شیوا سعیدی روزنامه‌نگار
تعرفه‌هاي برق مصرفي در کشورها، يكسان نيستند و حتی تعرفه برق در مناطق مختلف یک کشور نیز متفاوت است. یکی از دلایل این تفاوت، قیمت (يا هزينه) تمام شده تولید برق است. قیمت تمام شده برق به نوع و قیمت سوخت (انرژي اوليه)، قوانین دولتی و حتی آب وهوای محل احداث نيروگاه بستگی دارد. همچنین هزینه يا نرخ برق براساس مصرف برق در ساعات مختلف شبانه‌روز فرق می‌کند. از سوی دیگر هزينه برق مصرفی برای مشتریان مسکونی، تجاری و صنعتی یکسان نبوده و مصرف برق آنان با تعرفه‌های گوناگونی محاسبه و دریافت می‌شود.
حدود 80درصد مردم جهان به برق دسترسی دارند و مصرف انرژي برق يكي از شاخصه‌های مهم رفاه اجتماعي يك جامعه به شمار مي رود. هرچند که در ایران از عنوان «پرمصرف» كه داراي بار منفي است، براي مصرف بیشتر استفاده می‌شود اما در جهان، اين معيار رفاه اجتماعي را با در نظر گرفتن و بررسي انواع مصرف برق (خانگي، صنعتي، كشاورزي و ...) به روشی علمی‌تر تحلیل و ارزیابی می‌کنند. اکنون در عرصه جهانی، این رقم طی یک دهه گذشته افزایش هم داشته، زیرا روند رو به گسترش شهرنشینی را شاهد هستیم. به‌طور مثال یک خانوار آمریکایی در سال 2010 حدود 20 برابر بیش از یک خانوار نیجریه‌ای و 2تا 3برابر یک خانوار اروپایی برق مصرف کرده است. براساس آمار سازمان جهانی انرژی متوسط مصرف یک خانوار اروپايی در سال 2010 حدود 3500 كيلووات ساعت بوده است که عوامل مختلفی مانند میزان رفاه، سطح زيربنای خانه، استاندارد دستگاه‌های برقی، تعرفه برق، شرايط محيطی و جغرافيايی و دسترسی به حامل‌هاي انرژي برای پخت‌وپز، سرمایش و گرمایش، در میزان مصرف خانوارها تأثیر داشته است.
تعیین هرينه يا بهای برق براساس تعرفه‌هاي برق توسط مسئولان، هرچند کاری ساده و شاید خسته‌کننده به نظر بیاید، اما از لحاظ سیاسی و اقتصادی آثار زیادی بر زندگی مردم دارد. حتی این موضوع در آلمان و استرالیا، در آستانه انتخابات به قدرتی تعیین‌کننده تبدیل می‌شود.
درهرحال هزینه تولید برق دقیقه به دقیقه با نوسانات مقدار توليد و مصرف آن تغییر می‌کند، این نکته نشان‌دهنده تقاضای واقعی روزانه است. بیشتر مصرف‌کنندگان بهای برق را براساس متوسط قیمت در بازه‌های زمانی بلندمدت پرداخت می‌کنند و به این ترتیب از آثار نوسان قیمت (نرخ) در بازه مصرف درامان هستند. اما سوالی که در این جا مطرح می‌شود این است که برق در کجا واقعا گران و در کجا ارزان است و چرا؟ به همین منظور تعرفه برق در چند کشور مختلف ازجمله ایران را بررسی کرده‌ایم و در عمل آن چیزی که روشن می‌شود این است که سهم هزینه برق از درآمد سرانه ایرانی‌ها نزدیک به کشورهایی است که بسیار ثروتمند‌تر از ایرانی‌ها هستند. این درحالی است که ایران مزیت‌های فراوانی در سوخت‌های فسیلی (انرژي اوليه) ارزان برای تولید برق (انرژي ثانويه) را در اختیار دارد. در ادامه این مقایسه را می‌خوانید.
