شهروند| قطار که ایستاد، ناگهان واگن خالی شد. مسافران با چنان شتابی صندلی را ترک کردند که انگار می‌ترسیدند، قطار برود و از ایستگاه جا بمانند. بازارِ شب عید، صدها که نه هزاران نفر را به بازار تهران کشانده، بازاری که حالا چند سالی است ورود خودروها هم به آن ممنوع شده و بار جابه‌‌جایی اکثریت شهروندانی را که مقصدشان بازار است، مترو بر دوش می‌کشد.
مترویی که این روزها شلوغ‌تر از همه روزهای سال است، آنقدر که وقتی قطار به ایستگاه می‌رسد خیلی‌ها ترجیح می‌دهند چند دقیقه‌ای گوشه‌ای امن کنار دیوار پیدا کنند و بايستند تا راهروی باریکی که با پلههای به هم پیوسته به چهارراه گلوبندک می‌رسد از ازدحام مسافران خالی شود. این انتظار اما خیلی طولانی نمی‌شود و چند دقیقه همان‌ها که به امید خلوت‌تر شدن ایستگاه ایستاده‌اند هم قاطی جمعیت می‌شوند و پله را به سمت بازار بالا می‌روند، پله به پله، بدون پله‌برقی و درحالی‌که از ازدحام جمعیت جای هر قدم بلافاصله با قدم‌های مسافر دیگری پر می‌شود.
بازار تهران اگرنه شلوغ‌ترین ایستگاه متروی پایتخت اما یکی از شلوغ‌ترین آنهاست. بنابه اعلام شرکت متروی، ایستگاه متروی صادقیه شلوغ‌ترین ایستگاه مترو در تهران است و پس از آن ايستگاه‌هاي امام خميني، ميدان آزادي، شهر ري و پانزده خرداد (ایستگاه بازار) قرار دارند در روزهای آخر سال اما این ایستگاه پانزده خرداد یا همان بازار است که در صدر جدول شلوغ‌ترین ایستگاه‌های شهر قرار می‌گیرد. ایستگاهی که 10سال پس از بهره‌برداری هنوز پله‌برقی ندارد و برای خروج جمعیت زیادی که هر چند دقیقه یک‌بار در این ایستگاه از قطارها پیاده می‌شوند تنها 2خروجی باریک با پلههای به هم پیوسته پیش‌بینی شده که این حجم انبوه مسافران در یکی از شلوغ‌ترین مراکز شهری تهران هیچ نسبتی ندارد. نبود پله‌برقی و دهانه باریک خروجی و ورودی ایستگاه متروی بازار تهران یک جمله خبری ساده نیست؛ پشت این نقصِ به ظاهر ساده، هر روز اتفاقات زیادی می‌افتد، از سرقت‌های خرد و
کیف‌قاپی گرفته تا دعواهای لفظی و فیزیکی. ماجراهایی از زندگی روزمره که نشان می‌دهد یک اشتباهِ به ظاهر کم‌اهمیت در طراحی شهری به چه پیامدهای اجتماعی می‌انجامد.
