[ شهروند] در دنیای امروز، فضای آنلاین نقش حیاتی در زندگی نوجوانان ایفا می‌کند. رسانه‌های اجتماعی، وب‌سایت‌ها و پلتفرم‌های ارتباطی دیجیتال، بخش بزرگی از تعاملات اجتماعی و ارتباطات نوجوانان را تشکیل می‌دهند. این فضاها که به‌طور فزاینده‌ای در حال گسترش هستند، می‌توانند فرصت‌های بسیاری برای آموزش، سرگرمی، و تبادل اطلاعات فراهم کنند. اما از سوی دیگر، همین فضاها می‌توانند به‌منزله تهدیداتی جدی برای سلامت روانی و اجتماعی نوجوانان نیز عمل کنند. یکی از این تهدیدات، بازخوردهای منفی آنلاین است که به‌ویژه برای نوجوانان با ویژگی‌های خاص دوران رشد‌شان، تأثیرات عمیقی در پی دارد.
بازخورد منفی آنلاین، به هر گونه انتقاد، تحقیر، یا آزارهایی گفته می‌شود که در فضای دیجیتال منتشر می‌شود و ممکن است از سوی دوستان، همسن و سال‌ها، یا حتی افراد ناشناس در بسترهای اجتماعی آنلاین مانند اینستاگرام، توییتر، فیس‌بوک و تیک‌تاک ارائه شود. این بازخوردها می‌توانند به صورت پیام‌های توهین‌آمیز، شایعات، مقایسه‌های مداوم یا حتی آزارهای دیجیتال مانند «دغدغه‌های سایبری» بروز کنند. اینگونه بازخوردها می‌توانند تأثیرات منفی زیادی بر روان‌شناسی و رفتار نوجوانان داشته باشند و در برخی موارد حتی منجر به آسیب‌های جدی‌تر روانی، اجتماعی و جسمانی شوند.
نوجوانان به دلیل ویژگی‌های خاص سنی خود، به‌طور خاص آسیب‌پذیرتر از دیگر گروه‌های سنی نسبت به این بازخوردها هستند. در این دوره، نوجوانان به دنبال تعریف هویت شخصی خود، ارتباط با دیگران و جلب تایید اجتماعی هستند. به همین دلیل، انتقادات یا توهین‌ها در این مرحله از زندگی ممکن است موجب ایجاد آسیب‌های عاطفی و روانی عمیقی شود که پیامدهای آن می‌تواند در آینده به شکل اضطراب، افسردگی، انزوا، و مشکلات جدی‌تری نمود پیدا کند. «شهروند» در گفت و گو با کارشناسان ابعاد مختلف تاثیرات بازخورد منفی آنلاین بر نوجوانان را بررسی می کند. این تاثیرات نه تنها از جنبه‌های روانی و عاطفی نوجوانان بلکه از جنبه‌های اجتماعی و رفتاری نیز قابل بررسی است.
بازخوردهای منفی و مشکلات روانی
بازخوردهای منفی می‌توانند به‌طور مداوم اعتماد به نفس نوجوانان را کاهش دهند و احساس ناامنی و بی‌ارزشی در آنها ایجاد کنند. این احساسات، در درازمدت می‌توانند منجر به مشکلات روانی شدیدتر شوند.