خسارت‌های کلان هدردهی انرژی در ایران
ایران با در اختیار داشتن چهارمین ذخایر بزرگ نفت دنیا و دومین ذخیره گاز طبیعی، بالطبع سوخت ارزان در دسترس دارد. هرچند که ایران یک قدرت در بازار انرژی است. اما همیشه برای استفاده درست از منابع خود با مشکلاتی روبه‌رو بوده و با پرداخت تخفيف‌های مختلف و نیاز به پیشرفت‌های فناوری، دست و پنجه نرم می‌کند. براساس آمار سال 2008 هدر رفت انرژی در ایران سالانه 6 تا 7میلیارد دلار خسارت وارد می‌کند. هرز روی انرژی و به‌خصوص برق در ایران بسیار بالاتر از استانداردهای بین‌المللی است. ایران 28درصد از نفت و گاز مصرف شده خود را برداشت می‌کند درحالی‌که این شاخص در برخی کشورها به 60درصد هم می‌رسد. براساس اطلاعات و آمار منتشره وزارت نيرو بخش اعظم برق از طریق سوخت‌های فسیلی و گاز طبیعی تأمین می‌شود. ایران در سال 2011 میلادی (1390 شمسي) 240ميليارد كيلووات ساعت، توليد برق داشته كه با كاهش 23درصدی آن فقط 184میلیارد کیلووات ساعت برق به مصرف‌كنندگان نهايي، انرژي برق تحويل شده است. به این ترتیب با اين مصرف، ايران رتبه نوزدهمین کشور از لحاظ مصرف برق در دنیا محسوب می‌شود.
حال آن‌که براساس گزارش پیشین سازمان اطلاعات مركزي آمريكا در‌سال 2007ايران در بين 211كشور جهان بيست‌ويكمين كشور مصرف‌كننده در جهان شناخته شده بود. نگاهی به وضع درآمدی مردم در ایران از حداقل دستمزد 609هزار تومان کارگران (187 دلار) در ماه خبر می‌دهد که در مقایسه با تعرفه برق که به ازای هر ساعت حداقل 2 تا حداکثر 19سنت آمریکایی (برای اوج مصرف پلکانی) است که رقم قابل‌توجهی است. براساس اعلام سایت Numbeo که یک مرجع در این حوزه است.
هرچند که براساس اعلام منابع داخلی، نرخ در پله‌هاي تعرفه خانگي جاري از 1.2 سنت تا 8.3 سنت (دلار 3250 تومان) تعيين شده اما با روش‌های موجود، به‌طور متوسط هزينه برق حدود 2.2 سنت به ازاي هر كيلو وات‌ساعت خواهد شد و در صورت مصرف بالاتر روش‌های پلکانی این رقم را به اوج می‌رساند و به سقف یادشده هم خواهد رسید.
به هر سو، یک ایرانی حداقل 5.3درصد از درآمد خود را به آبونمان آب وگاز وبرق اختصاص می‌دهد؛ اگر هزينه برق مصرفي ماهانه 18هزار تومان (صورتحساب بهاي برق درحال حاضر حدود 45 روزه صادرمي شود) در نظر گرفته شود و با حداقل درآمد ایرانی‌ها (609هزار تومان) مقایسه شود، نسبت هزينه به درآمد حدود 2.95درصد خواهد شد. حال اگر هزينه‌هاي برق عمومي (برق اشتراكي آپارتمان‌هاي مسكوني)، گاز و آب هم به این رقم اضافه شود، سهم اين هزينه‌ها بيش از 5.3درصد از درآمد حداقلي تعيين شده را شامل مي شود.
