[حانیه جهانیان] این روزها با رشد فناوری‌های نوین و استقبال از شبکه‌های اجتماعی در دنیا، بدیهی‌ست حجم و تنوع بیشتری از امور روزمره به ابزارها و سکوهای مجازی سپرده شود. اتفاقی که دنیای نشر و کتاب را هم درگیر کرد. از تبلیغ و معرفی آثار تا تحلیل و انتقاد در فضای اینترنت و حتی تولید کتاب‌های الکترونیک در سکوهای مجازی... حالا دیگر کمتر کسی مطالعه نکردن و کنارگذاشتن کتاب را با بهانه‌های نخ‌نما توجیه می‌کند! همه‌چیز درحال کوچک‌تر و ساده‌تر شدن است... امروزه با مراجعه به اینترنت و سکوهایی نظیر اینستاگرام و یوتیوب می‌توان، از تازه‌ترین اخبار نشر مطلع شد، این کار به اشکال مختلف یکی از اصلی‌ترین وظایف بوک‌بلاگرهاست! در این گزارش نگاهی داریم بر تاثیر فضای مجازی بر رونق کتابخوانی و ظهور شغلی با عنوان «بوک بلاگر» در سراسر جهان.
بلاگری کتاب، از ابتدا تا امروز!
بلاگر کتاب فردی است که در دنیای اینترنت، به طور مستمر و منظم، مطالب و نقد و بررسی‌هایی درباره کتاب‌ها و ادبیات منتشر می‌کند. این افراد معمولاً عاشق کتاب‌ها و خواندن هستند و از تجربیات خواندن خود برای ارائه نظرات و دیدگاه‌های خود درباره کتاب‌ها بهره می‌برند. در ابتدا، تولیدمحتوا درباره کتاب، صرفا تفننی و بدون درنظرگرفتن ابعاد اقتصادی بود. درواقع فرد تصمیمی برای کسب درآمد از طریق بوک‌بلاگری نداشت. این درحالی‌ست که با گذشت زمان و جذب دنبال‌کننده بیشتر و افزایش روند تعاملی، ناشران و دیگر فعالان این حوزه، به فکر استفاده و تبلیغ از بلاگران کتاب افتادند. این اتفاق در ادامه به شهرت و درآمد بیشتر هر دو گروه منجر شد. تب این فعالیت ابتدا در کشورهای جهان اولی بلا رفت و در ادامه ایران نیز همانند سایر کشورها از این امکان به نحو احسن بهره برد. امروزه تعداد قابل توجهی حساب کاربری فعال در شبکه‌های اجتماعی مشغول به بلاگری حوزه کتاب و ادبیات هستند. نکته دیگر این است که اصولا بلاگری و تولید محتوا باید متناسب با فرهنگ غالب جامعه هدف انجام شود. نحوه ارائه و انتشار محتوا اهمیت بسیاری دارد. بلاگر کتاب باید خود با کسب تجربه، بررسی و تحلیل بتواند نسبت به اثر، پلتفرم و اکثریت مخاطبینش درباره شکل محتوا و زمان آن بهترین تصمیم را بگیرد. در این قسمت باید مرز باریک میان عمومیت داشتن و ابتذال را به درستی رعایت کند. مبادا برای بیشتر خوانده شدن اثر حاضر باشند به هر ریسمانی چنگ بزند!
۱۵۲ ساعت زمان مطالعه
در صورتی که بلاگران کتاب به هر میزان به شهرت و مقبولیت مناسبی برسند؛ به همان میزان مسئولیت اجتماعی آن‌ها در قبال دنبال‌کنندگان نیز افزایش می‌یابد. بلاگرهای کتاب در سال‌های اخیر با برگزاری پویش‌های گوناگون و دورهمی‌های مطالعه کتاب‌های مختلف، گام‌های پیوسته و موثری در رونق کتابخوانی و مطالعه از خود برجا گذاشتند. از همین رو مجله تایم نیز در سال جدید از پویش « ۲۵ دقیقه مطالعه در سال 2025» رونمایی کرد. عادات، زمانی به بهترین وجه شکل می‌گیرند که یک فعالیت را اغلب و به‌طور مداوم انجام می‌دهیم؛ بنابراین با خواندن ۲۵ دقیقه در روز، به احتمال زیاد آن را به یک عادت تبدیل می‌کنیم. ما از قدرت «تمایل داشتن» استفاده می‌کنیم و حفظ یک تمایل بسیار رضایت‌بخش است؛ همان‌طور که اندی وارهول می‌گوید: «اگر کاری را یک‌بار انجام دهید، هیجان‌انگیز است و اگر آن را هر روز انجام دهید، هیجان‌انگیزتر است.»متعهد شدن به هر روز انجام دادن یک کار، خستگی تصمیم‌گیری را نیز از بین می‌برد: مطالعه مانند مسواک زدن می‌تواند به یک فعالیت روزانه تبدیل شود که جرقه‌ای برای بحث و تعلل درونی ایجاد نمی‌کند. مطالعه ۲۵ دقیقه در روز در سال ۲۵ واقعی، قابل اندازه‌گیری و مدیریت است؛ ۲۵ دقیقه مطالعه حتی برای یک فرد پرمشغله واقع‌بینانه است و در طول یک‌سال، ما می‌توانیم در ۹ هزار و ۱۲۵ دقیقه کتاب‌های زیادی بخوانیم که بیش از ۱۵۲ ساعت زمان مطالعه است.
