[ شهروند ] با پایان سفر دوروزه رئیس‌جمهور به تاجیکستان، فصلی نو از روابط دو کشور در عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و تجاری شکل‌گرفت و باید منتظر همکاری‌های جدید بین تهران و دوشنبه ماند.موضوع روابط جمهوری اسلامی ایران و تاجیکستان همواره با اهمیت زیادی مطرح شده و این امر پیش از هر چیز به سبب پیوندهای تاریخی، فرهنگی و زبانی موجود میان دو کشور و ذکر این حقیقت است که تاجیکستان به‌عنوان تنها کشور فارسی‌زبان در آسیای مرکزی است که وضعیت متمایزی با سایر کشورهای این منطقه دارد.
آسیای مرکزی ازجمله مناطقی است که از جایگاهی روزافزون در مناسبات منطقه‌ای و بین‌المللی، برخوردار است و به‌عنوان یکی از مهمترین زیر سیستم‌های منطقه‌ای محسوب می‌شود. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در تاجیکستان، از یک سو بر پایه عوامل همگرایی در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی، از فرصت‌ها و زمینه‌های نفوذ و همکاری، برخوردار است و از طرف دیگر با توجه به عوامل واگرایی با چالش‌ها و تهدیداتی مواجه است که برایند این امر، همواره در جهت‌گیری سیاست خارجی ایران در تاجیکستان تأثیرگذار بوده است.
در این سال‌ها جمهوری اسلامی ایران با مشارکت در راهبرد توسعه ملی تاجیکستان در حوزه‌هایی نظیر تأمین استقلال انرژی، رهایی از بن‌بست ارتباطاتی و امنیت غذایی، سرمایه‌گذاری‌های قابل‌توجهی داشته است. یکی از مهمترین سرمایه‌گذاری‌ها، اجرای چند پروژه موفق ازجمله احداث نیروگاه برقابی و تونل انزاب (استقلال) بود که از آنها به‌عنوان نمادهای همکاری دوجانبه ایران و تاجیکستان در توسعه زیرساخت‌ها یاد می‌کنند. در دهه نود، روابط تهران ـ دوشنبه با بروز سوءتفاهم‌هایی در روابط سیاسی و فرهنگی به سردی گرایید اما با گذر زمان و تلاش برای دیپلماسی تنش‌زدای ایران در سال‌های اخیر، بار دیگر مقامات دو کشور همکاری‌های دوجانبه را از سر گرفته‌اند و در دولت سیزدهم، «امامعلی رحمان» پس از ۹ سال به ایران سفر کرد و در جریان دیدار با شهید سیدابراهیم رئیسی در ۹ خرداد ۱۴۰۱، ۱۷ سند تفاهم همکاری بین دو کشور امضا شد.
لزوم توجه دولت چهاردهم به همکاری با تاجیکستان
ارتباط و تعامل نزدیک با تاجیکستان که دوباره طی سال‌های گذشته در دستور کار قرار گرفت، همچنان برای دولت جمهوری اسلامی ایران حائز اهمیت است از این رو، مسعود پزشکیان در جریان نخستین حضور در مجمع عمومی سازمان ملل در نیورک(مهرماه سال‌جاری) در دیدار با همتای تاجیکستانی خود، روابط دو کشور را ممتاز و متکی بر پیوندهای عمیق تاریخی و خویشاوندی توصیف و تصریح کرد: ما خواهان توسعه و گسترش تعاملات و ارتباطات علمی، فرهنگی، اقتصادی و امنیتی با تاجیکستان هستیم.
این رفت‌وآمدها محدود به روسای جمهور نشد، بلکه دیپلماسی پارلمانی هم به کمک سیاست خارجی دولت آمد و بر تقویت روابط دوجانبه بین تهران و دوشنبه تأکید کرد. «محمدباقر قالیباف» که ۱۸ مهرماه به دوشنبه رفته بود در جمع رسانه‌های تاجیکستانی، گفت: «همانطور که در سه سال گذشته تجارت بین دو کشور ایران و تاجیکستان بیش از دو برابر افزایش پیدا کرده است، به‌طور حتم این میزان تجارت و همکاری در سال‌های آینده با سرعت بیشتری پیش خواهد رفت. طی دو الی سه سال گذشته رؤسای جمهور و پارلمان‌ها و همچنین هیأت‌های متفاوت در زمینه‌های مختلف به‌ویژه کمیسیون ویژه اقتصادی ایران و تاجیکستان مرتباً با هم ملاقات داشته و سفرهای کاری برقرار شده است.»
تبیین اهمیت سفر رئیس‌جمهور به دوشنبه
اکنون مسعود پزشکیان در قامت رئیس دولت چهاردهم چهارشنبه هفته جاری عازم دوشنبه شد و با همتای تاجیکستانی خود رایزنی کرد و سپس نشست هیأت عالی‌رتبه با حضور روسای جمهور تشکیل شد و ۲۳ یادداشت و سند همکاری مشترک هم میان دو کشور به امضا رسید.
