[ شهروند] روند بررسی‌ها و تحلیل‌ها درباره چگونگی دور زدن تحریم‌ها و رفع آثار آن بر زندگی روزمره مردم، کم‌کم دارد از جنبه شعاری عبور می‌کند و کارشناسان به‌دنبال راهکارها و روش‌هایی می‌روند تا بتوانند با همراهی دولت به نقطه مناسبی برای مدیریت ناترازی‌ها و بحران‌های پیش‌رو برسند. در چنین فضایی، سؤال‌های کلیدی بسیاری مطرح می‌شود: آیا تحریم‌های جدید می‌توانند به هدف نهایی خود، یعنی صفر‌کردن صادرات نفت ایران، نزدیک شوند؟ آیا ایران راهکارهای جدیدی برای حفظ مسیرهای صادراتی خود خواهد یافت؟ و ده‌ها پرسش و شبه‌هایی که نیازمند پاسخ و تبیین است.
مواجهه با فشار حداکثری ۲
«دنیای‌اقتصاد» در برنامه «پازل سیاستگذاری» با حضور حمید قنبری، حقوقدان، ابعاد تحریم‌های جدید آمریکا و مکانیزم مواجهه با آن را تشریح کرده است. این کارشناس تأکید می‌کند که تحریم‌های جدید آمریکا علیه ایران با بازگشت دونالد ترامپ به ریاست‌جمهوری، فشارهای اقتصادی را افزایش داده و صادرات نفت ایران را هدف گرفته است. این تحریم‌ها که پیش‌تر در دوره ترامپ اعمال شده بودند، اکنون با سختگیری بیشتری اجرا می‌شوند. هدف اصلی آنها، کاهش درآمدهای ارزی ایران از طریق محدود کردن فروش نفت و نقل و انتقالات مالی است. در این میان، نقش چین به‌عنوان خریدار اصلی نفت ایران بسیار حیاتی است؛ زیرا تحریم‌های آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسد. از نگاه قنبری، واشنگتن تلاش خواهد کرد تا با اعمال فشارهای دیپلماتیک و اقتصادی، پکن را به کاهش خرید نفت از ایران ترغیب کند.
از سوی دیگر، اروپا که همواره از برجام حمایت کرده، همچنان در تلاش برای حفظ تعادل میان ایران و آمریکا است. هرچند کشورهای اروپایی ابزارهای حقوقی مانند اینستکس را برای کاهش اثرات تحریم‌ها طراحی کردهاند، اما این تلاش‌ها موفقیت چندانی نداشته است.
به‌گفته این کارشناس حقوق بین‌الملل، سیاست‌های اقتصادی و امنیتی اروپا تحت‌تأثیر روابط با آمریکا و تحولات جهانی قرار دارد. روسیه، دیگر بازیگر کلیدی در این معادله، همزمان با تحریم‌های غرب و جنگ اوکراین، در بازار خاکستری نفت به رقیب ایران تبدیل شده است. اگر تحریم‌های روسیه کاهش یابد، ممکن است این کشور همکاری‌های اقتصادی خود را با ایران بازنگری کند که می‌تواند بر صادرات نفت ایران تأثیر بگذارد. در نهایت، تحریم‌ها هرچند فشار اقتصادی زیادی بر ایران وارد می‌کنند، اما نتوانسته‌اند صادرات نفت کشور را به صفر برسانند. ایران نیز به‌دنبال روش‌های جدیدی برای دور زدن تحریم‌ها از طریق همکاری‌های منطقه‌ای و بهره‌گیری از رمزارزهاست.
به‌گفته او، در فضای تحریم، برخی معتقدند؛ اگر هیچ نفتی فروخته نشود، ایران مجبور به تغییر مسیر خواهد شد، اما در واقعیت، تجربه نشان‌داده که تحریم‌ها هرچند فشار اقتصادی ایجاد می‌کنند، اما نمی‌توانند اقتصاد ایران را به‌‌‌‌طور کامل فلج کنند.