بلاگرها، کارشناسان و هرآنچه باید گفت!
با بررسی نظر چندین کارشناس حوزه کتاب و ادبیات، به جمع‌بندی زیر رسیدیم:
بلاگر کتاب، نظر خود را به صورت تخصصی یا غیر تخصصی در مورد کتاب بیان و در شبکه های اجتماعی منتشر می‌کند. در بعضی مواقع خواندن قسمتی از کتاب مورد نظر هم توسط بوک بلاگرها انجام می گیرد. برخی از آن ها معمولا صدای زیبا و رسایی برای خواندن کتاب دارند. آن ها سعی می کنند حس مشترکی را میان کتاب و مخاطبانی که کتاب را مطالعه نکرده‌اند ایجاد کنند. کاری که مک کوایل معتقد است یکی از نقش‌های اصلی رسانه محسوب می‌شود. کتابی را که فرصت خواندن و تهیه آن پیش نیامده به مخاطب معرفی کرده و سعی در ایجاد احساس تعلق دارد. مخاطب اگر بعد از مشاهده ویدئو، عکس یا کامنت بوک بلاگر سراغ کتاب نرود، اما در ناخودآگاهش عکس، نام و بعضی از فصول کتاب ماندگار می‌شود. این ماندگاری ابزاری است که می‌شود از آن در هنگامه برخورد با انبوه کتاب بهره برد. یعنی جایی که فرصت خرید و انتخاب کتاب وجود دارد، مخاطب گاها ناآشنا و سردرگمی که نمی‌داند نیاز مطالعاتی خود را چگونه تامین کند، به واسطه تاثیرات حتی سطحی و آنی، دست به انتخاب گزینه‌هایی می‌زند که آشنایی ذهنی با آن به این وسیله صورت گرفته است.
فروغ کمرنگ کتاب در اینستاگرام؟!
الهام بهروزی، نویسنده و روزنامه‌نگار
طبیعتاً در عصری که پلتفرم اینستاگرام نبض زندگی مردم را در دست گرفته و با ظرفیت‌های متنوعی که در اختیار دارد، بر نوع نگاه، نگرش و سبک زندگی آن‌ها تأثیر گذاشته است، شاهد نوعی بازنمایی زندگی نمادین و تجملاتی در این فضا هستیم. زندگی‌هایی که بر مبنای مدرنیته و تجمل‌گرایی در این فضا دائم تبلیغ می‌شوند و خواسته و ناخواسته مردم را به سمت این سبک، سوق داده‌اند؛ سبکی که مصرف‌گرایی و ظواهر در آن حرف اول را می‌زند. درگیر شدن ذهن مخاطبان این پلتفرم به‌ویژه زنان و دختران جوان موجب شده که آن‌ها کم‌کم از هویت و ماهیت اصلی زندگی فاصله گرفته و تن به انتخاب‌ها و سلیقه‌هایی بدهند که شکیل و البته بسیار پرهزینه هستند.
این در حالی است که بافتار زندگی ایرانی‌ها مملو از رنگ‌های شاد و چیدمانی چشم‌نواز و پر از روح بود. البته این بدان معنا نیست که سبک زندگی ایرانی‌های امروزی عاری از روح و طراوت باشد، بلکه مقصود است که سبک دیکته‌شده به کاربران اینستاگرام، سبک نو و متفاوتی با سبک زندگی ایرانی است. در این سبک هم‌سازی زیست ایرانی‌ها را با دیگر سرزمین‌ها می‌بینیم که نمایه‌های فرهنگ ایرانی در آن فروغ کمی دارد. حال در این نوشتار به خوب یا بد بودن این نوع سبک زندگی کاری نداریم، بلکه روی سخن به سمت نمود کمرنگ کتاب در این نوع سبک است. البته دکورهای آنچنانی و کتابخانه‌های اعیانی در بیشتر خانه‌های به نمایش گذاشته شده، مشاهده می‌شود اما همان‌طور که اشاره شد در این سبک و تبلیغات، کتاب حضور نمادین و دکورگونه دارد که روشنفکری صاحبان یا طراحان آن خانه‌ها را به رخ بکشد.
کمتر دیده شده که در تبلیغات این‌چنین، بخشی یا پاره‌ای از کتاب خوانده یا معرفی شود که البته این مهم متاثر از گرایش تداوم‌یافته ایرانی‌ها به فرهنگ شفاهی و نادیده‌انگاری گفتمان مکتوب در جامعه است. بی‌شک اگر گفتمان مکتوب شکل می‌گرفت و کتاب به‌عنوان ابزار اصلی آن جایگاه حقیقی خود را در میان خانواده‌ها، زنان و جوانان و نوجوانان پیدا می‌کرد، چه بسا امروز با تعداد قابل‌توجهی از بلاگرهای کتاب مواجه می‌شدیم که خورنده‌های ژرف‌نگر آن هستند تا کتابخوان‌های سطحی‌نگر.
