[ عبدالباسط انصاری-فرشته کیانی] ایران در برنامه هسته‌ای خود توسعه بسیاری داده و زمان گریز برای ساخت بمب اتمی کاهش یافته است در عین حال سندی از ساخت بمب اتمی توسط ایران وجود ندارد. این موارد مضمون کلی و مشابه اظهارت آنتوننی بلینکن و جیک سالیوان، وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی آمریکا در «نشست امنیتی آسپن» در کلرادو آمریکا بوده است. برجسته کردن مسئله هسته‌ای ایران پس وقفه طولانی در مذاکرات و در شرایط اولویت داشتن پرونده جنگ غزه و وضعیت رژیم صهیونیستی و نتانیاهو سبب تعجب برخی تحلیل‌گران شده است. حدود دو ماه و نیم قبل بود که منابع غربی از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و آمریکا به شکل دوجانبه در مسقط خبر دادند. موضوعی که توسط ایران نیز صحت آن تأیید شد اما با شهادت رئیس‌جمهور و وزیر خارجه دولت سیزدهم این خبر تحت الشعاع قرار گرفت اما در ادامه مشخص شد دکتر باقری سرپرست وزارت امور خارجه پیگیر این کانال مذاکراتی و تداوم رویکرد تعامل گرایی شهید امیرعبداللهیان در مذاکرات هسته‌ای است. مسئله‌ای که با حضور اخیر وی در نشست شورای امنیت سازمان ملل و تبیین مواضع ایران در مورد برجام نیز مجددا اثبات شد. اما اشارات دو مقام ارشد آمریکایی به وضعیت برنامه هسته‌ای ایران و بیان سخنانی دوپهلو در مقطع کنونی نمی‌تواند بدون برنامه باشد. سخنان بلینکن و سالیوان، علل طرح این سخنان و ابعاد و زوایای آن را در گفت‌وگو با دکتر علیرضا کوهکن از کارشناسان جوان مسائل بین‌الملل بررسی کرده ایم:
بلینکن و سالیوان درباره برنامه هسته‌ای ایران چه گفتند؟
بلینکن وزیر خارجه و سالیوان مشاور امنیت ملی آمریکا در نشست امنیتی آسپن در کلرادو که ازجمله مجماع امنیتی مهم جهان است، مواضعی در مورد برنامه هسته‌ای ایران اتخاذ کردند که پس از مدت‌ها توجهات را به مذاکرات هسته‌ای و برجام جلب کرد. بلینکن در این نشست درباره توسعه برنامه هسته‌ای ایران با انتقاد از خروج آمریکا از برجام در زمان ترامپ گفت: «زمانی که دولت جو بایدن آغاز به‌کار کرد، ما سعی داریم دوباره دیپلماسی هسته‌ای را با ایران دنبال کنیم، زیرا اگر حداقل یک مشکل حذف شود یعنی اینکه ایران دارای سلاح هسته‌ای نباشد، این اصولا امر خوبی است. ایران به جای اینکه حداقل یک سال با ظرفیت تولید اورانیوم برای یک سلاح هسته‌ای فاصله داشته باشد، اکنون احتمالاً یک یا دو هفته تا انجام این کار فاصله دارد.». وزیر خارجه آمریکا افزود: «اگر ایران در مورد تعامل جدی است، باید از کاری که در برنامه هسته‌ای خود انجام داده است، عقب نشینی کند. ثانیاً، ما فشار بر ایران در سراسر جهان را حداکثر رسانده‌ایم. ما بیش از ۶۰۰ تحریم علیه افراد و نهادهای ایرانی اعمال کرده‌ایم. هیچ‌یک از این تحریم‌ها لغو نشده‌اند.»(1) وی در پایان به ابراز ناامیدی از تغییر عمده رویکرد تهران با روی کآر امدن دولت چهاردهم پرداخت. علاوه بر بلینکن، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی دولت بایدن نیز ضمن اذعان به اینکه نشانه‌ای از تصمیم ایران برای ساخت سلاح هسته‌ای وجود ندارد در سخنرانی خود در این نشست گفت: «ایالات متحده از نزدیک به‌دنبال هرگونه نشانه‌ای مبنی بر تصمیم ایران برای دستیابی به تسلیحات در برنامه هسته‌ای خود است. با این حال، من تصمیمی از سوی ایران برای حرکت در این مسیر ندیده‌ام که به‌نحوی نشان دهد این کشور تصمیم دارد هم‌اکنون بمب هسته‌ای تولید کند. اگر آنها شروع به حرکت در این مسیر کنند، یک مشکل واقعی با ایالات متحده پیدا خواهند کرد.»(2)
تحلیل اهداف مقامات ارشد آمریکا از برجسته‌کردن برنامه هسته‌ای ایران در مقطع کنونی
دکتر علیرضا کوهکن کارشناس مسائل بین‌الملل، هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مشاور سابق شهید امیرعبداللهیان در گفت‌وگو با «شهروند» به تحلیل مواضع بلینکن و سالیوان در نشست آسپن پرداخت.