تأثیر تحریم‌ها بر معیشت مردم غیرقابل‌انکار است و ادامه آنها باعث کاهش سرمایه‌گذاری، کاهش رشد اقتصادی و دشوارتر‌شدن تحقق اهداف اقتصادی کشور می‌شود. بااین‌حال، راهکارهایی وجود دارد که می‌توان با تکیه بر آنها، اثرات منفی تحریم را کاهش‌داد.
وی برای مدیریت شرایط تحریمی و کاهش اثرات آن اقداماتی را توصیه می‌کند. او می‌گوید: اگر فرض کنیم که تحریم‌ها ادامه پیدا کنند، ضروری است که سیاست‌های داخلی به‌‌‌‌گونه‌‌‌‌ای تنظیم شوند که انعطاف‌‌‌‌پذیری اقتصادی افزایش یابد. یکی از مشکلات اصلی، محدودیت‌های داخلی در تجارت خارجی است. بسیاری از مقررات و محدودیت‌های اعمال‌‌‌‌شده در حوزه گمرکی، ارزی و بانکی که در شرایط تحریم وضع شده‌اند، به‌‌‌‌جای کمک به اقتصاد، موانعی ایجاد کردهاند که تجارت را سخت‌تر و پرهزینه‌‌‌‌تر کرده است. در چنین شرایطی، باید به سمت کاهش این محدودیت‌ها حرکت کرد.
۱. تسهیل تجارت خارجی: به تاجران و فعالان اقتصادی باید اجازه داده شود که با انعطاف بیشتری در بازارهای بین‌المللی فعالیت کنند. هرگونه سختگیری بیش‌‌‌‌ازحد در واردات و صادرات می‌تواند فشار تحریم‌ها را تشدید کند.
۲. حذف قیمت‌گذاری دستوری: در شرایط تحریم، افزایش قیمت‌ها تا حدی اجتناب‌ناپذیر است، اما تعیین قیمت‌های دستوری نهتنها کمکی به کنترل بازار نمی‌کند، بلکه موجب ایجاد بازارهای چندنرخی و سیگنال‌های نادرست به عرضه و تقاضا می‌شود. این وضعیت، منابع اقتصادی را هدر داده و به شکل‌گیری فساد و رانت منجر خواهد شد.
۳. کاهش مداخلات دولتی غیرضروری: یکی از راه‌های مدیریت تحریم، حرکت به سمت آزادی اقتصادی بیشتر است، نه محدودیت‌های بیشتر. سیاستگذاری باید به‌نحوی باشد که فضای کسب‌وکار تسهیل شود و فعالان اقتصادی بتوانند بدون موانع زائد، فعالیت کنند.
مذاکره با آمریکا!؟
برخی می‌پرسند آیا ایران ضعیف شده است؟ سیدعطا‌‌الله مهاجرانی در روزنامه اعتماد در این مورد می‌نویسد: ظاهرا مانند موسی و عصا هرگاه سخن از مذاکره با آمریکا به میان می‌آید، مقاله مذاکره مستقیم که در اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۹ در روزنامه اطلاعات منتشر شد، تداعی می‌شود. دوستان، آشنایان و رسانه‌ها از من هم می‌پرسند نظرم درباره مذاکره با آمریکا چیست؟ به‌نظرم موضوع از چنان اهمیت و حساسیتی برخوردار است که باید جهات مختلف و لایه‌های متفاوت آن را با دقت و تأمل سنجید و بررسی کرد. یکم: بدیهی است که هیچ‌کس با نفس مذاکره با دشمن از بنیاد مخالف نیست.
