[حانیه جهانیان ]گسترش فناوری و عمومیت یافتن فضای مجازی، با وجود تمام ویژگی‌ها و نکات مثبت، همواره مورد توجه کارشناسان این حوزه قرار دارد. اما این تمام ماجرا نیست. بخش اعظمی از محتوای امروز شبکه‌های اجتماعی به شایعات و محتوای کذب اختصاص دارد. مطالب و محتواهایی که عمدتا با اهدافی بیش از سرگرمی و جذب مخاطب منتشر می‌شوند. شایعه‌ها و دروغ‌ها در اینترنت به سرعت منتشر می‌شوند و می‌توانند تأثیرات منفی زیادی بر جامعه و افراد بگذارند. در این گزارش به علل و تاثیرات مخرب شایعه در فضای مجازی پرداخته‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
شایعه و دروغ؛ واژگانی با معانی متفاوت!
سه تفاوت اصلی میان «شایعه» و «خبر جعلی» وجود دارد:
تفاوت خبر جعلی با شايعه در «تولید»،«محتوا» و «مخاطب» است. در خبر جعلی، تولید کننده یک سازمان یا گروه سازمان یافته است اما در شایعه، یک فرد یا افراد عادی، و عموما بدون
برنامه ریزی قبلی و بدون دانش پایه ای خاصی هستند و در همان جامعه شفاهی تولید و متکثر می شود. تولید خبر جعلی در راستای جنگ روانی است چیزی که در شایعه بیشتر از ناخودآگاه ناشی می شود. ناقلان شایعه در جامعه شفاهی آن را با شک و تردید غالبا بیان می کنند اما نشردهندگان اخبار جعلی در جامعه شبکه ای، به دلیل ویژگی های جامعه شبکه ای آن را با قاطعیت بیشتری بازنشر می دهند. نقل شایعه از جامعه و سپس به سوی رسانه هاست؛ در اخبار جعلی، جامعه شبکه ای بستر تولید خبر جعلی است و سپس به جامعه راه می یابد. شایعات عموما بی هدف و برنامه در جامعه می چرخند اما اخبار جعلی با برنامه ریزی قبلی گسترش می یابند و امکان رصد بازنشر آن برای تولیدکننده مهیا است. از لحاظ محتوا نیز، آنچه در شایعه گسترش می یابد با محتوای اولیه متفاوت و گاه مغایر است، اما خبر جعلی، در قالب خبر و به همان شکل محتوای اولیه باقی می ماند. اساسا خبر جعلی کذب است، اما شایعه می تواند کذب یا صحیح باشد. خبر جعلی عامدانه برای تاثیرگذاری بر مخاطب تنظیم شده است اما شایعه می تواند ناآگاهانه باشد. عموما هسته یک شایعه حقیقتی است که شاخ و برگ یافته است، اما در خبر جعلی از اساس باطل و کذب است. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت، اطلاعاتی که بدون تأیید و به‌صورت غیررسمی منتشر می‌شود و ممکن است درست یا نادرست باشد. اطلاعاتی که عمداً برای فریب دیگران ساخته و منتشر می‌شود.
چرا شایعات و اخبار کذب ساخته می‌شوند؟
بسیاری از افراد بدون بررسی صحت اطلاعات، آن‌ها را به اشتراک می‌گذارند. شایعات اغلب به احساسات انسانی مانند ترس، خشم یا شادی دامن می‌زنند و باعث می‌شوند مردم سریع‌تر به آن‌ها واکنش نشان دهند. شبکه‌های اجتماعی و پلتفرم‌های آنلاین به راحتی امکان انتشار سریع اطلاعات را فراهم می‌کنند. تخریب شایعات می‌توانند به شخصیت‌ها و افراد آسیب بزنند. انتشار اطلاعات نادرست می‌تواند باعث ترس و نگرانی در جامعه شود. وقتی مردم متوجه می‌شوند که اطلاعات نادرست منتشر شده، اعتمادشان به رسانه‌ها و منابع اطلاعاتی کاهش می‌یابد.
چه باید کرد؟
قبل از به اشتراک‌گذاری اطلاعات، منابع معتبر را بررسی کنید. از ابزارهای آنلاین برای بررسی صحت اطلاعات استفاده کنید. آموزش و آگاهی درباره نحوه شناسایی شایعات و دروغ‌ها برای همه افراد ضروری است. شایعه‌ها و دروغ‌ها در اینترنت می‌توانند عواقب جدی داشته باشند. آگاهی و دقت در بررسی اطلاعات می‌تواند به کاهش این مشکلات کمک کند.
