[عبدالباسط انصاری] اواخر شامگاه سه‌شنبه به وقت تهران دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا با امضای یک «یادداشت امنیت ملی» دستوراتی در راستای تشدید فشارهای تحریمی علیه ایران و متوقف کردن آنچه به ادعای او تلاش ایران برای دستیابی به سلاح هسته‌ای است، صادر کرد. این یادداشت که ساعاتی بعد متن اصلی آن توسط کاخ سفید انتشار یافت حاوی اتهاماتی علیه برنامه هسته‌ای ایران، سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی و برنامه‌ریزی برای تشدید حلقه تحریم‌ها و کاهش شدید صادرات نفت ایران است. رویکردی که باید آن را نسخه جدید سیاست فشار حداکثری دوره اول وی علیه تهران دانست. ترامپ حین امضای این یادداشت و ساعتی بعد پس از دیدار با نتانیاهو، در کنفرانس خبری مشترک در کاخ سفید نیز، مواضع خطرناکی درباره ضرورت کوچ اهالی غزه به بهانه غیرقابل سکونت بودن آن اتخاذ کرد که بازتاب‌های گسترده‌ای داشت. رویکرد ترامپ در نسبت با ایران و خاورمیانه موضوع این مطلب است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
ترامپ درباره ایران چه گفت؟
رئیس‌جمهور آمریکا ساعتی پیش از دیدار با نتانیاهو در حضور خبرنگاران، به امضای یک یادداشت امنیت ملی پرداخت که از سوی تحلیل‌گران به احیای سیاست فشار حداکثری علیه ایران تعبیر شد. او در هنگام امضای این یادداشت آن را تند و سختگیرانه تعبیر کرد و به ابراز امیدواری ظاهری برای عدم‌ضرورت اجرای آن پرداخت. وی از آمادگی برای دیدار با پزشکیان سخن گفت و به تهدید ایران به نابودی درصورت ترور خود پرداخت. ترامپ همچنین در بخشی دیگری از سخنان خود با ادعای اینکه حق اعمال فشار و تحریم بر ایران را دارد، عنوان کرد: «ایران به داشتن سلاح هسته‌ای بسیار نزدیک است... به‌دنبال اعمال فشار علیه ایران نیستم. اما آنها نباید به سلاح هسته‌ای دست پیدا کنند». او در دیدار با نتانیاهو نیز با تکرار مواضع خود درباره برنامه هسته‌ای ایران گفت: «ما تحریم‌های شدیدی را علیه رژیم ایران اعمال خواهیم کرد و صادرات نفت آنها را متوقف خواهیم کرد. اگر حتی فکر کنم که آنها به‌دنبال دستیابی به سلاح هسته‌ای هستند، با وجود همه حرف‌هایی که زدم، فکر می‌کنم که عواقب بسیار بدی برایشان خواهد داشت».
تفاوت یادداشت و دستور اجرایی
پس از امضای این یادداشت و انتشار گسترده سخنان ترامپ بحث بر سر این مسئله شدت گرفت. تحلیل‌گران معتقدند یادداشت امنیت ملی(NSPM) با دستور یا فرمان اجرایی(EO) که روسای جمهور امضا می‌کنند متفاوت است. مهر در این رابطه نوشت: «یادداشت اجرایی برخلاف فرمان اجرایی از لحاظ حقوقی رسمیت کمتری دارد و از نظر وزن قانونی ضعیف‌تر از فرمان اجرایی هستند.»
«فکت شیت» کاخ سفید درباره ایران چه می‌گوید؟
به‌دنبال بحث درباره یادداشت مورد اشاره، سایت کاخ سفید در قالب یک گزاره برگ یا فکت شیت -که تداعی گر فکت شیت‌های دوره مذاکرات برجام بود-، جزئیات آن را منتشر کرد. مهر همچنین جزئیات و سرفصل‌های این یادداشت را اینگونه نقل کرد: «ایران نباید به سلاح هسته‌ای و موشک بالستیک قاره‌پیما دست یابد. شبکه تروریستی ایران باید خنثی شود. باید با توسعه موشکی و همچنین سایر تسلیحات و توانمندی‌های نامتعارف و متعارف ایران مقابله کرد. این یادداشت وزیر خزانه‌داری را نسبت به اعمال فشار اقتصادی حداکثری بر دولت ایران، شامل تحریم و اعمال مکانیسم‌های اجرایی علیه افرادی که ناقض تحریم‌های جاری هستند، موظف می‌کند. وزیر خزانه‌داری همچنین برای تمام بخش‌های تجاری مرتبط شامل کشتیرانی، بیمه و بندرگاهی توصیه‌نامه‌ای با مضمون خطرات نقض تحریم‌ها علیه ایران یا نیروهای نیابتی ایران صادر خواهد کرد... نماینده دائم آمریکا در سازمان ملل نیز با متحدان واشنگتن جهت تکمیل روند بازگرداندن تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی علیه ایران همکاری خواهد کرد.(مکانیسم ماشه) رئیس‌جمهور دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای همچنین حمایت دائمی ایران از «تروریسم» به‌ویژه علیه منافع آمریکا را تاب نخواهد آورد.» با وجود این وی اواسط چهارشنبه در شبکه اجتماعی خود خواستار یک توافق راستی آزمایی‌شده با ایران شد.