بدیهی است برای ترویج کتاب در دنیای مجازی، بلاگرها می‌توانند به شکل مؤثری نقش‌آفرینی کنند اما قطعاً این افراد برای حفظ موجودیت خود در این دنیای ساخته بشر، نیاز به طرفداران ثابت و بیشتری دارند تا بتوانند به کسب و کار مجازی خود بیشتر از قبل رونق بدهند، از این‌رو، آن‌ها با توجه به نیاز و سلیقه جامعه هدف خود به محتواسازی و تبلیغات در این فضا می‌پردازند. بنابراین آن‌ها موضوعات و حوزه‌هایی را برای تبلیغ و معرفی برمی‌گزینند که استقبال بیشتری از آن‌ها می‌شود. طبیعی است با توجه به کم‌فروغ بودن کتاب در جامعه ایران به‌ویژه بوشهر، آن‌ها ریسک فعالیت در این حوزه را نمی‌کنند، چون فالوور چندانی نخواهند داشت و نه درآمد آنچنانی را عائد آن‌ها خواهد کرد. قطعاً آن‌ها که با دید مادی و درآمدزایی به این عرصه ورود کرده‌اند، هرگز گذرشان به تبلیغ کتاب نمی‌خورد و به سمت تبلیغ سالن‌های زیبایی، جراحی‌های پلاستیک، فست‌فودها و رستوران‌های آنچنانی، فروشگاه‌های خانگی و … می‌روند تا ضمن معرفی محصولات و خدمات ظاهرساز و زیباگرا، درآمدی هم داشته باشند.
البته در این میان، برخی به‌عنوان بلاگر کتاب هم فعالیت می‌کنند که به بلاگرهای زرد شناخته می‌شوند. این بلاگرها نیز با نگاه اقتصادی و دریافت هزینه‌های چشمگیر به معرفی برخی از کارهای ضعیف و پکیج‌های آموزشی می‌پردازند که این تلاش‌های مذبوحانه و خوش خط و خال آن‌ها به جای اینکه کتاب را در جامعه فراگیر کند، به انزوای آن بیشتر دامن می‌زند، چون محتواها و کتاب‌های معرفی‌شده، چنان سخیف و کم‌مایه با نثرهای آبکی است که مخاطب تازه‌خوان را از کتاب و کتاب‌خواندن بیزار می‌کند.
با همه این‌ها، اما در این میان، بلاگرهایی نیز هستند که هرچند تعدادشان اندک است ولی دغدغه کتاب‌خواندن و آگاه شدن را دارند و بهجای ترویج ظاهرگرایی و مصرف‌گرایی به‌دنبال گسترش فرهنگ کتاب و کتابخوانی با معرفی کتاب‌های خوب و باکیفیت هستند تا جامعه را به زیبایی خواندن، شنیدن و اندیشیدن عمیق در موضوعات مختلف و دسترسی به تجربیات زیسته افراد و ملت‌های دیگر ترغیب کنند. بی‌شک این افراد در دنیای متورم امروزی جهادگران کتاب هستند که تلاش می‌کنند مخاطبان را از توهم زیبایی و همه‌چیزدانی به سمت همت‌ورزی و خردگرایی و هویت‌یابی سوق دهند.
کتابخوانی و فضای مجازی
مطالعه در فضای مجازی به معنای استفاده از اینترنت و منابع آنلاین برای یادگیری و کسب اطلاعات است. این نوع مطالعه می‌تواند شامل خواندن مقالات، کتاب‌های الکترونیکی، وبلاگ‌ها، و مشاهده ویدیوهای آموزشی باشد.
مزایای مطالعه در فضای مجازی:
دسترسی آسان: به راحتی می‌توانید به منابع مختلف دسترسی پیدا کنید.
تنوع محتوا: انواع مختلفی از محتوا (متن، ویدیو، صوت) در دسترس است.
به‌روز بودن: اطلاعات معمولاً سریع‌تر به‌روز می‌شوند.
امکان تعامل: می‌توانید با دیگران در مورد موضوعات مختلف بحث کنید.
نکات برای مطالعه مؤثر در فضای مجازی:
انتخاب منابع معتبر: از منابع معتبر و شناخته‌شده استفاده کنید.
مدیریت زمان: زمان خود را برای مطالعه محدود کنید تا از حواس‌پرتی جلوگیری کنید.
یادداشت‌برداری: نکات مهم را یادداشت کنید تا بهتر به خاطر بسپارید.
استفاده از ابزارهای دیجیتال: از اپلیکیشن‌ها و ابزارهای آنلاین برای سازماندهی مطالب استفاده کنید.