مریم حسینی، روانشناس و متخصص روان‌شناسی کودک و نوجوان از تاثیرات بازخورد منفی در فضاهای مجازی به «شهروند»
می گوید: «بازخوردهای منفی آنلاین می‌توانند آثار بسیار جدی‌تری از آنچه که معمولاً در فضای واقعی مشاهده می‌کنیم، بر نوجوانان بگذارند. نوجوانان در این دوره از زندگی در حال جست وجو برای هویت شخصی خود هستند و به شدت به تایید و پذیرش اجتماعی از سوی همسالان نیاز دارند. این تایید در فضای مجازی می‌تواند به شکل‌هایی مانند لایک‌ها، کامنت‌ها یا حتی بازخوردهای منفی از سوی دیگران بروز پیدا کند. بازخوردهای منفی، مانند انتقادهای توهین‌آمیز یا نقدهای بی‌رحمانه، می‌توانند موجب اضطراب، افسردگی و احساس بی‌ارزشی در نوجوانان شوند. در بلندمدت، این مسائل می‌توانند به مشکلات روانی و اجتماعی جدی‌تری مانند اختلالات اضطرابی، افسردگی شدید و حتی انزوای اجتماعی منجر شوند. حسینی با اشاره به اینکه نوجوانان به دلیل سن خاص خود و ویژگی‌های روانی‌شان آسیب‌پذیرتر از دیگر گروه‌ها هستند، ادامه
می دهد: «نوجوانان به دلیل ویژگی‌های رشد روان‌شناختی خود نسبت به دیگر گروه‌های سنی آسیب‌پذیرتر هستند. این دوره از زندگی یک مرحله حساس است که نوجوانان در حال شکل‌دهی به هویت فردی و اجتماعی خود هستند. این هویت‌سازی نیاز به تایید اجتماعی دارد که در فضای آنلاین می‌تواند از طریق بازخوردهایی که دریافت می‌کنند، تقویت یا تضعیف شود. بنابراین، هرگونه بازخورد منفی به‌ویژه در رسانه‌های اجتماعی می‌تواند تأثیرات عمیق‌تری بر احساسات و روان‌شناسی آنها بگذارد.»
نظرات منفی بدون هیچ محدودیتی
رضا آذری، متخصص فناوری اطلاعات و فضای دیجیتال به عواملی اشاره دارد که باعث شده اند بازخوردهای منفی آنلاین این‌قدر تأثیرگذار شوند: «عامل اصلی در تأثیرگذاری بازخوردهای منفی آنلاین، طبیعت فضای دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی است. رسانه‌های اجتماعی به افراد این امکان را می‌دهند که بدون هیچ‌گونه محدودیتی نظر دهند و نظرات خود را به راحتی با دیگران به اشتراک بگذارند. این آزادی در بیان، به‌ویژه زمانی که نوجوانان در حال تعامل با آن هستند، می‌تواند موجب افزایش حجم بازخوردهای منفی و همچنین شدت آنها شود. در این فضا، بسیاری از افراد به دلیل عدم حضور فیزیکی یا ناشناس بودن، ممکن است رفتارهایی همچون آزار و اذیت آنلاین را با کمترین احساس مسئولیتی انجام دهند. علاوه بر این، الگوریتم‌های رسانه‌های اجتماعی معمولاً محتواهایی را به کاربران نمایش می‌دهند که بیشتر با علایق و رفتارهای گذشته‌شان همخوانی دارد، که در این زمینه می‌تواند منجر به مقایسه‌های اجتماعی و فشار بیشتر به نوجوانان شود.»
آذری از اقداماتی می گوید که می‌توان اثرات منفی این بازخوردها را کاهش داد: «اولین قدم، آگاهی‌بخشی به نوجوانان و خانواده‌ها در مورد خطرات فضای آنلاین است. علاوه بر این، باید به نوجوانان آموزش داده شود که چگونه از حریم خصوصی خود محافظت و چگونه از نشر اطلاعات شخصی به‌طور آگاهانه جلوگیری کنند. همچنین، ایجاد پلتفرم‌های آنلاین با نظارت دقیق‌تر و قوانین مشخص‌تر برای جلوگیری از آزار و اذیت‌های دیجیتال می‌تواند مفید باشد. در نهایت، رسانه‌های اجتماعی باید از الگوریتم‌هایی استفاده کنند که بازخوردهای منفی را به‌طور موثر محدود کرده و فضای امن‌تری برای کاربران ایجاد کنند.»
چگونه از نوجوانان محافظت کنیم؟
بازخوردهای منفی در فضای مجازی می‌توانند به‌ویژه در جوامع دیجیتال، روابط نوجوانان را تحت تاثیر قرار دهند. بسیاری از نوجوانان به دلیل ترس از قضاوت یا تنهایی، از برقراری ارتباط با دیگران در فضای آنلاین خودداری می‌کنند. این انزوای اجتماعی، در بلندمدت می‌تواند منجر به کاهش مهارت‌های اجتماعی و مشکلات در تعاملات حقیقی و واقعی با دیگران شود.
