[شهروند] «...ساعت 10 صبح به نطق شاه از رادیو تهران گوش میدادم و چون لحن صحبتش به نظر خیلی آرام میرسید احتمال دادم قبل از نطق داروی مسکن مصرف کرده باشد. شاه در این نطق برخلاف همیشه به جای کلمه «ما» ضمیر «من» را به کار برد، و با حالتی آشتیجویانه ــ که بیشتر به نظر پوزشخواهانه میآمد ــ روی کار آوردن دولت نظامی [ازهاری] را ناشی از اجبار در حفظ امنیت ملی دانست. شاه ضمن سخنانش از آیات عظام و علمای اعلام تقاضا کرد تا مردم را به آرامش و نظم دعوت کنند، از کارگران و دانشجویان با التماس فراوان خواست به قانون احترام بگذارند، متعهد شد که خطاهای گذشته و بیقانونی و ظلم و فساد دیگر تکرار نشود. قول داد با فساد مبارزه کند و در اسرع وقت یک حکومت ملی و دموکراتیک را به سر کار بیاورد. نطق شاه به نظرم نوعی نمایش غمانگیز و نکبتبار آمد...» متنی که خواندید بخشی از یادداشتهای روزانه پرویز راجی، آخرین سفیر رژیم پهلوی در انگلستان بود که در کتاب «خدمتگزار تخت طاووس» منتشر شده است. او در این بخش از یادداشتهای خود به روی کار آمدن دولت نظامی غلامرضا ازهاری و نطق شاه هنگام اعلام این خبر اشاره میکند.
حلول یک دولت نظامی برای ترساندن مردم
46 سال پیش در چنین روزی، برابر ١٤ آبان ١٣٥٧ خورشیدی، محمدرضا شاه در دیدار با ارتشبد غلامرضا ازهاری، وظیفه تشکیل کابینه جدید را به او سپرد. به این ترتیب ربع قرن پس از دولت کودتای سرلشکر فضلالله زاهدی، بار دیگر در ایران دولتی نظامی بر سر کار آمد تا شاید بتواند کشتی درهم شکسته و سرگردان رژیم پهلوی در طوفان انقلاب مردم ایران را به ساحل امن و آسایش برساند. وظیفهای که دولت مستعجل جعفر شریف امامی با وجود همه اقدامات فریبکارانهاش موفق به انجام آن نشد و عاقبت پس از 70 روز با به جا گذاشتن کارنامهای سیاه که نقطه اوج آن کشتار 17 شهریور بود، به پایان کار خود رسید. بیشک ناامیدی محمدرضا شاه از سیاستمداران اطراف خود مهمترین دلیلی بود که روند روی کار آمدن یک دولت نظامی را تسریع کرد، اما حتی در بین نظامیان هم آدم باجربزهای برای تشکیل دولت با قصد مهار انقلاب یافت نمیشد، تا جایی که نهایتاً ژنرالی «بزمی» به جای یک نظامی کارکشته «رزمی» برای این هدف انتخاب شد.
وحشت ارتشبد از صدای نوار روی پشتبام
«...شعارهای پشتبام مردم صدای نوار ضبط صوت است. آقایان! اینها دروغ است. ضبط صوت گذاشتهاند روی پشتبامها و صدای آن را بلند میکنند...» شاید مهمترین خاطره به جا مانده از دولت 55 روزه ارتشبد غلامرضا ازهاری نطق او در مجلس سنا باشد که او اعتراضها و شعارهای مردم را در کمال وقاحت صدای نوار خواند. دولت ازهاری پس از اخذ رای اعتماد از مجلس در تاریخ یکم آذر 1357 خورشیدی، به تقلید از سلف خود یعنی دولت شریف امامی، دست به یک سری تحرکات برای کنترل خشم مردم زد. ازهاری گمان میکرد با صدور حکم دستگیری افرادی چون نعمتالله نصیری، منوچهر آزمون، امیرعباس هویدا، و... میتواند مردم را نسبت به آهنگ اصلاحی دولت خود خوشبین کند. اما در حقیقت خیلی وقت بود که کار از کار گذشته بود و چنین اقداماتی کوچکترین تأثیری در عزم مردم برای سرنگونی رژیم پهلوی نداشت. در نهایت کمتر از 2 ماه بعد ازهاری نیز با تظاهر به بیماری قلبی کنار کشید و دولت را تحویل شاپور بختیار داد.