[راضیه زرگری] بنگلادش شاید پیش از این تا حد زیادی، نمایانگر کشوری بود که تلاش می‌کند در مسیر توسعه قدم بردارد، حالا اما این کشور شبه‌قاره هند، نماد اعتراضاتی است که به خشونت و تیراندازی کشیده شد و در نهایت به استعفا و فرار نخست‌وزیر انجامید. بنگلادش با جمعیتی نزدیک به ۱۸۰میلیون نفر؛ حالا در شرایطی قرار گرفته که سخن گفتن از بیکاری جوانان، سوءاستفاده از نیروی کار ارزان توسط شرکت‌های خارجی و دشواری‌های تأمین معیشت، می‌تواند موج جدیدی از اعتراضات را به‌دنبال بیاورد. همه اینها در شرایطی است که بنگلادش، سالیان تلخ و دشواری از ناامنی و کودتا را به یاد دارد.
اعتراضات به نابرابری اجتماعی بیش از 300کشته برجای گذاشت
اعتراضات از دانشگاه و دانشجویان شروع شد که سهمیه‌بندی ویژه دولت برای استخدام افراد را، ناعادلانه و برخلاف عدالت اجتماعی می‌دانستند. حملات برخی از هواداران حزب حاکم بنگلادش به دانشجویان معترض و تندروی برخی از سران اعتراضات، وضعیت را وخیم‌تر کرد تا جایی که در جریان چند روز تنش و درگیری، بیش از 300نفر کشته و هزاران نفر بازداشت شدند. در این میان صبح دوشنبه از داکا خبر رسید که نخست‌وزیر بنگلادش در پی گسترش اعتراضات و درخواست‌های معترضان این کشور مبنی بر کناره‌گیری از سمتش، استعفا کرد و با یک بالگرد نظامی به هند گریخت. «شیخ حسینه» نخست‌وزیر 76ساله بنگلادش که از سال 2009 بر این کشور حکومت می‌کند.
فرمانده ارتش: از مردم می‌خواهم به ارتش اعتماد کنند
به گزارش گاردین، ژنرال واکر اوز-زمان، فرمانده ارتش بنگلادش ضمن تأیید استعفای شیخ حسینه در کنفرانسی اعلام کرد: «در حال مذاکره برای تشکیل دولت موقت هستیم و برای پیگیری تشکیل دولت موقت با رئیس‌جمهور دیدار خواهیم کرد.» فرمانده ارتش بنگلادش همچنین از مذاکره با نمایندگان احزاب بزرگ خبر داد و گفت: «صلح را به کشور باز می‌گردانیم؛ ارتش درباره تمام قتل‌هایی که در هفته‌های گذشته رخ داده، تحقیق خواهد کرد. از شهروندان می‌خواهیم خشونت را متوقف کنند و به ارتش اعتماد کنند. نیازی به اعمال مقررات منع آمد و شد یا هیچ اقدام اضطراری در این کشور نیست. به ما زمان بدهید تا راه‌حلی پیدا کنیم. از دانشجویان می‌خواهم آرامش داشته باشند و به خانه‌های خود بازگردند.»
بنگلادش در بحبوحه بدترین خشونت‌ها از زمان استقلال
خروج شیخ حسینه در حالی صورت می‌گیرد که موج جدیدی از اعتراضات خشونت‌آمیز در سراسر کشور به راه افتاده است. فرمانده ارتش تأیید کرد نخست‌وزیر بنگلادش، در بحبوحه بدترین خشونت‌ها از زمان استقلال این کشور استعفا داده و کشور را ترک کرده‌است. به نوشته گاردین آخرین اعتراضات به رهبری دانشجویان بر سر سیستم سهمیه‌بندی در حالی وارد مرحله جدید می‌شود که به‌گفته آنها مشاغل دولتی به‌طور نامتناسب به نوادگان مبارزان آزادی از جنگ استقلال 1971 اختصاص داده شده است. با وجود لغو و تقلیل قانون سهمیه‌بندی توسط دادگاه عالی، این اعتراضات ادامه یافته و افزایش پیدا کرده است.
ماجرای سهمیه دولتی مجاهدین جنگ استقلال و نارضایتی‌های مردمی بنگلادش
امین رضایی‌نژاد، کارشناس مسائل شبه‌قاره درباره ریشه بحران در بنگلادش در گفت‌وگو با شهروند توضیح داد: «اصل اعتراضات به بحث سهمیه‌بندی مشاغل برمی‌گردد که عوامل حزب حاکم به رهبری خانم شیخ حسینه سهمیه قابل‌توجهی را برای مجاهدین، فرزندان و نوادگان آنها از زمان جنگ استقلال پاکستان شرقی(بنگلادش امروزی) از پاکستان غربی(پاکستان فعلی) درنظر گرفتند. در زمانی که جنگ استقلال درگرفت، مجاهدین حاضر در این نبرد از سهمیه بسیار بالایی برای استخدام برخوردار شدند این روند در دهه‌های بعد به فرزندان و نوادگان آنها به ارث رسید.»