برگزاری نشست مطبوعاتی مشترک با رئیس‌جمهور تاجیکستان، حضور در جمع استادان و دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ابن سینا، شرکت در همایش تجاری، سرمایه‌گذاری و گردشگری دو کشور، گفت‌وگو با رئیس مجلس ملی تاجیکستان، رئیس مجلس نمایندگان، نخست‌وزیر تاجیکستان و دیدار با ایرانیان ازجمله برنامه‌های رئیس‌جمهور کشورمان در نخستین سفر رسمی به دوشنبه بود.
رئیس قوه مجریه در سفر خود این پیام را به مسئولان تاجیکستان داد که محدودیتی برای گسترش روابط با آنها نداریم و از سوی مقام‌های این کشور نیز عنوان شد که حجم تجارت میان دو کشور باید هر چه زودتر به دو برابر برسد و این کشور همسایه خواهان روابط عمیق و گسترده در همه زمینه‌ها با ایران است.
فتح‌الله توسلی، رئیس گروه دوستی پارلمانی ایران و تاجیکستان، سفر مسعود پزشکیان به تاجیکستان را گام مهمی در توسعه و تحکیم روابط دوکشور در زمینه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و فرهنگی، دانست و گفت که سفر او به تاجیکستان تحولی بزرگ در روابط میان دو کشور فارسی‌زبان است و می‌تواند باعث تقویت و افزایش روابط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی میان دو کشور شود.
نگاهی‌گذرا به داشته‌های تاجیکستانی‌ها خواهیم انداخت تا بیشتر به اهمیت سفر رئیس‌جمهور به دوشنبه پی ببریم.
روابط اقتصادی ایران و تاجیکستان
کشور تاجیکستان با ۱۴۳ کیلومترمربع مساحت و جمعیت ۹.۵ میلیون نفری تا سال ۲۰۲۱، از چهاردهم درصد ذخیره آب جهانی برخوردار است. تولید ناخالص داخلی این کشور ۹.۶ میلیارد دلار، سرانه تولید ناخالص داخلی ۸۵۹ دلار و حجم تجارت خارجی ۶.۳ میلیارد دلار تا سال ۲۰۲۲ بوده است.
مهمترین اقلام صادراتی کشور تاجیکستان شامل آلومینیوم، پنبه (به‌صورت نخ)، برق، خشکبار، سنگ‌های قیمتی، میوه و سبزی و اقلام وارداتی شامل مشتقات نفتی، اکسید آلومینیوم، ماشین‌آلات، مواد غذایی و دارو است.عبدالناصر همتی که با هیأت همراه رئیس‌جمهور در سفر تاجیکستان به سر می‌برد، روز گذشته و در پایان دیدار با همتای تاجیکستانی خود در صفحه شخصی‌اش در فضای مجازی نوشت: حجم تجارت ۳۸۰ میلیون دلاری ایران و تاجیکستان با رشد ۵۰ درصدی در یک سال، نشانگر ظرفیت بالقوه بالای دو کشور برای توسعه روابط اقتصادی است که با گسترش ارتباط گردشگری بین دو ملت، با یک زبان و فرهنگ مشترک، قابل تعمیق بین آحاد مردم است.
دولت وفاق و هوای تازه در روابط تهران -دوشنبه
بالاخره نمی‌توان ظرفیت‌های اقتصادی و فرهنگی دو کشور را نادیده انگاشت؛ تهران و دوشنبه از پتانسیل‌های خوبی برخوردار هستند اما پیش روی خود موانعی را هم مشاهده می‌کردند که رئیس‌جمهور در این سفر دغدغه‌های تجار و بازرگانان را شنید و اطمینان داد که ما در دولت ایران حاضریم تمام موانع افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری بین ایران و تاجیکستان را حذف کنیم.
این فقط رئیس‌جمهور ایران نبود که با دست پُر با طرف تاجیکستانی صحبت کرد، بلکه همتای او هم خبر از حذف روادید میان دو کشور داد و خطاب به رئیس‌جمهور ایران و هیأت همراه گفت: چه سرمایه‌گذاری کنید و چه سرمایه‌گذاری نکنید. شما را دعوت می‌کنم به این کشور سفر کنید. روادید را حذف کردم تا گردشگران ایرانی بدون هیچ مانعی به تاجیکستان سفر کنند. از سوی دیگر همکاری‌های امنیتی ایران و تاجیکستان نیز حائز اهمیت است. محمد شمس‌الدین، کارشناس روابط بین‌الملل، در این‌باره می‌گوید: با توجه به موقعیت جغرافیایی حساس هر دو کشور در نزدیکی مناطقی چون خاورمیانه و افغانستان، تقویت این همکاری‌ها نه‌تنها به حفظ ثبات و امنیت دو کشور، بلکه به نفع کل منطقه آسیای مرکزی خواهد بود.
الکساندر دوگین، متفکر روس: باید دیوار تحریم‌ها را بشکنیم
الکساندر دوگین متفکر روس که از مهمترین مشاوران ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه به شمار می‌آید، امضای معاهده مشترک جامع راهبردی میان ایران و روسیه را نشانه ای از اتحاد استراتژیک میان دو کشور دانست.
