[شهروند] یحیی سنوار مبارز، مجاهد، نویسنده، رمان‌نویس و مترجم فلسطینی که همین چند روز پیش با نحوه شهادتش نگاه جهانیان را به یک عمر مبارزه‌اش دوخت؛ به زودی با رمان «خار و میخک»- که به همراه رمان «شکوه» در زندان اسرائیل نوشته- میهمان خانه‌های ایرانیان کتاب‌دوست و اهل مطالعه خواهد شد. او که در رشته مطالعات عربی تحصیل کرده بود، به دلیل سابقه مبارزاتی‌اش چند بار توسط رژیم صهیونیستی دستگیر شده بود- که با استفاده از این فرصتی که زندان در اختیارش قرار داده بود، به یادگیری زبان عبری و در کنار آن هم نوشتن رمان‌های «خار و میخک» و «شکوه» پرداخته بود.
آنچه در پی می‌آید؛ معرفی اجمالی رمان «خار و میخک» و فضای حاکم بر آن به همراه گفت‌وگویی کوتاه با هانیه کمری، مترجم این رمان است که این رمان را به همت مرکز هنری رسانه‌ای سلوک ترجمه کرده و قرار است تا چند روز دیگر نیز توسط انتشارات سوره مهر روانه بازار نشر شود. رمانی که به گفته هانیه کمری به دلیل اینکه به نوعی تاریخچه مقاومت محسوب می‌شود، اسرائیل نسخه‌های الکترونیک آن را از تمام سکوها حذف کرده و در واقع دسترسی به آن خارج از ایران به شدت دشوار است. موضوع دیگری که مترجم رمان «خار و میخک» درباره این رمان مطرح می‌کند، ارزش‌های محتوایی و تاریخی آن است- که می‌گوید انتظار شاهکار ادبی از رمان «خار و میخک» نداشته باشید! ذکر این نکته لازم است که هم‌زمان با هانیه کمری مترجم دیگری به نام اسما خواجه‌زاده نیز در حال ترجمه این رمان است- که توسط انتشارات کتابستان عرضه خواهد شد.
در شرایطی ترجمه فارسی رمان «خار و میخک» به زودی به بازار نشر خواهد آمد که رژیم صهیونیستی نسخه‌های الکترونیک آن را از هر جا که توانسته حذف و دسترسی به آن را کار دشواری کرده است. تا جایی که به گفته هانیه کمری مترجم؛ «نه در گوگل‌بوک نسخه‌ای از آن پیدا می‌شود، نه در کیندل و نه حتی در سایت آمازون. حتی گوگل‌بوک در صفحه‌ای که باید نسخه الکترونیک این کتاب ۳۴۰ صفحه‌ای را قرار داده باشد، لینک مطالعه کتاب را غیرفعال کرده و تنها توضیح داده که این رمان صرفاً یک اثر داستانی نیست؛ بلکه گواهی عمیق بر روح پایدار غزه است که توسط یحیی سنوار در میان سایه‌های زندان اسرائیل نوشته شده است».
اما این که هانیه کمری چگونه به نسخه‌ای از این کتاب دست یافته؛ حکایت جالبی دارد: «نسخه اصلی این کتاب را که شهید سنوار در دوران 23 سال اسارتش در زندان‌های صهیونیستی نوشته، یک انتشارات خیلی جمع و جور در غزه منتشر کرده. یک بار سال ۲۰۰۴ و یک بار هم سال ۲۰۲۳ بعد از عملیات طوفان‌الاقصی. فشار رسانه‌ای برای حذف این کتاب آن قدر زیاد بود که نه تنها نشنیدم هیچ انتشارات عرب‌زبان دیگری آن را منتشر کرده باشد؛ بلکه خبر انتشار آن در غزه هم بین اخبار جنگ گم شد. این در حالی است که سنوار این داستان را پشت میله‌های زندان نوشته و برای حفظ و بیرون آوردنش از پشت میله‌ها افراد زیادی فدا شده‌اند». ظاهرا در حال حاضر نسخه فیزیکی این کتاب به طور محدود قابل دسترسی است و نسخه الکترونیک آن نیز در گروه‌های محلی عربی دست به دست می‌شود. مترجم «خار و میخک» درباره انتشار این کتاب در شرایط جنگی غزه توضیح می‌دهد: «سنوار در بخشی از این کتاب تعریف می‌کند که غزاوی‌ها وسط جنگ و میان آوارها دانشگاه می‌سازند و حتی بعد از اینکه تخریب شد، باز هم با برگ نخل آن را بازسازی می‌کنند. انتشارات هم به همین شکل در غزه فعالیت می‌کنند».