چرا بنگلادش رشد اقتصادی خوبی دارد اما شرایط اقتصادی بد؟
وی با تأکید بر اینکه به همین دلیل با وجود اینکه بنگلادش رشد اقتصادی خوبی دارد، اما شرایط اقتصادی و معیشت مردم به سختی می‌گذرد، ادامه داد: «مشاغل خصوصی در این کشور چندان مشاغل باثباتی نیستند؛ به همین دلیل گرایش به استخدام دولتی در بنگلادش بسیار زیاد است. ریشه بحران و اعتراضات دقیقا به همین سهمیه بندی‌های ناعادلانه برمی‌گردد؛ یک‌بار هم در سال 2018 این اتفاق افتاد و اعتراضات شکل گرفت.»
تقلیل سهمیه‌بندی دولتی به 5درصد هم نتوانست معترضان را راضی کند
رضایی‌نژاد با بیان اینکه دادگاه عالی در واکنش به این اعتراضات، سهمیه‌ها را به میزان زیادی تقلیل و لغو کرد و تقریبا این سهمیه‌ها را به 5درصد رسانده است، ادامه داد: «با این حال رهبران اعتراضات، اعلام کردند تا دستگیرشدگان آزاد نشوند، این روند ادامه دارد و موج جدید اعتراضات را از سر می‌گیریم؛ بر همین اساس دوباره شاهد بودیم اعتراضات شعله‌ور شد و در روزهای اخیر حدود 95نفر کشته شدند.»
مسئله اصلی، سرعت بالای بنگلادش در نئولیبرالی شدن است
این کارشناس مسائل شبه‌قاره هند معتقد است مسئله معیشت و دستکاری‌هایی که دولت می‌خواست از سال 2018 در سهمیه مشاغل انجام دهد، دلیل اصلی اعتراضات است. رضایی‌نژاد درباره اینکه بحران نابرابری اقتصادی و اجتماعی با وجود رشد بالای اقتصادی بنگلادش چطور قابل حل است، تصریح کرد: «مسئله مهم بنگلادش سرعت بسیار بالای دولت این کشور به سمت نئولیبرالی شدن اقتصاد است. ساختارهای کشور در حال ئنولیبرالی شدن است و سبب شده ضریب جینی در کشور افزایش پیدا کند و به‌دنبالش نابرابری اقتصادی به‌وجود بیاید؛ حتی مدل وام‌های خرد که از چندین سال قبل طبق روال در این کشور پرداخت می‌شود، شبیه همان وام‌های خرد نظام‌های نئولیبرالی است.»
از عدم‌حمایت دولتی از نیروی کار تا سوءاستفاده شرکت‌های خارجی
رضایی‌نژاد با اشاره به سوءاستفاده از نیروی کار ارزان در بنگلادش توضیح داد: «بخش بزرگی از اقتصاد بنگلادش هم اگر رشد کرده است به‌دلیل وجود شرکت‌های خارجی است که از نیروی کار ارزان استفاده می‌کنند. عموما حمایتی از نیروی کار ارزان از سوی دولت بنگلادش شکل نمی‌گیرد و همین روند در حقیقت اجازه می‌دهد مدلی از روابط استثمارگونه بین نیروی کار و شرکت‌های خارجی شکل بگیرد. بنابراین همه اینها باید رفع شود تا بنگلادش بتواند عوارض عدم‌توسعه یافتگی در سطح اجتماع را حل کند.»
بنگلادش کشوری است که جنگ‌سالارها در آن قدرت دارند
این کارشناس شبه قاره درباره چشم‌انداز تحولات و احتمال میلیتاریزه شدن فضای بنگلادش به شهروند گفت: «دولت بنگلادش از یک نیروی واکنش سریعی به نام RAB استفاده می‌کند که در حقیقت بسیار خشن است و آزادی عمل زیادی دارد که خیلی از اوقات واکنش‌های آن با مجوز قانون است. در واقع تحولات فعلی به سمت میلیتاریزه شدن رفته و اصولا بنگلادش کشوری است که هرچند در آن بازی دمکراسی هم وجود دارد و انتخابات برگزار می‌شود، اما جنگ‌سالارها در این کشور قدرت و آزادی عمل دارند. هم‌اکنون در کشورهای مختلف می‌بینیم که اعتراضات شدیدتر از این میزان، کشته نمی‌دهد؛ این یعنی اتفاقات عملا میلیتاریزه شده است. به‌نظر می‌رسد خشونت‌ها بیش از این تشدید خواهد شد و فضای کشور ممکن است به سمت جنگ داخلی پیش برود.»