ضریب نفوذ 88درصد برق
در آفریقای‌جنوبی
نگاهی به مصرف برق در آفریقای‌جنوبی با جمعیت 52.98 میلیونی هم نکات جالب آماری در خود نهفته دارد چرا که این کشور یکی از چالش‌های بزرگش، تولید و تأمین برق است. این کشور سالانه حدود 211میلیارد کیلووات ساعت برق تولید می‌کند که بخش بیشتر آن به مصرف داخلی می‌رسد، اما با توجه به منابع کمی که در دسترس است کار دشواری در پیش دارد. علاوه بر آن حدود 12میلیارد کیلووات ساعت آن سالانه به بوتسوانا، موزامبیک، لسوتو، نامیبیا، زامبیا، زیمبابوه و کشورهای آفریقایی دیگر که در برنامه «تجمیع نیروی آفریقای‌جنوبی» شرکت می‌کنند، صادر می‌شود. در این کشور اغلب نیروگاه‌های تولید برق به شرکت Eskom تعلق دارد که 95درصد برق این کشور و 45درصد برق کل قاره آفریقا را تولید می‌کند. علاوه بر «اسکام» شرکت‌هایی مانند USP&E Africa نیز در تولید برق فعالیت می‌کنند. آفریقای‌جنوبی ذخایر غنی زغال‌سنگ دارد و اغلب واحدهای تولید برق آن زغال‌سنگی هستند به‌طوری که حدود 77درصد کل انرژی موردنیاز این کشور از طریق زغال‌سنگ تولید می‌شود. بقیه واحدهای تولید برق نیز هیدرولیکی، گازی، بادی و خورشیدی هستند. در این کشور نرخ در تعرفه برق به ازای هر کیلووات ساعت 8 تا 14 سنت آمریکایی است. این کشور هرچند دارای منابع غنی زغال‌سنگ‌ونفت است اما هنوز درحال توسعه است و بخش‌های بسیار زیادی از آن توسعه‌نیافته است. در کشوری که حداقل درآمد مردم آن به ازای هر ساعت 90سنت در مناطق شهری و 77سنت در مناطق حومه‌ای و روستایی است، برق کالایی لوکس محسوب می‌شود. درهرحال هزینه ماهانه برق، آب و گاز حدود 8.8درصد از درآمد هر شهروند آفریقای‌جنوبی را به خود اختصاص می‌دهد. هم‌اکنون 88درصد مردم این کشور به برق دسترسی دارند. براساس آمار 2011 «سازمان جهانی انرژی» میزان مصرف برق سالانه هر خانوار در این کشور آفریقایی 4380 کیلو وات ساعت است. این کشور در این سال شانزدهمین کشور از نظر مصرف برق در دنیا محسوب شده است.
تلاش برای کاهش 25درصدی مصرف برق در آلمان
اما در حوزه کشورهای صنعتی وضع متفاوت است. آلمان قلب صنعتی اروپا محسوب می‌شود و در این کشور توسعه‌یافته برق به‌طورکلی به وسیله سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود. در سال‌های اخیر بخشی از آن به وسیله انرژی هسته‌ای، بیومس یا زیست توده، باد و آب و خورشیدی تولید می‌شود. اقتصاد این کشور از لحاظ تولید ناخالص ملی چهارمین اقتصاد پیشرفته دنیا محسوب می‌شود. میزان مصرف برق آلمان در 2012 میلادی به 582میلیارد کیلووات ساعت رسید و به این‌ترتیب به ششمین کشور از نظر مصرف برق در دنیا تبدیل شد.
یکی از سیاست‌های کلیدی آلمان «تغییر استفاده از انرژی اوليه» است. این کشور قصد دارد تا سال 2022 میلادی استفاده از انرژی هسته‌ای را حذف کند. همچنین در این کشور اقدامات زیادی برای مصرف بهینه انرژی و به‌خصوص برق انجام شده است. اکنون بسیاری از لوازم خانگی که در این کشور ساخته و استفاده می‌شود، دارای استاندارد معینی هستند. به‌عنوان مثال براساس قانونی که سال گذشته در اتحادیه اروپا تصویب شد، تولید و فروش جاروبرقی‌های پرمصرف دراین کشور ممنوع شد. در آلمان بین سال‌های 1991تا 2006میزان استفاده بهینه از انرژی 1.2درصد در سال افزایش یافته است. این کشور قصد دارد تا 2050 میلادی 25درصد از مصرف برق خود بکاهد.
در آلمان تعرفه برق مصرفی بالاتر از آفریقای‌جنوبی و حدود 36.2 سنت آمریکایی به ازای هر کیلووات ساعت است. این درحالی است که حداقل دستمزد مردم این کشور 8.50 یورو (9.70 دلار) به ازای هرساعت است و آلمانی‌ها 8.9درصد درآمد خود را صرف هزينه ماهانه آب، گاز، برق و غیره می‌کنند. براساس آمار 2011 متوسط مصرف سالانه برق هر خانوار در این کشور 3454 کیلووات ساعت است.