واقعیات کتاب «خار و میخک»
هانیه کمری می‌گوید که شهید یحیی سنوار در دوران 23 ساله زندانی بودنش در اسرائیل «خار و میخک» را نوشته است: «این مبارز در این سال‌ها بیکار ننشست، زبان عبری را به شکل کاملا روان یاد گرفت و با بازجویانش به زبان عبری حرف می‌زد. همچنین او در زندان چند کتاب از زبان عبری به عربی ترجمه کرد، که یکی از آن‌ها درباره شاباک سازمان امنیت داخلی اسرائیل (موساد سازمان امنیت خارجی اسرائیل) است». به گفته مترجم کتاب «خار و میخک»؛ «سنوار در اسارت همراه دیگر زندانی‌ها حرکت‌هایی اعتراضی انجام می‌داد که آن‌ها هم در این کتاب آمده‌اند. حتی بخشی از کتاب «خار و میخک» از زبان یکی از زندانی‌ها نوشته شده- که اعتصاب‌های زندان را رهبری می‌کرده است».
تاریخچه مقاومت
مترجم «خار و میخک» این رمان را به عنوان تاریخچه مقاومت توصیف می‌کند: «این رمان شاید از بدو مقاومت نوشته نشده باشد، اما از نخستین گام‌های شکل‌گیری مقاومت در سال ۱۹۶۷ تا مراحل رشد و بالندگی آن در نخستین انتفاضه فلسطین یا انقلاب سنگ را در سال ۱۹۸۷ روایت می‌کند. سنوار در هر صفحه از این کتاب تاریخچه اتفاق‌هایی را که در فلسطین افتاده است، توضیح می‌دهد. اصلا برای همین بود که اسرائیل این کتاب را ابزار رسانه‌ای حماس خواند و از کلیه سکوها حذف کرد».
کمری حذف کتاب «خار و میخک» از همه پلتفرم‌های فضای مجازی را دلیل اصلی ترجمه این رمان می‌نامد: «متن کتاب را در یکی از کانال‌های کتاب‌های عربی پیدا کردم و فکر نمی‌کنم مالکیت فکری برای شهید سنوار اهمیت داشته باشد، او می‌خواست که صدایش شنیده شود و ما هم دوست داریم که این اتفاق بیفتد. به خصوص که گاهی مشخص است شهید سنوار بعد از شکنجه کتاب را نوشته و حتی گاهی اسم شخصیت‌ها را اشتباه کرده است».
خار و میخک
کمری می‌گوید که رمان «خار و میخک» از دل زندگی خانواده‌ای که در یک اردوگاه پناهندگان فلسطینی واقع درشمال نوار غزه ساکن هستند، روایت می‌شود: «احمد راوی و شخصیت اول داستان، فرزند کوچک‌تر یک خانواده است. داستان این کتاب از سال ۱۳۶۷ شروع می‌شود که شخصیت اصلی آن یعنی احمد، تنها یکی‌ـ دو سال داشته. هر کدام از اعضای خانواده احمد عضو یکی از طیف های فکری جبهه مقاومت هستند؛ برای مثال برادر بزرگش عضو جنبش فتح، دیگری عضو جهاد اسلامی، پسرعمویش عضو حماس و یکی دیگر از پسرعموهایش هم مرعوب یهودی‌ها شده و به اسرائیل رفته. مادر و خواهرانش هم نماینده زن فلسطینی هستند».
به گفته مترجم کتاب؛ « داستان این کتاب برگرفته از روابط و عواطف انسانی است. برادر بزرگ احمد نماد سازمان‌های آزادیبخش، برادر دیگر نماد سازمان فتح، دیگری جنبش حماس و هر کدام نماینده یک طیف از مقاومت هستند و بحثها و جدل‌هایی که میان این افراد شکل می‌گیرد، دقیقا همان تعارض گفتمانی است که در دل جامعه فلسطینی وجود دارد. مخاطب کتاب در بند روایات تاریخی نیست، کتاب رمان است و سنوار از دل این رمان، تاریخچه مقاومت را توضیح می‌دهد».