دلایل متعدد و متنوع تاریخی و دینی و عقلانی و تجربی می‌توان برشمرد که دشمنان با یکدیگر مذاکره کردهاند. در تاریخ معاصر ویت‌کنگ‌ها همزمان با جنگیدن در ویتنام با نمایندگان آمریکا در اروپا مذاکره می‌کردند. دوم: در اردیبهشت ماه سال ۱۳۶۹ یعنی 34سال پیش که مقاله مذاکره مستقیم در روزنامه اطلاعات چاپ شد، جهان دوقطبی بود. ما تازه از مرحله دشوار و تاب‌سوز جنگ 8ساله نجات پیدا کرده بودیم.
هاشمی‌رفسنجانی و آیت‌الله خامنه‌ای هر کدام در نخستین سال مسئولیت خویش بودند. بعد از جنگ شاهد وحدت ملی و انسجام بیشتر دولت ـ ملت بودیم و نهایتا این آمریکا بود که بدون هیچ‌گونه پیش‌شرطی جورج بوش پدر که رئیس‌جمهور یک‌دوره‌ای شد و سابقه ریاست سازمان سیا را داشت، پیشنهاد مذاکره را مطرح کرد. سوم: اکنون پس از 34سال جهان دگرگون شده است. این دگرگونی تفسیر‌های متفاوتی دارد. هر تفسیر می‌تواند مبنای رویکرد ویژه‌ای باشد. نتانیاهو و ترامپ گمان می‌کنند در قضیه فلسطین و حزب‌الله پیروز شده‌اند. سخن از پایان حزب‌الله در لبنان و پایان غزه بر زبان می‌آورند.
باور دارند که ایران با سقوط نظام بعثی بشار اسد در سوریه تضعیف شده و دیگر امکان دفاع از جبهه مقاومت یعنی حزب‌الله و حماس را ندارد. به همین دلیل نتانیاهو گهگاه از پایان نظام جمهوری اسلامی سخن می‌گوید. ترامپ البته این حرف را نمی‌زند .
چهارم: براساس چنین پیش‌داوری‌هایی ترامپ دستورالعمل اجرایی خود درباره ایران را با همان امضای طولانی‌اش امضا کرد. روح آن دستورالعمل نهتنها خلع سلاح ایران بلکه تسلیم ایران است. ایران اگر آن شرایط را بپذیرد گویی در جنگی با آمریکا شکست خورده است. همانطور که آمریکا شرایط خود را بعد از جنگ جهانی دوم بر آلمان و ژاپن و در سال ۲۰۰۳ بر عراق تحمیل کرد این بار می‌خواهد بدون جنگ به اتکای قدرت نظامی، سیاسی و تبلیغاتی‌اش شرایط خود را بر ایران تحمیل کند.
پنجم: ایران یک‌بار با آمریکا مذاکره کرد. برجام محصول مذاکره بود. ترامپ برجام را ترک کرد و در واقع مذاکره را از معنی و فایده انداخت. اکنون او چگونه انتظار دارد که ایران به او اعتماد کند؟
ششم: کشوری که سلاح اتمی دارد و از سلاح اتمی در جنگ دوم جهانی علیه کشور و مردم ژاپن استفاده کرده است با کدام منطق و برهان و مشروعیت ایران را تهدید می‌کند و برای ایران خط‌‌مشی تعیین می‌کند که نمی‌بایست از توان هسته‌ای برخوردار باشد؟
هفتم: دقت در متن فرمان یا دستورالعمل اجرایی ترامپ تردیدی باقی نمی‌گذارد که ماهیت و جهت این دستورالعمل صهیونیستی است و با ادبیات نتانیاهو نوشته شده است.
با توجه به نکات هفتگانه‌ای که نوشتم به‌نظرم موضع آیت‌الله خامنه‌ای در بیهوده دانستن و نفی مذاکره تصمیم و رویکردی خردمندانه و متناسب با دفاع از منافع و مصالح ملی است.