چرا ایستگاه مترو بازار پله‌برقی ندارد؟
این‌که چرا ایستگاه متروی بازار که یکی از کلیدیترین ایستگاه‌های متروی تهران است هنوز پله‌برقی ندارد، پرسشی است که جوابش به سال‌های دور باز می‌گردد. زمانی که این ایستگاه طراحی و ساخته شده آنقدر که افتتاح و بهره‌برداری از این ایستگاه در اولویت بوده، توجه به زیرساخت‌های رفاهی لازم که یکی از آنها پله‌برقی است مورد توجه مدیران وقت نبوده است و این روزها البته دامنه مشکلات ناشی از این نقص در طراحی گریبان مدیریت ایستگاه را هم گرفته است. آنقدر که در روزهای شلوغ آخر‌سال دو نفر از ماموران مترو جلوی دو خروجی ایستگاه ایستاده‌اند تا مسافران را هدایت کنند که با تنش و مشکلات کمتری وارد ایستگاه و از آن خارج شوند. یکی از همین ماموران که جوانی، سی و چند ساله است و جلیقه سفید و سبز مترو را به تن دارد هرچند دقیقه یک بار مخاطب پرسش یکسانی از شهروندان متفاوت است. خانمی سی و چند ساله مقابل او می‌ایستد و می‌گوید: «آقا این مشکل این ایستگاه را کی حل می‌کنند، ایستگاه بازار چرا اینقدر کوچیکه؟ پله‌برقی هم ندارد، ماشین هم اینجا نمی‌‌یاد، مجبوریم با مترو بیاییم و بریم. مردم چه گناهی کردن مگه؟» و او انگار که برای دهمین بار جواب یک سوال مشابه را بدهد، می‌گوید: «خانم از اول در طراحی‌اش اشتباه کردند. درست کردنش هم به این سادگی نیست. نمی‌توانیم که ایستگاه را تعطیل کنیم اما انشاءالله حل می‌شود. شما بفرمایید.» برای خیلی از مسافرانی که با مترو به بازار تهران می‌روند، این سوال جدی است که چطور طراحان با وجود حجم بالای رفت و آمد مسافران، این ایستگاه را اینقدر کوچک و تنها با دو ورودی و خروجی طراحی کرده‌اند؟
آن‌طور که علی‌اکبر روح‌نواز، مدیر روابط‌عمومی و امور بین‌الملل شرکت مترو می‌گوید، متروی پانزده خرداد جزو ایستگاه‌هایی است که سال‌ها پیش به بهره‌برداری رسیده اما چون در منطقه بازار قرار دارد مشکلاتی بر سر طراحی و توسعه آن وجود داشته است. مشکلاتی که روح‌نواز به آنها اشاره می‌کند، قرارگیری این ایستگاه در منطقه‌ای تاریخی و تجاری است. او می‌گوید: «طراحی و جانمایی ایستگاه‌ها موضوع ساده‌ای نیست، مشکلی است که در توسعه خطوط مترو وجود دارد. همین الان در آخرین ایستگاهی که به بهره‌برداری رسیده در میدان ولی‌عصر تهران، در تملک فضای ایستگاهی مغازه‌داری بود که می‌گفت مغازه‌اش را حتی 100میلیارد تومان هم نمی‌فروشد. این مسائل برای تملک فضای لازم ورودی ایستگاه‌ها و حتی هواکش‌های میان تونلی هم وجود دارد.» نکته‌ای که در ارتباط با متروی پانزده خرداد یا همان بازار وجود دارد این است که این ایستگاه در منطقه تاریخی تهران واقع شده است و محدودیت‌های رعایت ضوابط محدوده‌های تاریخی در ساخت آن تأثیرگذار بوده است. پیگیری‌های «شهروند» از مسئولان شرکت مترو نشان می‌دهد در سال‌های گذشته طرح‌های مختلفی برای اصلاح وضع ایستگاه مترو پیشنهاد شده است اما طرح‌هایی که برای اجرا تأیید شده‌اند به دلیل بالا بودن هزینه‌های تملک در منطقه بازار تهران اجرایی نشده‌اند.
طرح توسعه ایستگاه‌ها را بیاورند، اعتبار بگیرند
در شورای شهر تهران جایی که در سال‌های اخیر تمرکز همه برنامه‌های حمل‌ونقل به سمت تکمیل ایستگاه‌های مترو رفته، محسن سرخو، عضو کمیسیون حمل‌ونقل و عمران شورای شهر تهران از ضرورت بازنگری طراحی ایستگاه‌هایی که مسأله دارند و امکان توسعه و اصلاح آنها وجود دارد، سخن می‌گوید. به گفته سرخو، بررسی‌های که شورای شهر انجام داده نشان می‌دهد که در تعدادی از ایستگاه‌ها ازجمله ایستگاه بازار مشکلاتی در طراحی اولیه و همچنین در امکانات رفاهی وجود دارد که می‌توان آنها را برطرف کرد. او به «شهروند» گفت:
« این ایستگاه‌هایی که مشکل دارند به‌هرحال باید ساماندهی شوند و طراحی آنها مورد تجدیدنظر قرار گیرد. برای این اقدام باید مشاوران طرح‌های توسعه برای این ایستگاه‌ها آماده کنند و بعد هم می‌توان برای آن اعتباری در نظر گرفت که کار اجرایی شود.»