ارزش‌های ادبی رمان
به گفته ناهید کمری؛ «نباید انتظار شاهکار فرمی ادبی از «خار و میخک» داشته باشیم؛ این کتاب در دل زندان نوشته شده است. گاهی مشخص است شهید سنوار بعد از شکنجه کتاب را نوشته و حتی گاهی اسم شخصیت‌ها را اشتباه کرده است. حتی جاهایی اشتباه‌هایی در روند داستان دارد. این‌ها نشان می‌دهد که کتاب در شرایط بدی نوشته شده است و ما نباید انتظار داشته باشیم که با نجیب محفوظ که یکی از بهترین نویسندگان جهان عرب است مواجه شویم». مترجم «خار و میخک» می‌گوید که این کتاب از نظر ادبی یک کتاب متوسط است: «امیدوارم شهیدمان از من ناراحت نشود، به نظرم مساله‌ای که برای خودش هم موضوعیت داشت، تاریخچه مقاومت بود. قرار بود درباره مقاومت در کتاب صحبت کند، و هدفش خلق شاهکار ادبی نبود. باید توجه داشت که داستان‌پردازی کتاب اصلا ابتدایی نیست، حرفه‌ای هم نیست در سطح متوسط است و محتوا بر آن غلبه دارد؛ اما چیزی نیست که مخاطب با شخصیت‌های کتاب همراه نشود بیشتر مانند ادبیات خاطره‌نگاری نوشته شده است». به گفته مترجم، سنوار در بخش‌هایی از کتاب «خار و میخک» شکنجه‌ها را با ریز جزئیات نشان می‌دهد، مدرسه، دانشگاه، مسجد همه را با ریز جزئیات به تصویر می‌کشد و تبدیل کردن این اطلاعات به فیلم مانند لقمه حاضر و آماده است.
خار و میخک
رمان «خار و میخک» را- که ابتدا در سایت آمازون عرضه شد و سپس صهیونیست‌ها پس از مشاهده استقبال مردم، فروشش را متوقف کردند- شهید یحیی سنوار به زبان عبری در طول دوران اسارت خود در زندان بئرالسبع رژیم صهیونیستی نوشته- و در بستری از داستان‌های زندگی فردی به نام احمد راوی زندگی عموم فلسطینی‌ها در سال‌های اخیر است. در واقع راوی و شخصیت اول داستان به نام احمد فرزند کوچک‌تر یک خانواده است که هر کدام از اعضایش نماینده گروهی یا دیدگاهی در فلسطین امروز هستند. برای مثال یکی از برادرانش نماینده سازمان‌های آزادیبخش، یکی دیگر نماینده فتح، دیگری جنبش حماس و در واقع هر کدام نماینده یک طیف از مقاومت هستند. مادر و خواهرانش هم نماینده زنان فلسطینی هستند- و به این بهانه «خار و میخک» مقاومت را با توصیف جزئیات و روزمرگی‌های یک خانواده توصیف می‌کند.
به گفته کسانی که این رمان را خوانده‌اند؛ «خار» در این کتاب نماد دردها، سختی‌ها و مشکلات است و «میخک» به عنوان نمادی برای شادی‌ها و موفقیت‌ها آمده- و سنوار با به کارگیری این نمادها، توانسته ابعاد مختلف زندگی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و مبارزاتی فلسطینی‌ها را به تصویر بکشد. به همین دلیل هم هست که یحیی سنوار در مقدمه «خار و میخک» به کار بردن عناصر خیال در این کتاب را صرفاً برای تحقق ویژگی‌های روایی می‌داند و می‌نویسد: «هر چیز دیگری در این کتاب، کاملا واقعی است؛ یا آن را زیسته‌ام یا بسیاری از این رویدادها را از زبان کسانی که خود و خانواده‌ها و همسایگانشان در طول دهه‌ها در سرزمین عزیز فلسطین تجربه کرده‌اند، شنیده‌ام و دیده‌ام».