البته شاهد یورش همه‌جانبه لشکر سایبری در فضای مجازی هستیم. به‌دلیل بالا رفتن نرخ دلار و طلا برای ملت ایران دلسوزی می‌کنند. در واقع می‌خواهند به التهاب دامن بزنند. خوشبختانه سخنان بسیار سنجیده و دقیق پزشکیان در راهپیمایی ۲۲ بهمن، باطل‌السحر پروژه یا دامی بود که پهن کرده بودند تا بتوانند دوباره از حاکمیت دوگانه سخن بگویند و بین نهاد‌ها و ارکان حکومتی در ایران شکاف ایجاد کنند. پزشکیان در بهترین موقعیت، صریح‌ترین سخنان را در دفاع از موضع رهبری بیان کرد. بدیهی است که آمریکا و جهان از کشور ما یک‌صدا را شنیدند. کسانی که به تعبیر خودشان در شکاف زندگی می‌کنند دیگر نمی‌توانند دستاویزی برای نشان دادن دوگانگی در دولت و حکومت ایران بیابند.
حضرت آقا هیچ وقت نفرمودند که مذاکرات متوقف و راه آن بسته شده
اما پورمحمدی درباره موضع ایران درباره مذاکره با آمریکا به نوعی شفاف‌سازی و تأکید می‌کند: حضرت آقا هیچ وقت نفرمودند که مذاکرات متوقف شده و راه مذاکرات بسته شده است، اتفافا آنها می‌خواهند بگویند ما کشوری اهل مذاکره، مباحثه و گفتوگو نیستیم، اما ما کشوری هستیم که منطقی قوی، تمدن و مردم فرهیحته داریم و همیشه آماده مباحثه بودیم و با دنیا گفتوگو می‌کنیم.
به نوشته ایلنا، رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی گفت: با قلدرها و مستکبر و با کسی که اول به گوش می‌زند و مشت به‌صورت می‌زند و بعد می‌گوید بیا تا همدیگر را ببوسیم هیچ‌گاه حاضر به گفتوگو نیستیم و نخواهیم بود.
مصطفی پورمحمدی درباره فشار حداکثری ترامپ و اثرگذاری آن بر اقتصاد کشورمان اظهار داشت: آمریکا از روز اول هم خودش و هم اذنابش با تمام توان علیه مردم ایران عملیات کردند و امروز ملت ایران سرافرازترین ملت جهان هستند که در برابر ابرقدرت قداره و قلدر و بی‌منطق آمریکا؛ مستکبر واقعی، تا حالا مقاومت کردهاند و الحمدالله سرافزار هم مانده‌اند.
وی با بیان اینکه آمریکایی‌ها در این مدت علیه کشورمان از چیزی فروگذار نبودند، ادامه داد: ما تجربه‌های زیادی در برابر آمریکا داریم، در برخی از مواقع توانسته‌ایم ترفندها و توطئه‌های آنها را خنثی کنیم و برخی از اوقات هم نتوانستیم، چراکه امکانات آنها بسیار زیاد است.
پورمحمدی افزود: اما ملت ایران هم در این مدت نشان داده که اقتدار، توان و تاب‌آوری‌اش در برابر این توطئه‌ها زیاد است. اما واقعیت این است که بخش بسیار زیادی از مشکلات کشور را هم باید در داخل حل کنیم و اینگونه نیست تمام مشکلات در خارج از کشور باشد.
رئیس مرکز اسناد انقلاب اسلامی گفت: دشمنان توطئه، سنگ‌اندازی و مانع‌تراشی می‌کنند و ما باید نسبت به برداشتن موانع جدی باشیم و در این‌باره تعارف نداریم، اما نه اینکه چون در داخل با مشکلاتی مواجه هستیم، به فکر سنگ‌اندازهای خارج از کشور نباشیم و موانع را برطرف نکنیم.
پورمحمدی با تأکید بر اینکه باید نسبت به تحریم جدی باشیم و یک لحظه هم نباید کوتاه بیاییم، اظهار داشت: با تمام ظرفیت دیپلماسی و اقتدار باید در عرصه‌های مختلف تحریم را از بین ببریم و موانع را برداریم. قطعا مسائل داخلی هم جدی هستند و هم در ساختار با مشکلاتی مواجه هستیم و هم در نوع تدابیر و هم در نوع مسئولیت‌پذیری‌ها.
