[شهروند] بامداد شنبه شاهد حمله اسرائیل به کشورمان بودیم؛ حمله‌ای که هدف آن مراکز نظامی استان‌های تهران، خوزستان و ایلام بودند. هرچند قرارگاه پدافند هوایی ایران پس از ساعاتی از رهگیری و مقابله موفق با این اقدام تجاوزکارانه خبر داد و اذعان کرد آسیب‌های محدودی به برخی نقاط وارد شده. حمله در واقع چنان ناکام مانده بود که حتی رسانه‌های مخالف هم زبان به انتقاد از رژیم صهیونیستی گشودند و قدرت اسرائیل را مأیوس‌کننده قلمداد کردند. هم‌زمان برخی از رسانه‌ها نیز با تأکید بر قدرت پدافندی ایران، آن را مایه شکوه و افتخار دانستند. در واقع تمام اخبار و گزارش‌ها از مقابله‌ای مقتدرانه حکایت داشت. اما این اقتدار پدافندی از کجا به دست آمده است؟ در این گزارش سعی داریم با معرفی برخی سامانه‌های پدافند در ایران، به همین موضوع بپردازیم. پیش از آن البته باید اشاره کرد قبل از انقلاب اسلامی، ایران تحت رژیم پهلوی، به‌عنوان یکی از متحدان غرب و به‌ویژه ایالات متحده، به تجهیزات نظامی پیشرفته‌ای دسترسی داشت؛ از جمله موشک‌های «هاوک» و جنگنده‌های F-14 ساخت آمریکا. با وقوع انقلاب اسلامی و به‌ویژه پس از آغاز جنگ تحمیلی، با توجه به تحمیل تحریم‌های مختلف غرب، نیاز به توسعه و بومی‌سازی سامانه‌های دفاع هوایی بیشتر احساس شد. پس از جنگ تحمیلی و در دهه‌های بعد، ایران با تمرکز بر بومی‌سازی و توسعه فناوری‌های دفاعی، گام‌های بلندی در زمینه پدافند هوایی برداشت. از جمله این سامانه‌ها می‌توان به سامانه‌های پیشرفته‌ای همچون «سوم خرداد»، «۱۵ خرداد» و «باور ۳۷۳» و «صیاد» اشاره کرد که در این گزارش تلاش کرده‌ایم به ویژگی‌های هر کدام بپردازیم. البته سامانه‌های پدافندی بومی ایران بیشتر از این تعداد است: «مجید»، «رضوان»، «9 دی»، «آذرخش»، «آرمان»، «سراج»، «تلاش»، «طبس» و.... اما محوریت گزارش را بر 4 سامانه مهم‌تر پدافندی قرار دادیم که به اهداف دوربرد دسترسی دارند. در پایان هم به سامانه «اس 300» اشاره کرده‌ایم که ممکن است در برخی اخبار درباره آن شنیده باشید؛ سامانه پدافند هوایی که ایران از روسیه تحویل گرفت. آنچه در ادامه می‌خوانید بر اساس گزارش‌هایی از خبرگزاری‌های «مشرق»، «تسنیم»، «ایمنا» و پایگاه خبری تحلیلی «عصر ایران» تنظیم شده است.