این متفکر روس با اشاره به دیدار و مذاکرات مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین، به ایرنا گفت: این یک رویداد بسیار مهم و توافقی بر اساس اتحاد استراتژیک بین روسیه و ایران است؛ توافقی که باید آن را به صورت رسمی ثبت می‌کردیم تا جنبه قانونی پیدا کند. طی دهه گذشته روابط روسیه و ایران پویایی بسیار مثبتی داشته و روابط اقتصادی، سیاسی و راهبردی ما بهبود یافته است. ما به سطح بی‌سابقه و خوبی در روابط میان دو کشور در طول تاریخ رسیده‌ایم.
وی افزود: فکر می‌کنم که قرار دادن اتحاد عمیق سیاسی و ژئواستراتژیک که توافقنامه همکاری استراتژیک جامع نامیده می‌شود، ایده بسیار خوبی است و ما به چنین چیزی نیاز داشتیم؛ زیرا سیستم جهانی در حال تغییر است و ما باید واقعیت‌ها، چالش‌ها و شرایط جدید را در نظر بگیریم.
دوگین ادامه داد: اگر همیشه در هر شرایطی با هم عمل کنیم، گام‌های خود را بسنجیم، می‌توانیم به یک نتیجه بزرگ برسیم. سیستم امنیتی استراتژیک مشترک را تصور کنید؛ می‌توان وجود پایگاههای نظامی روسیه در جنوب ایران و حضور ایران در قطب شمال از نظر اقتصادی و نظامی را مثال زد. ما می‌توانیم ساختاری غیرقابل شکست را با ایران ایجاد کنیم که توافق همکاری جامع راهبردی گام بسیار مهم و تعیین‌کننده‌ای در این جهت است.
فیلسوف روس اظهار داشت: ما باید روابط را در همه این زمینه‌ها تقویت کنیم تا همکاری‌های دوجانبه ما به عنوان یک سیستم امنیتی منحصر به فرد تعریف شود و نه ایران تهدیدی برای ما ایجاد کند و نه روسیه برای ایران تهدیدی باشد و این باید به یک اصل مهم در روابط آینده میان دو کشور تبدیل شود که هیچ کدام از دو کشور تهدیدی برای یکدیگر نباشند. ما باید به یکدیگر کمک کنیم تا سیستم امنیتی خود را ناگسستنی کنیم. بنابراین، من فکر می کنم که روابط دوجانبه باید تهران و روسیه را به عنوان یک نهاد استراتژیک منحصر به فرد در اوراسیا مبتنی بر ارزش های سنتی و طرد و امتناع از هر نوع هژمونی معرفی کند.
وی تصریح کرد: کلید حاکمیت سیاسی تمام عیار روسیه و کلید حاکمیت ژئوپلیتیکی تمام عیار ایران دقیقا به این روابط دوجانبه بستگی دارد. همین امر برای اقتصاد، صنایع نظامی و اقتصاد نیز معتبر است. ما باید یکدیگر را به عنوان بخشی از منطقه منحصر به فرد اوراسیا در نظر بگیریم، سیستمی است که درک آن نه تنها برای روسیه، بلکه برای ایران نیز بسیار مهم است، زیرا ما با هم می توانیم تقریبا بر همه مشکلات راهبردی موجود غلبه کنیم و همکاری ما در سوریه و در مقیاس کوچکتر در اوکراین دو نمونه است که چگونه روسیه و ایران می توانند با همکاری یکدیگر به اهداف خود دست یابند.
دوگین با بیان اینکه پروژه کریدور شمال - جنوب یک موضوع ژئوپولیتیکی بسیار مهم است، افزود: من کاملا با آقای کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه موافقم که این کریدور برای هر دو کشور از اهمیت حیاتی برخوردار است. ایران و روسیه هر دو از تحریم های اعمال شده توسط غرب رنج می‌برند. این متفکر روس گفت: باید این دیوار تحریم ها را بشکنیم و کریدور شمال جنوب می تواند کمک زیادی به این مشکل بکند؛ به عنوان مثال روسیه می تواند از طریق بندرعباس و در سایر بنادر ایران به آبهای آزاد راه پیدا کند. ایران هم می تواند از این طریق به شمال جهان به دریای آرتیک دسترسی پیدا کند. بنابراین می تواند فرصت های عظیمی را برای هر دو کشور ایجاد کند.
وی تاکید کرد: من فکر می کنم که ما دوباره می توانیم توازن ژئواکونومیک را در اوراسیا تنظیم کنیم و با این کار منافع ایران و روسیه چند برابر خواهد شد. ما در روسیه تلاش های زیادی برای به نتیجه رسیدن توافق با ایران در خصوص کریدور شمال جنوب انجام دادیم که البته نمی توانم جزئیات آن را توضیح دهم، اما تنش زیادی در داخل روسیه درباره این کریدور وجود داشت که بالاخره در این مبارزه پیروز شدیم.