وی افزود: برخی افراد توانایی اداره مجموعه‌های خود را ندارند و نمی‌توانند مسئولیتی که پذیرفته‌اند را به خوبی به اجرا برسانند و انجام دهند و این مشکل در دولت‌های مختلف و در این دولت هم دیده می‌شود. واقعیت امروز این است که در بخش‌های غیردولتی هم این مشکلات وجود دارد.
وی گفت: باید این را بفهمیم که بخش زیادی از مشکلات کشور با امکانات و ظرفیت داخلی باید حل شود و حتی اگر تمام موانع برداشته شود که دیگران نمی‌آیند برای پیشرفت کشور ما کاری انجام دهند.
بنابراین خودمان باید اقدام و تلاش کنیم و مردم هم باید تصمیم درست بگیرند و انتخاب درست داشته باشند و اگر موانعی هم بر سر راه بماند، باید تلاش کنیم با همفکری راه انتخاب درست را هموار کنیم.
پورمحمدی درباره موضع ایران درباره مذاکره با آمریکا تأکید کرد: حضرت آقا هیچ وقت نفرمودند که مذاکرات متوقف شده و راه مذاکرات بسته شده است، اتفافا آنها می‌خواهند بگویند ما کشوری اهل مذاکره، مباحثه و گفتوگو نیستیم اما ما کشوری هستیم که منطقی قوی، تمدن و مردم فرهیحته داریم و همیشه آماده مباحثه بودیم و با دنیا گفتوگو می‌کنیم.
دبیرکل جامعه روحانیت مبارز گفت: اما با قلدرها و مستکبر و با کسی که اول به گوش می‌زند و مشت به‌صورت می‌زند و بعد می‌گوید بیا تا همدیگر را ببوسیم هیچ‌گاه حاضر به گفتوگو نیستم و نخواهیم بود. مستکبران را هم سر جای خود نشانده‌ایم و تاریخ ایران نشان داده است که انشاءلله این مرحله را با موفقیت می‌گذرانیم البته هزینه آن را هم می‌دهیم و هر کسی که عزت، آزادی و استقلال می‌خواهد هزینه می‌دهد.
پورمحمدی در پاسخ به این سؤال که آیا مردم با این شرایط همچنان حاضر هستند که هزینه بپردازند، اظهار داشت: مردم الان شرایط سختی دارند و این را همه می‌فهمیم اما برخورد و مقاومت و ایستادگی و حضور مردم در انتخابات گواهی این است که مردم استوار ایستاده‌اند.
فرعون شنا بلد نبود!
حسین شریعتمداری در کیهان اما با اشاره به رویدادهای غزه نوشت:۱- این روزها و درپی تهدید ترامپ که گفته است، مردم غزه را به مصر یا اردن کوچ خواهد داد، یک فیلم کوتاه (کلیپ) از یک نوجوان فلسطینی ساکن غزه در فضای مجازی دست به‌دست می‌شود و با استقبال زیادی رو‌به‌رو شده است.
این نوجوان فلسطینی می‌گوید: ترامپ گفته است باید غزه را از ساکنانش تخلیه کنیم. اما خداوند در سوره انفال به پیامبر اسلام(ص) می‌فرماید؛ وَإِذْ یمْکرُ بِک الَّذِینَ کفَرُوا لِیثْبِتُوک أَوْ یقْتُلُوک أَوْ یخْرِجُوک و َیمْکرُونَ وَ یمْکرُ‌اللهُ وَاللهُ خَیرُ الْمَاکرِینَ... هنگامی که کافران درباره تو نیرنگ می‌زدند تا تو را به زندان دراندازند، یا به قتل برسانند یا [از وطن] بیرونت کنند، آنها نیرنگ می‌زدند و خدا هم تدبیر می‌کرد و خدا بهترین تدبیر‌کنندگان است.