«باور ۳۷۳»
ساخت ایران
رونمایی: 1398
قابلیت: رقابت با سامانه‌های پیشرفته «300 S» و «400 S» روس
برای آشنایی با سامانه پدافندی «باور 373» باید گریزی به یکی از پیشرفته‌ترین سامانه‌های پدافندی جهان، «S 300» بزنیم. چراکه ساخت «باور 373» به زمان چالش‌هایی برمی‌گردد که ایران در تحویل «S 300» از روسیه داشت. درباره «S 300» و نسخه بعدی آن یعنی «S 400»، در پایان این گزارش مطالبی آورده‌ایم چراکه ایران به هر حال توانست «S 300» را از روسیه تحویل بگیرد اما همین چالش‌ها بود که خلاقیت‌ها را در کشورمان مثل گذشته بار دیگر بارور کرد و ما به ساخت سامانه‌ای پدافندی به نام «باور 373» رسیدیم. در واقع با توصیه فرماندهی کل قوا مبنی بر اتکا به توان داخل برای رفع نیاز فوق، ساخت این فناوری بومی کلید خورد و به بهره‌برداری رسید. تا جایی که کارشناسان بر این باورند«باور 373» با به‌روزرسانی‌های خود حتی از «S 300» هم پیشتر رفته و حالا پاسخی به تکنولوژی سامانه پدافندی «S 400» است. اما اولین رونمایی آن برمی‌گردد به سال ۱۳۹۸ که تا امروز با به‌روزرسانی‌های مختلف، ارتقاء یافته است. «باور 373» قابلیت شناسایی، رهگیری و نابودی انواع اهداف هوایی شامل هواپیماهای جنگی، پهپادها، موشک‌های کروز و بالستیک را دارد. یکی از ویژگی‌های بارز این سامانه استفاده از رادارهای پیشرفته با برد بالا و توانایی چندمنظوره است که امکان پوشش مناطق وسیعی را فراهم می‌کند. «باور ۳۷۳» با توانایی رهگیری هم‌زمان چندین هدف، امکان پاسخگویی به حملات هوایی چندگانه را دارد. از نظر ساختار، باور ۳۷۳ شامل واحدهای شلیک موشک، رادارهای شناسایی و رادارهای ردگیری است که با همکاری سیستم‌های مختلف نرم‌افزاری و سخت‌افزاری، عملکردی هماهنگ و دقیق ارائه می‌دهد. این سامانه به موشک‌های قدرتمند و بومی مجهز است که با سرعت بالا به سمت اهداف پرتاب شده و در کمترین زمان ممکن آن‌ها را نابود می‌کنند. توسعه این سامانه یکی از تلاش‌های مهم ایران برای افزایش خودکفایی در زمینه دفاع هوایی به شمار می‌رود و اهمیت استراتژیک زیادی برای امنیت ملی کشور دارد.
«سوم خرداد»
ساخت ایران
رونمایی: 1393
قابلیت: توانمندی‌های عملیاتی و تحرک بالا، سرنگونی پهپادهای پیشرفته
یکی از سامانه‌های دفاعی زمین به هواست که توسط صنایع نظامی ایران ساخته شده و به نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تعلق دارد. این سامانه برای دفاع از مناطق استراتژیک و زیرساخت‌های حیاتی کشور در برابر تهدیدات هوایی طراحی شده است. یکی از ویژگی‌های کلیدی این سامانه، توانایی رهگیری و انهدام طیف گسترده‌ای از اهداف هوایی شامل پهپادها، جنگنده‌ها و موشک‌های کروز است. سوم خرداد در سال ۱۳۹۳ برای نخستین بار رونمایی شد و به دلیل توانمندی‌های عملیاتی بالا، به سرعت به یکی از ارکان اصلی دفاع هوایی ایران تبدیل شد. این سامانه دارای رادارهای چندمنظوره و قابلیت رهگیری هم‌زمان چند هدف است که به نیروهای مسلح ایران اجازه می‌دهد در برابر حملات هوایی چندگانه واکنش مؤثر نشان دهند. این سامانه همچنین به گونه‌ای طراحی شده که قابلیت تحرک بالا داشته باشد، به‌طوری‌که به سرعت می‌تواند در نقاط مختلف مستقر شده و به اهداف تهدیدکننده پاسخ دهد. یکی از نقاط قوت سامانه «سوم خرداد»، موفقیت آن در سرنگونی پهپاد پیشرفته «گلوبال هاوک» آمریکا در سال ۱۳۹۸ بود. این اتفاق موجب شد سامانه «سوم خرداد» به یکی از نقاط عطف در نمایش قدرت دفاع هوایی ایران تبدیل شود. علاوه بر این، موشک‌های استفاده‌شده در این سامانه دارای بردی تا ۷۵ کیلومتر هستند و می‌توانند اهدافی را در ارتفاعات و با دقت بالا منهدم کنند.