این عضو شورای شهر تهران درباره مشکلات مردم در ایستگاه متروی 15 خرداد (بازار تهران) گفت: «این ایستگاه یکی از مهمترین ایستگاه‌های تهران است به‌ویژه با توجه به این‌که رفت و آمد ماشین و موتور در محدوده بازار هم ممنوع شده، مترو اصلی‌ترین وسیله برای رسیدن به این منطقه است و باید مشکلات آن برطرف شود.» به گفته این عضو شورا، نصب پله‌برقی و توسعه ایستگاه مترو در منطقه بازار البته ملاحظات خاص خودش را دارد چرا که به دلیل تراکم رفت و آمد عملا این ایستگاه نمی‌تواند برای مدت طولانی بسته باشد و از طرفی اگر جای تعبیه پله‌برقی در ایستگاه‌ها طراحی شده باشد جانمایی آن به سرعت اتفاق می‌افتد اما اگر چنین فضایی پیش‌بینی نشده باشد مشاوران باید بیایند و مطالعه کنند.
ایستگاه مترو در منطقه بازار با شرایط فعلی‌اش البته مشکلات و پیامدهای اجتماعی زیادی در زندگی روزمره ایجاد کرده است که مهمترین آنها نزاع‌ها و درگیری‌های فیزیکی و لفظی بین مسافران هنگام ورود و خروج ایستگاه و همچنین افزایش آمار کیف قاپی و جیب بری در این ایستگاه است. خیلی وقت‌ها درگیریها از داخل ایستگاه به خارج آن هم می‌کشد. زنان از مزاحمت‌های معمول شکایت می‌کنند و اغلب درحالی‌که به سمت دیوار مچاله شده‌اند پلههای ایستگاه را تا بالا می‌آیند و کودکان هم اگر پدر و مادرشان را همراهی کنند، لابه‌لای جمعیت و دست و پا له می‌شود تا بالا برسند. «مهدیه»، زنی میانسال که می‌گوید، برای خرید شب عید به بازار تهران آمده، از این مسأله شکایت می‌کند که چرا پس از این همه سال مترو هنوز پله‌برقی ندارد. او می‌گوید: «من نمی‌دانم واقعا خانواده مسئولان هم از بازار تهران خرید می‌کنند و اگر می‌آیند اینجا با چنین شرایطی مواجه بوده‌اند حتی یک پله‌برقی برای این ایستگاه به این شلوغی پیش‌بینی نشده است.»
این مشکلات تنها مسأله این روزهای ایستگاه متروی بازار نیست، این را «مهدی»، فروشنده یکی از مغازه‌های نزدیک ایستگاه پانزده خرداد می‌گوید: «کلا این ایستگاه استاندارد نیست. مگر می‌شه بازار به این بزرگی دو تا ورودی به این کوچکی داشته باشد؟ الان که شبِ عیده و دیگه ایستگاه‌ها درحال انفجار است اما در روزهای عادی هم وضع خیلی بهتر از این نیست مگر صبح‌های زود که بازار تازه کارش را شروع کرده.» به گفته «مهدی»، همیشه روزهای آخر سال جیب‌بری و کیف‌زنی زیاد می‌شود حالا چه در مترو و چه در خود بازار. این چند روز اینجا ماموران مترو را گذاشته‌اند که مسافران را از یک طرف وارد و از یک طرف خارج شوند ولی کلاً این ایستگاه‌ها برای بازار کوچک است، کشش این همه جمعیت را ندارد.»