ای مردم! ترامپ کیه؟! آمریکا کیه؟! خدای عزّ‌و‌جل تدبیر‌کننده تمام عالم هستی است. خداوند متعال برای انسان‌های مؤمن جز خیر نمی‌خواهد.
قبل از ترامپ شخص دیگری بود، خیلی زرنگ‌تر از ترامپ، اسمش فرعون بود، می‌گفت: أَنَا رَبُّکمُ الْأَعْلَی... من پروردگار برتر شما هستم! دقیقاً مثل ترامپ، اما آخر کار معلوم شد که حتی شنا هم بلد نیست!
۲- چند روز پیش، رهبر معظم انقلاب در دیدار شرکت‌کنندگان در مسابقات بین‌المللی قرآن درباره توکل به خدا و آثار آن بیانات حکیمانه‌ای داشتند که می‌توان و باید این نوجوان فلسطینی را مصداق و نمونه واقعی و عینی آن دانست. ایشان، ابتدا به آیه‌ای از کلام‌الله اشاره می‌کنند: «قرآن می‌فرماید؛ وَ مَن یتَوَکل عَلَی‌اللهِ فَهُوَ حَسبُه؛ اگر به خدای متعال توکل کردید، یعنی تکیه کردید و اعتماد کردید، خدا برای شما کافی است و به هیچ وسیله دیگری، به هیچ عامل دیگری برای رسیدن به مقصود احتیاج ندارید.»
و در ادامه تأکید می‌کنند که توکل به خدا دارای دو شرط است، یک شرط ذهنی و یک شرط عملی.
حضرت ایشان درباره شرط ذهنی می‌فرمایند: «شرط ذهنی این است که شما اعتماد داشته باشید به صدق وعده الهی؛ وَ مَن اَصدَقُ مِنَ‌اللهِ قیلاً ؛ این را معتقد باشید. معتقد باشیم که وعده الهی، وعده صادق و قاطع است؛ این جزو زمینه‌های ذهنی توکل است؛ [اگر] این نباشد، توکل پیدا نمی‌شود.»
و در توضیح شرط عملی تأکید می‌کنند: «شرط عملی این است که برای پدید آمدن این رخداد، این حادثه، خدای متعال یک بخش کار را به‌عهده خود انسان می‌گذارد. این‌جوری نیست که بنشینیم داخل منزلمان، بعد بگوییم خب «کم مِن فِئَه قَلیلَه غَلَبَت فِئَه کثیرَه بِاِذنِ‌الله»؛ نه، یک بخشی از کار به‌عهده ما است، همچنان که در همان قضیه حضرت عیسی بالاخره یک بخش کار به‌عهده حضرت عیسی بود: ساختن آن پرنده با گِل؛ این کار را حضرت عیسی باید انجام می‌داد، اگر انجام نمی‌داد، پرنده‌ای به‌وجود نمی‌آمد و...»
۳- حضرت آقا در ادامه بر ضرورت حل مشکلات کشور از طریق توکل به خدا (با آن تعریف از توکل و دو شرط ذهنی و عملی آن) اشاره می‌کنند و ایستادگی چهل و چند ساله ملت ایران در مقابل قدرت‌های استکباری را هم از همین خاستگاه می‌دانند.
راهپیمایی عظیم و حماسی ۲۲ بهمن امسال نیز که شگفتی همراه با ناامیدی دشمن و برهم زننده محاسبات ترامپ را در پی داشت می‌توان و باید برگرفته از همین نسخه دانسته و از ژرفای دل ایمان داشت که به قول آن نوجوان فلسطینی «فرعون شنا بلد نیست» و به‌زودی غرق می‌شود. مگر رؤسای جمهور پیش از او چنین نشدند؟! امید آنکه برخی از مسئولان محترم کشورمان نیز مانند آن نوجوان فلسطینی، نسخه‌ای را که رهبر معظم انقلاب تشریح و تجویز فرموده‌اند، دنبال کنند.