تولید برق با انرژی وارداتی در ترکیه
اهمیت ترکیه دربازارهای انرژی و اقتصاد دنیا درحال افزایش است. این کشور همزمان به یک مرکز ترانزیت انرژی منطقه‌ای و مصرف‌کننده‌ای بزرگ تبدیل می‌شود و تقاضای برق این کشور طی سال‌های اخیر به شدت افزایش یافته است. این درحالی است که ترکیه به شدت به واردات گاز طبیعی وابسته است و آن را به‌عنوان سوخت برای تولید برق به کار می‌برد و شاید به همین دلیل باشد که واحدهای برق زغال‌سنگی در این کشور اهمیت زیادی دارند. این کشور 23درصد از زغال‌سنگ موردنیاز خود را وارد می‌کند. پس از بازسازی صنعت برق در دهه 1990 میلادی مصرف و تولید برق ترکیه افزایش یافته است. بخش بیشتر برق در این کشور از طریق سوخت‌های فسیلی تولید می‌شود هرچند این کشور تصمیم دارد بخشی از ظرفیت تولید برق خود را به برق هسته‌ای اختصاص دهد.براساس آخرین آمار رسمی ترکیه این کشور در سال گذشته بیش از 246میلیارد کیلووات ساعت برق مصرف کرده و به این ترتیب چهاردهمین مصرف‌کننده برق در دنیا محسوب می‌شود. از فوریه 2014 نرخ برق در این کشور 12.57 تا 18.36 سنت به ازاي هر كيلووات ساعت بوده است. این درحالی است که حداقل دستمزد در این کشور ماهانه 1134لیره ترکیه (475.76دلار) است. بنابراین هر فرد به‌طور متوسط 8.6درصد از درآمد خود را برای پرداخت هزينه ماهانه آب و گاز و برق اختصاص می‌دهد. مصرف سرانه برق در ترکیه 2952 كيلووات ساعت است.
بازار داغ تولید برق در قطب صنعتی دنیا
صنعت برق آمریکا شامل طیف وسیعی از سهامداران است که از طریق تولید، انتقال، توزیع و بازاریابی برق برای مشتریان صنعتی، تجاری، عمومی و مسکونی خدمات‌رسانی می‌کند، همچنین شامل موسسه‌های دولتی قانون‌گذار است. در سال 1996 میلادی صنعت برق آمریکا شامل 3195 واحد بود که بیش از هزار مورد آنها در بخش تولید فعالیت داشتند. به این ترتیب واحدهای کوچک‌تر درگیر توزیع برق هستند. در این کشور 65 بازار برق وجود دارد و برق به وسیله سوخت‌های فسیلی و به‌طورکلی زغال‌سنگ تولید می‌شود. براساس آمار 2006 میلادی 70درصد برق تولیدی از سوخت‌های فسیلی، 20درصد از انرژی هسته‌ای، 7درصد از آب و 3درصد از انواع انرژی‌های تجدیدپذیر به دست می‌آید. در سال 2008 متوسط نرخ برق در آمریکا 9.82 سنت به ازای هر کیلووات ساعت بوده که بهای آن از استرالیا، کانادا، فرانسه، سوئد و فنلاند بیشتر بوده است. این کشور در سال 2013 میلادی بیش از4686 میلیارد کیلووات ساعت، برق مصرف کرده و به این ترتیب دومین مصرف‌کننده بزرگ دنیا در این سال محسوب می‌شود. سرانه مصرف برق در آمریکا 12000 كيلووات‌ساعت است. این کشور به مکزیک و کانادا برق صادر می‌کند.
در این کشور حداقل دستمزد ماهانه 1300 تا 1400 دلار است این درحالی است که طی سال گذشته میلادی قیمت برق در این کشور 12.58 سنت به ازای هر كيلووات ساعت بود. به‌طورکلی هر فرد در ماه 6.7درصد از درآمد خود را صرف هزينه ماهانه آب و برق و گاز می‌کند. در پايان بد نیست به چین هم اشاره داشته باشيم که در رتبه اول (كل) مصرف برق در دنیا قرار دارد و به دلیل جمعیت بالا و حجم بالای تولید ارقام شگفت‌انگیز مصرف برق را به ثبت رسانده است. چین 5463میلیارد کیلووات ساعت مصرف سالانه برق دارد.
منابع:
سازمان آمار ملی چین
منبع اصلی بانک جهانی
CIA Factbook
منابع برای میزان تولید الکتریسیته هر کشور:
http: //www.bp.com/ statistical-review-2014/
http: //www.cec.org.cn/l
http: //www.eia.gov/
مصرف الکتریسیته
: https: //www.cia.gov/
قیمتگذاری الکتریسیته:
http: //en.wikipedia.org/wiki/Electricity_pricing
درصدی از درآمد فرد که برای آبونمان صرف می‌کند
www.Numbeo.com
