عبدالباسط انصاری| تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه ایران در ماه‌های اخیر به بهانه‌های واهی شدت گرفته است. رویکرد فشار و تحریم که از ابتدای انقلاب از سوی آمریکایی‌ها آغاز شد و در دوران جنگ تحمیلی درصدد به زانو درآوردن ایران بود، با ناکام ماندن در تحقق اهداف، به مرور از اواسط دهه 70به سمت هوشمندتر شدن و تمرکز بر ساختارهای اقتصادی ایران رفت. این روند در دهه 80و 90به بهانه برنامه هسته‌ای ایران تشدید شد و در دوران ترامپ در قالب سیاست فشار حداکثری دنبال شد. در تمام این مدت جمهوری اسلامی اقتدار سیاسی، بین‌المللی و منطقه‌ای خود را افزایش داد و تحریم و فشار مانعی برای رشد تکنولوژیک، رشد توان نظامی و افزایش قدرت منطقه‌ای جمهوری اسلامی نشد. روند تحریم‌ها در انتهای دهه 80 و ابتدای دهه 90 با طراحی وزارت خزانه‌داری آمریکا به سمت پیچیده‌تر شدن رفت تا ایران را وادار به هضم شدن در نظم بین‌الملل و تسلیم در برابر غرب کند. در حدود 6ماه اخیر حدود 5تحریم جدید از سوی آمریکا و اروپا علیه ایران اعمال شد که آخرین نمونه آن تحریم ایران ایر به بهانه واهی فروش موشک به روسیه و دخالت در جنگ اوکراین بود. این روند در حالی است که اخیرا ترامپ رئیس‌جمهور سابق آمریکا که مبدع طرح فشار حداکثری بر ایران بود از ضرورت برداشتن تحریم‌ها علیه ایران و برخی دشمنان آمریکا به سبب عدم کارایی و ضربه به دلار آمریکا سخن گفته و ریچارد نفیو طراح تحریم‌های هسته‌ای علیه ایران در وزارت خزانه‌داری آمریکا و نویسنده کتاب «هنر تحریم‌ها» نیز در یادداشتی عنوان کرده است: «برخلاف برخی نظرات، اعمال تحریم‌ها، نظارت بر آن و اجرایی کردن آن دشوار است و کارزارهای تحریمی نیازمند زمان و انرژی زیادی هستند... بخش واقعا مشکل‌ساز، اجرایی کردن این تحریم‌هاست. ممکن است تحریم‌ها به‌طور نظری، خودبه‌خود اجرایی شوند اما در واقعیت اینطور نیست. به‌طور مثال، نه ایران به‌طور خودکار محدودیت اعمال‌شده علیه واردات قطعات موشکی خود را رعایت خواهد کرد و نه شرکت‌ها، فرستنده‌ها و بانک‌ها. الان به راه انداختن دوباره کارزار تحریم‌های ایران بسیار دشوار خواهد بود به‌خصوص اینکه ایران و دیگر طرف‌های دشمن ما آگاهی بیشتری نسبت به مخاطرات و نقاط آسیب‌پذیری‌شان دارند. این‌بار ایرانی‌ها با کارآمدی بیشتری از خودشان و دارایی‌هایشان محافظت می‌کنند. رویکرد فشار حداکثری ترامپ این مسئله را تأیید می‌کند.»
تاب آوری اقتصاد ایران با وجود همه فشارها و امکان مانور ایران در بدترین شرایط رکودی، تورمی و بحران ارزی برای مدیریت اقتصاد بدون ورشکستگی دولت و نهادهای بزرگ اقتصادی و مقابله جمهوری اسلامی با شبکه پیچیده تحریم البته با همراهی نجیبانه و صبورانه مردم، کارایی تحریم را کاهش داده است.
افزون بر آن در سطوح سیاسی و ساختاری نظام نیز اجماع و اتفاق نظر بیشتری در مسئله نحوه تعامل و مواجهه با غرب بر سر مسئله هسته‌ای و دیگر مسائل به‌وجود آمده است. به‌نظر می‌رسد مواضع تازه وزیر خارجه درباره تحریم‌های اخیر را باید نشانی از این موضوع دانست. عراقچی درباره سیاست تحریم و فشار غرب گفته است: «تعجب است که هنوز کشورهای غربی نمی‌دانند که تحریم یک ابزار شکست خورده است و از طریق تحریم‌ها قادر نیستند که منویات خودشان را به ایران تحمیل کنند. هم در بحث هسته‌ای هم در بحث‌های دیگر این یک تجربه شکست خورده است. اینکه آنها هنوز به این تجربه شکست خورده امید دارند و بر این اساس اقدام می‌کنند به‌نظر من جای تعجب دارد. جمهوری اسلامی ایران با قوت به مسیر خودش ادامه می‌دهد اگرچه ما همواره اهل گفت‌وگو بوده‌ایم و هیچ‌وقت گفت‌وگوهای سازنده برای رسیدن به درک مشترک نسبت به مسائل مورد اختلاف را ترک نکرده‌ایم اما گفت‌وگو باید براساس احترام متقابل باشد نه تهدید و فشار.»
اکنون می‌توان گفت دیدگاه‌های بعضا خوش‌بینانه نسبت به غرب و بحث بر سر امکان حل مسائل از طریق اعتمادسازی گسترده با غرب در سطح کلان نظام طرفداران جدی و پر و پا قرصی ندارد و جمهوری اسلامی براساس تجارب دولت‌های مختلف علی‌الخصوص در 15سال اخیر و شدت گرفتن منازعه بر سر برنامه هسته‌ای خود، به یک بلوغ و اجماع ساختاری در نحوه تعامل با غرب رسیده است. بر همین اساس از نظر نگارنده سیدعباس عراقچی میراث‌دار تمام تجارب تعامل و تقابل و تنش‌زدایی و اعتمادسازی و رقابت و چالش وزرای پیشین و دولت‌های پیشین نظام با غرب است و امکان مناسبی برای هدایت دستگاه دیپلماسی از طریق ایجاد اجماع گسترده در سطوح نظام دارد. امروز می‌توان گفت فارغ از دعواهای کف سیاست و رسانه و جدال‌های جناحی، در سطوح کلان نظام دیگر طیفی طیف دیگر را خوش‌خیال نمی‌داند و یا طیف دیگر را متهم به بدبینی و عم تعامل با غرب نمی‌کند. بلکه زمینه اجماع بر سر بدعهدی غربی‌ها فارغ از دولت‌هایشان و ضرورت عبور همدلانه از سیاست‌های فشار غرب فراهم است. امید که دولت چهاردهم و دکتر عراقچی از شرایط کنونی به شکلی مناسب بهره‌برداری کنند و مانع تکرار برخی اشتباهات پیشین در نسبت با غرب شوند.