل؛ «در سایه سرو»، بدون شک نمونه‌ای برجسته از قدرت انیمیشن در روایت‌گری است و توانسته با ظرافت و اصالت خود، جایگاه ویژه‌ای در میان رقبای حرفه‌ای در سطح بین‌المللی پیدا کند. این اثر، نه فقط یک تجربه بصری قدرتمند، بلکه نمونه‌ای درخشان از نقش انیمیشن در پرداختن به موضوعات انسانی با نگاهی جهانی است و مخاطب را تا مدت‌ها پس از تماشای آن، با اندیشه‌ها و احساساتش به تامل وا می‌دارد.