متين مسلم كارشناس روابط بين‌الملل
رئیس‌جمهوری اوباما با بیان این‌که نتانیاهو در سخنراني خود عليه ايران در كنگره، نه حرف تازه‌ای زد و نه توانست راه‌حلي ارایه دهد، تلویحا ابتدا به سناتور بینر، مبدع جنجال‌هاي اخير و بعد به خود نخست‌وزير اسراييل گفت: «خودتان را خسته کردید».
برخلاف انتظار سخنراني روز سه‌شنبه نتانياهو، به آرامي در حال بازگرداندن موج خود به سمت عاملان ايجاد آن است. صرف‌نظر از بايكوت بيش از 50 نماينده دموكرات، خانم نانسي پلوسي رهبر اقليت دموكرات كنگره با صراحتي شگفت‌انگيز گفت: «نتانياهو به شعور آمريكاييان توهين كرده، به نحوي كه هنگام سخنراني وي نزديك بود گريه كند». یان شاکوفسکی سناتور دموكرات از الينويز هم اظهار داشت: «آنچه من امروز شنيدم، تلاشي بود براي كشاندن آمريكا به جنگي ديگر». جرد هافمن، سناتور دموكرات از كاليفرنيا نيز با انتقاد شديد از نخست‌وزير اسراييل و تكراري خواندن سخنان بي‌معناي او گفت: «نتانیاهو در تشخیص و قضاوت، مشکل جدی دارد». صرف‌نظر از واكنش‌هاي تقريبا مشابه از سوي بسياري شبكه‌هاي خبري و تحليلگران سياسي داخلي در ايالات متحده، در سطح بين‌المللي نيز اظهارات آن دست تحليلگراني كه در بعضي شبكه‌هاي خبري استراليا، بريتانيا، فرانسه وآلمان مشاهده كردم، تقريبا نشان مي‌داد، همگي آنها روي 4 نكته اشتراك نظر دارند؛ نخست، تكراري و توهمي بودن سخنان و منطق نتانياهو، دوم تلاش در جهت احساسي كردن نمايندگان كنگره، سوم ترغيب ايالات متحده به تشديد بحران با تهران و جامعه جهاني و چهارم انداختن مسئوليت آن به گردن آمريكا.
البته تا آن‌جا كه به ايالات متحده مربوط مي‌شود، موضوع از جنبه ديگري نيز اهميت پيدا كرده و آن افزايش نگران‌كننده دخالت‌هاي سياستمداران اسراييلي در مناسبات داخلي كشور و تصميمات كاخ‌سفيد و مجالس قانونگذاري است؛ موضوعي كه به يك نگراني روزافزون در ايالات متحده تبديل شده است. يك ديپلمات آسيايي مقيم نيويورك مي‌گويد: «چندي پيش طي ملاقات با يكي از معاونان وزارت خارجه آمريكا از او شنيده، نفوذ اسراييل در تصميم‌گيری‌هاي داخلي و خارجي، به حد نگران‌كننده‌اي رسيده است».
بیش از یک ماه از زمانی که جان بینر در پی یک تنش لفظی با آقاي اوباما بر سر برنامه اتمی ایران تصمیم به تحقير وي با دعوت از نتانياهو براي سفر به واشنگتن گرفت، مي‌گذرد. روز سه‌شنبه هر دو به وعده خود عمل كردند اما به اهداف خود رسيدند؟ تصور نمي‌كنم! حداقل در ميان‌مدت و تا زماني كه معادله‌بازي و مناسبات ميان تهران و قدرت‌هاي جهاني بر همين رويه و متد ادامه يابد، آنها به اهداف خود نخواهند رسيد يا با مشكلات جدي روبه‌رو خواهند شد. اشتباه بزرگ جمهوريخواهان آن است كه در معادلات خود توجهي به مواضع جامعه بين‌المللي در برخورد با پرونده ايران نمي‌كنند. تا آن‌جا كه به تحولات كنوني و همكاري‌هاي ايران با قدرت‌هاي جهاني و آژانس وين مربوط مي‌شود، جامعه بين‌المللي از روند فعلي راضي و از آن حمايت كرده و خواهان حل‌وفصل سريع اين بحران مزمن است. بي‌دليل نبود كه اواسط ماه فوريه سامانتا پاور، نماينده ايالات متحده طي سخناني در باستن ايالت ماساچوست گفت: «در صورت شكست مذاكرات ناشي از فشار كنگره، ايالات متحده نزد افكار عمومي جهاني مقصر شناخته خواهد شد».