کوچ اجباری اهالی غزه، سودای ترامپ برای تقویت اسرائیل
ترامپ همچنین در زمان امضای یادداشت فوق با تکرار درخواست خود از کشورهای عربی همچون مصر و اردن برای پذیرش آوارگان غزه عنوان کرد فلسطینیان هیچ راهی جز ترک غزه ندارند. وی در نشست خبری با نتانیاهو نیز با ادعای برنامه آمریکا برای آواربرداری و توسعه غزه گفت: «روابط آمریکا و اسرائیل در دوره من، قوی‌تر از همیشه خواهد بود. دیدار من با نتانیاهو روی آینده و چگونگی حذف حماس و بازگرداندن صلح متمرکز بود. ما حمایت خود را از آنروا که حماس را تامین مالی می‌کند، متوقف خواهیم کرد. آمریکا کنترل نوار غزه را به‌دست خواهد گرفت و برای آن کاری انجام خواهد داد. ما صاحب آنجا می‌شویم... مردم نباید به آنجا بازگردند. شما اکنون نمی‌توانید در غزه زندگی کنید.».
پروژه «خاورمیانه جدید» و «معامله بزرگ» اجرایی می‌شود؟
برخی تحلیل‌گران معتقدند برنامه‌های ترامپ برای غزه ریشه در هماهنگی طولانی مدت او با صهیونیست‌ها از زمان تبلیغات انتخاباتی تاکنون دارد. بر این اساس تحقق آتش بس در غزه، مقدمه طرح خاورمیانه جدید نتانیاهو و با هدف تکمیل پروژه اسرائیل و نه ناشی از اختلاف نظر ترامپ و نتانیاهو بود. چه اینکه ترامپ نیز در حضور نتانیاهو از پیوستن تعداد بیشتری از کشورهای عربی به توافق ابراهیم و تکمیل روند عادی‌سازی سخن گفت و نتانیاهو نیز با استقبال از طرح ترامپ برای غزه، از قطعی بودن عادی‌سازی اسرائیل و عربستان و تحقق آن در کوتاه‌مدت خبر داد. هر چند عربستان اعلام کرد عادی‌سازی را منوط به تشکیل کشور فلسطینی می‌داند. لذا به‌نظر می‌رسد تعیین تکلیف آینده غزه و حذف حماس با همکاری اعراب، کلید معامله بزرگ در قالب پیمان ابراهیم است و تمرکز آمریکا و اسرائیل روی نهایی کردن آن در کنار مهار ایران خواهد بود.
برجام؛ چارچوب مناسب برای توافق
در همین رابطه امیرعلی ابوالفتح کارشناس مسائل آمریکا معتقد است رویکرد ترامپ در قالب همان استراتژی تکراری چماق و هویج است. وی در گفت‌وگو با ایسنا در این‌باره عنوان کرد: «ترامپ در صحبت‌های خود نسبت به قبل مقداری پخته‌تر بود و در مورد ایران، با احترام بیشتری صحبت کرد. در عین حال سیاست چماق و هویج را نیز در پیش گرفت. او در ابتدا یادداشت بازگشت فشار حداکثری را امضا کرد و بعد از آن در صحبت‌هایی اظهار کرد که ایران کشوری قوی است و من آماده مذاکره با رئیس‌جمهور ایران هستم.» ابوالفتح ادامه داد: «یادداشت اجرایی الزام‌آور نیست، حکم قانون را ندارد و ترامپ موقعی که این یادداشت را امضا می‌کرد گفت مردد بودم، این در حالی است که او در سال ۲۰۱۸ با اقتدار فرمان فشار حداکثری علیه ایران را امضا کرد...باید دید که ترامپ به واقع دنبال چیست و بعد از آن ایران تصمیم بگیرد. اگر ترامپ فقط به‌دنبال این است که ایران سلاح هسته‌ای نداشته باشد، چارچوب برجام در این ارتباط وجود دارد و از طرف دیگر آژانس نیز به‌صورت مستمر بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران نظارت می‌کند.»
اذعان تحلیل‌گر غربی به ناکارآمدی سیاست فشار حداکثری
«پاتریشیا دی‌جنارو»، پژوهشگر ارشد مؤسسه سیاست جهانی در نیویورک نیز به بی‌بی‌سی گفت: «اسرائیل به‌دنبال فشار نظامی بر ایران است اما من فکر نمی‌کنم ترامپ با این خواسته همراهی کند چرا که ترامپ همیشه بر توافق از طریق مذاکره اصرار داشته است. مذاکره برای همه بهترین گزینه است» دی‌جنارو همچنین افزود: «ایران نیز در برابر فشارهای آمریکا اهرم‌های قابل توجهی دارد. ایران به چین و اروپا نفت می‌فروشد و با متحدان خود همچون روسیه، توافق‌های راهبردی و بلندمدت امضا کرده است. لذا با اینکه اقدام کنونی ترامپ سرسختانه است اما موفقیت آن محل تردید است. بعید است صادرات و فروش نفت ایران واقعا صفر شود. ایران همچنان قدرت مانور دارد و کاری که ترامپ کرد بیشتر تلاشی برای مذاکره بود.»