«۱۵ خرداد»
ساخت ایران
رونمایی: 1398
قابلیت: واکنش سریع در مقابله با جنگنده‌ها، پهپادها و موشک‌های کروز
«۱۵ خرداد» برای مقابله با تهدیدات هوایی پیشرفته از جمله هواپیماهای جنگنده، پهپادهای رزمی و موشک‌های کروز طراحی شده است. یکی از ویژگی‌های بارز سامانه «۱۵ خرداد»، توانایی شناسایی و رهگیری اهداف در بردهای بسیار بالا است. این سامانه قادر است اهداف هوایی را در فاصله ۱۵۰ کیلومتری شناسایی و در برد ۱۲۰ کیلومتری به‌طور هم‌زمان 6 هدف را رهگیری و مورد حمله قرار دهد. موشک‌های استفاده‌شده در این سامانه، از جمله موشک‌های «صیاد -۳»، توانایی انهدام اهداف در ارتفاعات ۲۷ کیلومتری را دارند که این ویژگی امکان مقابله با تهدیدات در سطوح بالای جو را فراهم می‌کند. سامانه «15 خرداد» همچنین به رادارهای پیشرفته و کاملاً بومی مجهز است که قابلیت تشخیص و ردگیری اهداف پنهان‌کار را نیز دارد. این سامانه می‌تواند به‌سرعت در محل‌های مختلف مستقر شود و از آن‌جایی که به سامانه‌های پرتابگر متحرک مجهز است، امکان واکنش سریع به تهدیدات در مناطق مختلف را فراهم می‌کند. این سامانه با ترکیب قابلیت‌های پیشرفته و انعطاف‌پذیری عملیاتی، به یکی از ستون‌های اصلی پدافند هوایی ایران تبدیل شده و تأثیر بسزایی در تقویت امنیت هوایی کشور ایفا می‌کند.
«صیاد»
ساخت ایران
رونمایی: 1378
قابلیت‌ها: قدرت حفاظت از سامانه، رادارهای پیشرفته، مانورپذیری و...
این سامانه به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پیشرفته‌ترین سامانه‌های دفاع هوایی ایران، طراحی شده است تا برای مقابله با تهدیدات هوایی در ارتفاعات و بردهای مختلف مؤثر باشد. این سامانه به طور خاص برای انهدام اهداف هوایی شامل هواپیماهای جنگی، پهپادها و موشک‌های کروز و بالستیک توسعه یافته است. «صیاد 1» در فروردین 1378 با موفقیت علیه هدف پرنده، آزمایش شد و از آن به بعد تا به امروز همچنان در حال توسعه است. موشک‌های این سامانه می‌توانند از 75 تا 120 کیلومتر را پوشش دهند که به‌گفته مسئولان، این برد درگیری تا 150 کیلومتر هم قابل ارتقا است. تفاوت این سامانه با سامانه‌های «سوم خرداد» و «15 خرداد» این است که از یک سامانه خودحفاظتی بهره می‌گیرد؛ یعنی سامانه کوتاه‌بردی دارد که در مقابل تهدیدات نزدیک هم به او قدرت ایمنی می‌دهد. سامانه صیاد به موشک‌های بومی مجهز است که می‌توانند با سرعت و دقت بالا به اهداف خود شلیک کنند. این موشک‌ها قابلیت‌های مانورپذیری بالا هم دارند و برای شناسایی و رهگیری اهداف، رادارهای پیشرفته‌ای دارند. سامانه صیاد همچنین با هدف تحرک‌پذیری طراحی شده تا بتواند به‌سرعت در میدان جنگ مستقر شود و به تهدیدات پاسخ دهد. همچنین قابلیت عملکرد در شرایط جوی نامناسب و شب را دارد. این ویژگی آن را در برابر تهدیدات پیشرفته‌ای که ممکن است در شرایط مختلف به کشور حمله کنند، مقاوم‌تر می‌کند.
300 S
ساخت روسیه
قابلیت‌ها: توانایی درگیری با موشک‌های بالستیک، کروز، هواپیما و...
ایران در دسامبر سال 2007 قراردادی برای خرید 65 سامانه «300 S» با روسیه امضاء کرد. اما تحویل این سامانه با چالش‌های مختلف روبه‌رو شد تا اینکه در نهایت در سال 2016 این سامانه به ایران تحویل داده شد. هرچند در این سال‌ها ایران توانسته بود با فناوری‌های بومی، سامانه‌هایی نظیر «S 300» تولید کند اما تحویل این سامانه نیز، برای قدرت پدافندی ایران، حائز اهمیت بود. از این سامانه برای حفاظت از اماکن استراتژیک استفاده می‌شود و قابلیت‌های مختلفی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به توانایی درگیری با موشک‌های کروز، بالستیک، هواپیما و بالگرد اشاره کرد.