از طرف ديگر، موضوع اتمي ايران در يك نقطه مشخص شايد تفاوت ديدگاه‌هاي اوباما و نتانياهو را برملا كرده باشد اما به باور بسياري تحليلگران، اين تنش در فرم‌بندي نهايي نشان مي‌دهد، موضوع تنها مربوط به ايران نمي‌شود و سطح وسيع‌تري از اختلافات دو طرف ناشي از تغيير نگرش ايالات متحده در خاورميانه عربي و منطقه خليج‌فارس را شامل مي‌شود. اين تغييرات مي‌توانند در يك تفاوت و نه تضاد خود را نمايان سازند اما همين تفاوت، تأثير عميقي بر مناسبات آمريكا و اسراييل خواهد گذاشت. در اين زمينه نمونه‌هاي بسياري به غير از ايران وجود دارد، از نحوه برخورد كاخ‌سفيد با بحران سوريه و ليبي گرفته تا موضوع شهرك‌سازي‌هاي غيرقانوني، صلح خاورميانه و اخيرا بحران يمن. مواردي كه واشنگتن و تل‌آويو را اگرچه رودرروي هم قرار نداده اما بي‌شك از هم دور كرده است. ولي موضوع اتمي ايران با همه آنها يك تفاوت اساسي دارد و آن قابليت بالايي است كه اسراييل و كنگره را براي تحت فشار گذاشتن پرزيدنت اوباما، در موضع تهاجمي‌تري قرار مي‌دهد.
به باور من، سخنراني نتانياهو كه جز توليد نفرت و وحشت، بر طبل جنگ كوبيدن، توصيه به ايجاد ناامنی، ترویج خشونت، آشوب‌طلبی و تهديد صلح و اهانت به جامعه بين‌المللي چيزي در آن مشاهده نشد، تنها با هدف تخريب و به شكست كشاندن مذاكرات اتمي ايران صورت نگرفت. ادبيات و منطق تكراري نخست‌وزير اسراييل، پديده‌هاي جديدي نبودند كه با يك سخنراني كم‌ارزش افشا شده باشد. او كه مي‌بيند در حال باختن بازي است، تصميم گرفت با اين سخنراني حداقل اقدام به سرمايه‌گذاري سنگيني كند تا در فرداي توافق احتمالي با ايران، بتواند ماليات‌دهندگان آمريكايي را به بهانه دفاع از اسراييل، سركيسه كند. او از هم‌اكنون گفته است، سالي 3.5 ميليارد دلاركمك سالانه بايد به 5 تا 6ميليارد دلار افزايش يابد.
از موضع آسيب‌شناسي سياسي شايد سخنراني سه‌شنبه اثري از خود بر كنگره بگذارد اما ميزان آن فكر نمي‌كنم به گونه‌اي باشد كه بر روح مذاكرات و روند آتي آن تأثيري پايدار، دائمي و تعيين‌كننده بگذارد. درواقع اگر تهران و قدرت‌هاي جهاني و مشخصا ايالات متحده تا پايان ماه مارس به توافقي سياسي دست نيابند (صرفا فرضي محتمل كه عكس آن صادق‌تر به نظر مي‌رسد)، به هيچ‌وجه اين به معناي موفقيت تلاش‌هاي نتانياهو نيست، اگرچه شرورانه بهره آن را خواهد برد.