[شهروند] هم‌اکنون، فضای مجازی اهمیت فراوانی در معادلات حکمرانی یافته و نظم سیاسی تازه‌ای را به جهان تحمیل کرده است. در این میان، برای جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان مهم‌ترین منتقد سیاست‌های ناعادلانه در جهان، فهم عمیق اقتضائات مواجهه با این پدیده و مواجه‌های عقلانی با فضای مجازی ضروری است.
فضای مجازی در کشور باید قانونمند بشود
رهبر معظم انقلاب در دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیأت دولت با ایشان فرمودند: «فضای مجازی یک دنیای جدیدی است دیگر؛ شماها بیشتر از بنده هم حتماً مطّلعید؛ یعنی فضای مجازی دیگر امروز مجازی نیست، امروز یک واقعیتی است در زندگی مردم که روزبه‌روز هم دارد پیش می‌رود. آنچه مهم است این است که در فضای مجازی، حکمرانی قانونمند وجود داشته باشد؛ اینکه بنده گاهی گفته‌ام فضای مجازی رها و ول است، به‌خاطر این است. حکمرانی براساس قانون؛ اگر قانونی ندارید، قانون را به‌وجود بیاورید و براساس آن قانون، زمام کار را به‌دست بگیرید. همه دنیا این کار را می‌کنند؛... نقض حکمرانی قابل‌قبول نیست؛ یک کشور در اختیار شما است که در قبالش وظیفه دارید، در قبالش مأموریت دارید؛ نمی‌شود حکمرانی شما را نقض کرد، نباید نقض کنند.»
همچنین ایشان سخنان قابل تأمل دیگری نیز فرمودند که نیاز است هم مسئولین و هم کسانی که در حال تبیین مسائل مربوط به فضای مجازی هستند، به آن توجه کنند.معظم له بیان کردند: «من به این مناسبت فضای مجازی، حرف خودم را و آن مبنای خودم را گفتم، قبلاً هم گفته‌ام، بعضی‌ها جور دیگری تبیین می‌کنند یا می‌فهمند یا نمی‌خواهند بفهمند، اما حرف من این است: فضای مجازی در کشور باید قانونمند بشود؛ آن‌وقت یک فرصت خواهد شد. اگر ما توانستیم در فضای مجازی حکمرانی قانونمند داشته باشیم، فضای مجازی برای کشور یک فرصت می‌شود، وَإلّا ممکن است تهدید بشود.»
دغدغه حکمرانی در فضای مجازی جهانی است
سیدمحمد امین آقامیری دبیر شورای‌عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی کشور با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درخصوص حکمرانی قانونمند در فضای مجازی گفت: توضیح شفاف و ملموس حکمرانی یعنی تنظیم روابط به‌منظور تامین حق مردم و اشخاص که در قانون اساسی در فضای سنتی تعریف شده است و افراد یک جامعه برای کسب‌وکار، تفریح، آموزش و حضور در فضاهای مختلف قوانین و مقررات داشته، روابط در این محیط‌ها تنظیم شده و حقوق مردم، دولت، شرکت‌ها و فعالین اقتصادی مشخص است اما حکمرانی در فضای مجازی که تمامی این فعالیت‌ها در آن در حال انجام است متفاوت بوده و نیاز است که روابط در آن مشخص شده و مدیریت شود.
وی با اشاره به مفهوم حکمرانی در فضای مجازی افزود: همانطور که در فضای سنتی نیاز به مجلس برای تعیین سیاست‌ها در کشور وجود دارد تا دستگاه‌ها بر مبنای آن قانون تدوین کنند، در فضای مجازی هم باید این اتفاق بیفتد تا تبدیل به فرصت شود.
آقامیری تأکید کرد: در فضای سنتی اشخاص می‌دانند که چطور و کجا فعالیت کنند و نسبت به حقوق خود آگاهی دارند اما در فضای مجازی مثلا در حوزه‌های مختلف مثل رمز ارزها این حدود مشخص نیست و اگر این حوزه قانونمند شود، ما شاهد برخی صحبت‌های ضد‌و نقیض نخواهیم بود و این فضا فرصتی برای مردم خواهد شد.
