[مریم رضاخواه]کم‌تحرکی تهدیدی خاموش برای سلامت جهانی است و به‌نحوی چشمگیر در ایجاد بیماری‌های مزمن نقش دارد. براساس پژوهش سازمان بهداشت جهانی، بیش از ۳۱ درصد از بزرگسالان، تحرک و ورزش کمی دارند و نسبت به ورزش روی خوش نشان نمی‌دهند. آمارها نشان می دهد در مقایسه با سال ۲۰۱۰ میلادی، تعداد این افراد پنج درصد افزایش داشته است. براساس این پژوهش، ۴۸ درصد مردم کشور‌های ثروتمند منطقه آسیا و اقیانوسیه به اندازه کافی ورزش نمی‌کنند. در کشور‌های غربی این میزان به ۲۸ درصد می‌رسد. ارقام برای مردان و زنان به‌طور قابل توجهی متفاوت است. تفاوت میان جنسیت و سن هم نگران‌کننده است. در سراسر جهان، زنان بیشتر از مردان غیرفعال هستند. نرخ بی‌تحرکی ۳۴ درصد برای زنان در مقایسه با ۲۹ درصد برای مردان است علاوه بر این، افراد بالای ۶۰ سال کمتر از جوانان فعال هستند.
در ایران اما وضعیت تندرستی مردم فاجعه‌بارتر است. «مردم ایران براساس نقشه جهانی فعالیت بدنی، از کم‌تحرک‌ترین گروه‌های جمعیتی در جهان هستند. حدود نیمی از جمعیت بزرگسالان کشورمان فقر حرکتی دارند و ۸۰ درصد از نوجوانان ما دچار کم‌تحرکی هستند. این درحالی است که زنان کشورمان بیشتر از بی‌تحرکی و چاقی رنج می‌برند.»
این را افشین استوار، استاد همه‌گیرشناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران، به «شهروند» می‌گوید. «برنامه اقدام جهانی برای کاهش بیماری‌های غیرواگیر از کشور‌های عضو سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۳ خواسته بود شاخص فعالیت بدنی ناکافی ۱۰ درصد را ظرف ۵ سال کاهش دهند.
همچنین سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر در کشورمان در سال ۱۳۹۴ کاهش ۲۰ درصدی کم‌تحرکی را هدف گرفته بود.» استوار با اعلام این اطلاعات می‌گوید: «با وجود تلاش‌های انجام شده تا‌کنون این عامل خطر فقط ۹ درصد کاهش یافته است. این بدان معناست که ایرانیان در مقایسه با مردم جهان، تحرک و فعالیت بدنی کافی ندارند و روزبه‌روز بیشتر به بیماری‌های غیرواگیر مبتلا می‌شوند.»
افشین استوار معتقد است که کم‌تحرکی عواقب قابل توجهی برای سلامتی دارد و برای نظام‌های مراقبت‌های بهداشتی هزینه کلانی ایجاد می‌کند. او می‌گوید: «سازمان جهانی بهداشت ۱۵۰ دقیقه فعالیت استقامتی در هفته با شدت متوسط را توصیه می‌کند. این چیزی بیشتر از یک پیاده‌روی است. درواقع پیاده‌روی با سرعت بالا ضربان قلب را بالا می‌برد. به‌عنوان جایگزین فعالیت ۷۵ دقیقه‌ای با شدت بالا توصیه می‌شود که فرد را از نفس می‌اندازد مانند کوهنوردی، دویدن یا فوتبال بازی کردن. این فعالیت ورزشی اما برای کودکان و نوجوانان متفاوت است. سازمان جهانی بهداشت روزی ۶۰ دقیقه فعالیت را برای کودکان و نوجوانان توصیه می‌کند.»
استاد همه‌گیرشناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران بر این باور است کسی که ورزش نمی‌کند، در معرض خطر حمله قلبی، سکته مغزی، دیابت نوع ۲، زوال عقل و سرطان است. علت بروز این بیماری‌ها عوامل اجتماعی، محیطی، تجاری و ژنتیک است که گسترشی جهانی دارد.
او کم‌تحرکی را یک تهدید خاموش برای سلامت مردم می‌داند و می‌گوید: «ورزش نکردن به میزان قابل توجهی به گسترش بیماری‌های مزمن کمک می‌کند. باید اقدامات فرهنگی و حتی سیاسی برای معکوس کردن روند کم‌تحرکی انجام داد. اگر به همین روش ادامه دهیم آینده سلامت کشور، بحرانی خواهد شد.»
به‌گفته استوار دلایل متعددی برای کاهش میزان فعالیت وجود دارد، کار با رایانه و تلفن همراه جزء عمده دلایل بی‌تحرکی است و اینکه افراد بیشتر از ماشین برای تردد روزانه استفاده می‌کنند.
این استاد دانشگاه علوم پزشکی می‌گوید: «هر ساله ۱۷ میلیون نفر زیر ۷۰ سال بر اثر بیماری‌های غیرواگیر جان خود را از دست می‌دهند و ۸۶ درصد از آنها در کشور‌های با درآمد کم و متوسط زندگی می‌کنند.»
عوارض کم‌تحرکی بر سلامت روان
تحقیقات نشان می‌دهد که کم‌تحرکی با افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب و استرس مرتبط است. یکی از مهم‌ترین عوارض کم‌تحرکی، افزایش خطر ابتلا به افسردگی است. مطالعات نشان می‌دهند که افراد کم‌تحرک ۱. ۵ برابر بیشتر در معرض خطر ابتلا به افسردگی قرار دارند. متخصصان روانپزشک معتقد هستند هنگامی که غیرفعال هستید، مغز، سروتونین ترشح نمی‌کند بنابراین، افسرده می‌شوید و هنگامی که افراد احساس اضطراب یا افسردگی می‌کنند کمتر به فعالیت بدنی می‌پردازند زیرا قدرت انجام این کار را پیدا نمی‌کنند و این یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند که تنها با فعالیت بدنی می‌توان آن را تغییر داد.