انجمن سوادرسانه‌ای
انجمن‌های سواد رسانه‌ای در ایران به منظور ارتقای آگاهی عمومی درباره رسانه‌ها و نحوه استفاده صحیح از آن‌ها تأسیس شد. این انجمن به آموزش و ترویج سواد رسانه‌ای در میان جوانان و بزرگسالان می‌پردازند. انجمن سواد رسانه‌ای در ایران نقش مهمی در ارتقای آگاهی عمومی و تقویت مهارت‌های رسانه‌ای دارد. با توجه به رشد روزافزون رسانه‌های دیجیتال، نیاز به این نوع آموزش‌ها بیش از پیش احساس می‌شود.
اهداف انجمن سواد رسانه‌ای
آموزش مهارت‌های تحلیل رسانه‌ای: کمک به افراد برای شناسایی و تحلیل محتوای رسانه‌ای.
افزایش آگاهی درباره خطرات رسانه‌ها: اطلاع‌رسانی درباره شایعات، دروغ‌ها و محتوای مضر.
ترویج استفاده مسئولانه از رسانه‌ها: تشویق به استفاده مثبت و سازنده از رسانه‌ها.
فعالیت‌های انجمن
کارshops و دوره‌های آموزشی: برگزاری کارگاه‌ها و دوره‌های آموزشی برای گروه‌های سنی مختلف.
انتشار مطالب آموزشی: تولید و انتشار مقالات، کتاب‌ها و منابع آموزشی در زمینه سواد رسانه‌ای.
برگزاری کنفرانس‌ها و همایش‌ها: ایجاد فضای گفت‌وگو و تبادل نظر درباره چالش‌ها و فرصت‌های رسانه‌ای.
چالش‌ها
محدودیت‌های قانونی: برخی از فعالیت‌ها ممکن است با محدودیت‌های قانونی مواجه شوند.
عدم آگاهی عمومی: هنوز بسیاری از افراد از اهمیت سواد رسانه‌ای آگاه نیستند.
روش شناخت شایعه در فضای مجازی
چه کسی این حرف را زده است؟
گوینده این گزاره تا چه اندازه از اعتبار لازم و کافی برخوردار است؟
منبع اصلی پیام کجاست؟
ذی نفعان دخیل در این پیام چه کسانی هستند؟
چرا این گزاره عنوان شده است؟
چرا اکنون و در این زمان این محتوا و خبر دست‌به‌دست می‌شود؟
به چشم‌های‌تان هم اعتماد نکنید!
دکتر حسن باویر _ کارشناس رسانه
تا دیروز اگر می‌خواستیم از صحت چیزی مطمئن شویم، می‌گفتیم:«به اندازه چشمانم به آن اطمینان دارم! اما حالا این جمله هم بی‌معنا شده! چون چشمان ما به راحتی فریب می‌خورند! هوش مصنوعی، با پدیده‌ای به نام دیپ فیک (Deepfake)، از مرزهای واقعیت عبور کرده و حقیقت را به چالشی خطرناک کشانده است. این فناوری، تصاویر و ویدئوهای واقعی را با دقتی باورنکردنی تغییر می‌دهد و افراد را در موقعیت‌هایی نشان می‌دهد که هرگز در آن حضور نداشته‌اند. از ساختن سخنرانی‌های جعلی گرفته تا ویدیوهایی که در آن، یک سیاستمدار، سلبریتی یا حتی یک شهروند عادی کاری را انجام می‌دهد که هرگز واقعاً آن‌را انجام نداده است! این تکنیک با استفاده از هوش مصنوعی، چهره یا صدای افراد را از ویدئوها استخراج کرده و روی فیلم‌های دیگری جایگذاری می‌کند و ویدئویی جدید می‌سازد که تماما واقعی به نظر می‌رسد، اما کاملاً دروغ است!»
چرا این فناوری خطرناک است؟
جعل حقیقت؛ ممکن است به زودی نتوانید بفهمید که یک ویدئو واقعی است یا جعلی. سوءاستفاده سیاسی؛ می‌توان از آن برای تخریب شخصیت‌های سیاسی و اجتماعی استفاده کرد.
اخاذی و باج‌گیری یا حذف رقبا؛ می‌توان تصاویر افراد را در موقعیت‌های غیرواقعی و رسواکننده مونتاژ کرد. گسترش اخبار جعلی؛ رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی ممکن است پر از محتوای جعلی شوند.
عصر جدیدی آغاز شده، عصری که در آن دیگر نمی‌توان به چشمان‌مان هم اعتماد کنیم چون حقیقت در محاصره دیپ فیک‌هاست. بنابراین، به هر ویدیویی اعتماد نکنید، منابع معتبر را بررسی، از ابزارهای تشخیص دیپ فیک استفاده کنید و سواد رسانه‌ای خود را افزایش دهید!