درباره کسب‌وکارهای فروشگاهی نیز این وجود دارد که اگر این فضا ضابطه مند باشد مردم با خیال راحت می‌توانند در این فضا فعالیت کنند و حتی درصورت مواجهه با کلاهبرداری قابلیت پیگیری وساماندهی وجود خواهد داشت.
آقامیری درخصوص اتفاق اخیر در فرانسه با دستگیری پاول دوروف مدیرعامل پیام رسان تلگرام، تأکید کرد: حکمرانی در فضای مجازی پیچیدگی‌های بسیاری دارد که همه کشورها درگیر آن هستند و جهانی است و این اقدام فرانسه نشان می‌دهد که چقدر دنیا درگیر این موضوع است و چون سازکار قانونی جواب نداده این روش را انجام دادند.
قانونمند کردن فضای مجازی و امکان پیگیری جرائم رخ داده در بستر آن
به‌گفته محمدصادق فقفوری کارشناس رسانه، با یک قانون جامع در رابطه با فضای مجازی، می‌توان فیلترینگ را هم دور زد. یکی از مهم‌ترین دلایل اعمال محدودیت برای شبکه‌های مجازی، پیگیری حقوق عامه است. کلاهبرداری، نقض حریم شخصی، توهین و اقدامات خرابکارانه، عمده جرائمی است که در فضای مجازی رخ می‌دهد. پیگیری این جرایم درصورت رهاشدگی فضای مجازی، عملاً غیرممکن است. قانونمند کردن فضای مجازی و امکان پیگیری جرائم رخ داده در بستر آن، عملاً فیلترینگ را بدون موضوع می‌کند. عبور از فیلترینگ، تنها فایده ارائه یک قانون جامع در رابطه با فضای مجازی نیست. قانونمند کردن فضای مجازی، به دلایلی غیرقابل‌انکار، امروز بیشتر از هر زمان دیگری ضروری است.
«خلأ قانونی» هم به سلیقه‌محوری می‌انجامد
محمد لسانی؛ پژوهشگر و کنشگر رسانه می‌گوید: «فقدان قانون» در حوزه فضای مجازی به سرگردانی و سرگشتگی حاکمیت، بازیگران و کاربران می‌انجامد. هیچ‌کدام از این 3بخش نسبت به حقوق و وظایف خود تصویر روشنی ندارند و با آزمون و خطا با یکدیگر تعامل می‌کنند. «خلأ قانونی» هم به سلیقه‌محوری می‌انجامد و هم به رانتخواری و باندبازی! در این وضعیت است که «فرصت فضای مجازی» تبدیل به «حاشیه‌ها و نگرانی‌ها از فضای مجازی» می‌شود. به همین‌خاطر است که رهبر انقلاب بارها از ولنگاری فضای مجازی گلایه کرده و اخیرا بازهم بر قانونمندی این فضا تأکید کرده‌اند.
قانونمندکردن فضای مجازی به‌معنای تعیین چارچوب ساختاری و هنجاری در 3حوزه شامل مأموریت و تکالیف حاکمیت، مابین حاکمیت و بازیگران/کاربران و درنهایت در بخش کاربران است. بازیگران فضای مجازی شامل تشکل‌ها، اتحادیه‌ها، اصناف و زیست‌بومی است که به‌عنوان فعالان حقوقی حضور دارند و باید حاکمیت نسبت به رگولاتوری و تنظیم‌گری در رابطه بین آنان با خود و کاربران به یک آرایش کارآمد و مؤثر برسد. هر 3بخش از این پازل باید مطابق با قانون هم رفتار کنند؛ هم نظارت شوند و هم پاسخگو باشند. شاید برخی گمان کنند قانونمندکردن فضای مجازی صرفا در لایه کاربران تعریف می‌شود و تحدید و محدودیت آزادی‌های آنان است که تلقی بسیار نادرستی است؛ چراکه طبیعتا قانون، مدافع آزادی‌های مشروع و حریم شخصی افراد است.