نسرین داوودی، مشاور اجتماعی و مدرس مهارت‌های زندگی در رابطه با اینکه چگونه می توان از نوجوانان در برابر بازخوردهای منفی در فضای مجازی محافظت کرد، می گوید: «نقش خانواده‌ها و مدارس در این زمینه بسیار حیاتی است. اولاً، باید نوجوانان را در معرض آموزش‌های مهارت‌های زندگی و خودآگاهی قرار داد تا در برابر فشارهای روانی ناشی از بازخوردهای آنلاین مقاوم‌تر شوند. از طرف دیگر، خانواده‌ها باید با نوجوانان خود ارتباط نزدیک داشته باشند و به آنها یاد دهند که چطور در صورت مواجهه با بازخوردهای منفی، آنها را مدیریت کنند. مدرسه‌ها نیز باید برنامه‌هایی برای آگاهی از آسیب‌های دیجیتال و حمایت از سلامت روانی دانش‌آموزان در فضای آنلاین ارائه دهند. در واقع، آموزش‌ها باید بر اساس یادگیری چگونه استفاده صحیح از اینترنت، حفظ حریم خصوصی و مهارت‌های مقابله با آزارهای آنلاین طراحی شوند.
او برای کاهش میزان مقایسه اجتماعی در فضای آنلاین راهکارهایی ارائه می دهد: «یکی از بهترین راه‌ها برای کاهش مقایسه اجتماعی در فضای مجازی، افزایش آگاهی درباره واقعی بودن تصاویر و اطلاعاتی است که در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود. به نوجوانان باید یاد داده شود که بیشتر به ارزش‌های درونی خود توجه کنند و متوجه شوند که بیشتر آنچه در فضای مجازی مشاهده می‌شود، فقط ظاهر و بخشی از زندگی است. همچنین، استفاده از رسانه‌های اجتماعی باید محدود شود و نوجوانان باید بیاموزند که بدون نیاز به تایید دیگران، زندگی خود را به بهترین شکل ممکن بگذرانند.» بازخوردهای منفی در فضای مجازی، می‌توانند آثار روانی و اجتماعی زیادی بر نوجوانان داشته باشند، از جمله اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی و مشکلات در روابط با دیگران. با این حال، این تأثیرات منفی را می‌توان با آموزش مهارت‌های مقابله‌ای، حمایت از نوجوانان و آگاهی‌بخشی کاهش داد.
راهکارهای مقابله با آثار منفی بازخوردهای آنلاین
آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به نوجوانان: یکی از مهم‌ترین راهکارها برای کاهش تأثیرات منفی بازخوردهای آنلاین، آموزش مهارت‌های مقابله‌ای به نوجوانان است. این مهارت‌ها می‌توانند شامل روش‌هایی برای مدیریت اضطراب، تقویت عزت نفس، و شناسایی رفتارهای منفی در فضای آنلاین باشند. به‌ویژه در مدارس و خانواده‌ها، باید نوجوانان را تشویق کرد که بازخوردهای منفی را به‌عنوان بخشی از تجربه دیجیتال در نظر بگیرند و نه تهدیدی برای هویت خود.
حمایت از نوجوانان در فضای آنلاین:برای مقابله با تأثیرات منفی بازخوردها، والدین و مربیان باید به نوجوانان کمک کنند تا شبکه‌های اجتماعی را به شیوه‌ای مثبت و سازنده استفاده کنند. ایجاد فضای حمایتی در خانواده و مدرسه می‌تواند نوجوانان را در برابر آسیب‌های آنلاین محافظت کند. همچنین، استفاده از ابزارهای فنی مانند فیلترهای محتوا و قابلیت‌های گزارش‌دهی می‌تواند به کاهش تماس با بازخوردهای منفی کمک کند.
گزارش‌دهی و آگاه‌سازی در مورد آزار آنلاین: یکی دیگر از اقدامات مهم، افزایش آگاهی نوجوانان در مورد خطرات آزار آنلاین و چگونگی گزارش‌دهی موارد توهین‌آمیز و آزاردهنده است.