عباس امیدی، متخصص روانپزشک در این باره به «شهروند» می‌گوید: «تأثیر کم‌تحرکی فقط به آسیب‌های جسمی محدود نمی‌شود، بلکه می‌تواند مشکلات روانی را هم شامل شود. هر چقدر برای مدت زمان بیشتری بی‌تحرک باشید، خطر بروز افسردگی و اضطراب در شما بالاتر می‌رود. مغز انسان تمایل به بی‌تحرکی دارد. بی‌تحرکی را به فعالیت ترجیح می‌دهد، اما سلامت مغز در گرو فعالیت‌های ذهنی و بدنی است. هرچند که زوال عقل با عوامل ژنتیک مرتبط است، اما مطالعات نشان می‌دهد ورزش نکردن هم مشکلات حافظه را بیشتر می‌کند. هرچه زمان بیشتری را صرف بی‌تحرکی کنید، مغز تلاش بیشتری می‌کند تا در همین وضعیت باقی بماند.»
به‌گفته امیدی هنگامی که بی‌تحرک می‌شوید، احتمال اینکه افسردگی یا اضطراب را تجربه کنید بسیار بیشتر است. این متخصص روانپزشک با اشاره به این موضوع که محققان پیش‌بینی می‌کنند که با افزایش پشت میزنشینی، عدم‌تحرک کافی، استفاده از برنامه‌های سرگرمی و عدم‌تفکر روزانه، دیابت و فشارخون در جامعه شهرنشین زمینه ابتلا به آلزایمر نیز فراهم شود.
بحران فقر حرکتی با ورزش همگانی
چرا برنامه‌های ورزشی نتوانسته‌اند آنچنان که باید از رشد کم‌تحرکی در کشور جلوگیری کنند؟ دسترسی به ورزش، آسان و راحت نیست؟ علی خلیلی، رئیس فدراسیون ورزش همگانی کشورمان، در گفت‌وگو با «شهروند» به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.
او می‌گوید: «باید چالش‌ها و موانع برداشته شود تا شاهد مشارکت مردم در ورزش و فعالیت‌های فیزیکی باشیم. برای اینکه فعالیت فیزیکی مردم افزایش پیدا کند نیاز به حمایت از فدراسیون ورزش‌های همگانی داریم. دسترسی راحت و ارزان مردم به ورزش از سیاست‌های این فدراسیون است تا بتوانند در فعالیت‌های بدنی مشارکت داشته باشند. مردم نسبت به
ورزش باید احساس نیاز کنند تا شاهد توسعه فعالیت‌های بدنی در کشور باشیم.»
او کم‌تحرکی را عامل جدی در جامعه می‌داند و می‌گوید: «طرح جامع توسعه ورزش همگانی از سوی معاونت ورزش همگانی وزارت ورزش به فدراسیون همگانی و آمادگی جسمانی ابلاغ شده و قرار است مطالعات آن تدوین تا معضلات کم‌تحرکی از سوی اقدامات کارشناسی، تفکیک شود.»
علی خلیلی به آخرین نظرخواهی که از سوی صداوسیما مورد بررسی قرار گرفته اشاره می‌کند و می‌گوید: «بر اساس آخرین نظرخواهی که انجام شده میزان فعالیت بدنی روزانه در کشور ۱۴ دقیقه است که در این آمار میزان مشارکت مردان ۴۸ و بانوان نیز ۵۲ درصد است. در این آمار نیز مشخص شد که ۵۳درصد از مردم ورزش نمی‌کنند. باید این آمار مورد بررسی و پایش قرار گیرد تا ضعف‌ها و کاستی‌ها برطرف شود.»
رئیس فدراسیون ورزش همگانی درباره طرح جدیدی که فدراسیون برای سلامتی بهتر جامعه برنامه‌ریزی کرده است، می‌گوید: «طرح فعالیت ۳۰ دقیقه‌ای پیاده‌روی را در ۳۶۵ روز برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا بتواند تا سال ۱۴۱۰ جامعه را به سمت ورزش تشویق کند؛ البته محقق شدن این طرح نیازمند پایش جدی است. یا اینکه هر ایرانی بتواند هر روز ۸ هزار قدم فعالیت بدنی داشته باشد. به‌طور قطع افزایش برخی امکانات ازجمله جاده‌های تندرستی، اماکن ورزشی استاندارد، اماکن ورزشی روباز و سرپوشیده می‌تواند به ترویج آن کمک بسزایی داشته باشد.»
او افزود: «از سال گذشته برنامه‌های محلاتی و خیابانی کردن ورزش همگانی را در دستور کار خود قرار دادیم. هدف مهم ما از این رویکرد، آشتی مردم با ورزش همگانی بود، چراکه با توجه به نبود زیرساخت‌ها، سالیان متمادی مردم استقبال کمتری از ورزش داشتند. رویکرد و توسعه ورزش همگانی به‌طور قطع می‌تواند سلامت جسمانی و روحی را برای شهروندان و شهرنشینان به ارمغان آورد.»
اهمیت ورزش امروز بر هیچ‌کس پوشیده نیست، امیدواریم با حمایت‌های مسئولان و مشارکت آحاد مختلف مردم، ورزش به معنی واقعی کلمه همگانی شود تا شاهد افزایش فعالیت بدنی، شادابی و سلامتی در جامعه باشیم.