کوهکن، در پاسخ به این سوال که فضاسازی تازه آمریکا -مبنی بر اینکه زمان گریز هسته‌ای ایران به یک یا دو هفته کاهش یافته است- در مقطع کنونی چه اهدافی دارد، گفت: «زمان گریز هسته‌ای مفهومی است که آمریکایی‌ها جعل کرده‌اند. چنین مفهومی را نه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی داشته‌ایم، نه در مقررات بین‌المللی و نه حتی در مفاهیم عدم اشاعه. آمریکایی‌ها برای توجیه ایده کاهش ظرفیت توانمندی هسته‌ای ایران، چنین مفهومی (زمان گریز هسته‌ای) را جعل کردند. این مفهومی ساختگی است و واقعیت ندارد.»
جریانی تلاش می‌کند جلوی پیشرفت و همکاری‌های هسته‌ای ایران با آژانس را بگیرد
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «نکته مهم دیگر این است که به نظر می‌رسد از حدود چهار ماه قبل و پیرو اتفاقاتی که هم در موضوع هسته‌ای و هم در مسائل منطقه‌ای افتاد، جریانی تلاش می‌کند که جلوی پیشرفت و همکاری‌های هسته‌ای ایران با آژانس را بگیرد. به عنوان مثال، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سفری به تهران داشت و توافقاتی انجام شد که خود مدیر کل از آنها به عنوان توافقات خوب یاد کرد، اما به دلیل حادثه تلخ سقوط هلی‌کوپتر که برای رئیس‌جمهوری و وزیر خارجه ایران اتفاق افتاد، طبیعتا انجام چنین تعهدات بین‌المللی منوط به تشکیل دولت جدید و حضور رئیس‌جمهوری به عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی و وزیر خارجه است. به همین دلیلِ منطقی، انجام این تعهدات با وقفه مواجه شد. در همه جای دنیا هم چنین دلیلی، منطقی و قابل پذیرش است. اما متاسفانه دیدیم که سه کشور اروپایی این وقفه در انجام تعهدات را بهانه برای ایجاد چالش جدید و جلوگیری از همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی قرار دادند.» کوهکن با بیان اینکه شاهدیم که آمریکایی‌ها هم راه اروپایی‌ها را می‌روند، افزود:«معتقدم اقدامات آمریکایی‌ها از دو منظر قابل بررسی است. یکی با توجه به وضعیت منطقه و یکی هم از این جهت که رقابت‌های داخلی در سیاست ایالات متحده، با توجه به نزدیک شدن به انتخابات، چنین شرایطی را ایجاد کرده است.»
آمریکایی‌ها به دنبال بهانه برای امنیتی کردن پرونده هسته‌ای ایران و فشار بیشتر است
این کارشناس مسائل بین‌الملل در پاسخ به این سوال که صحبت‌های آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه و جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا درباره کاهش زمان گریز هسته‌ای و از سوی دیگر تاکیدشان بر اینکه «در حال حاضر از جانب ایران اقدامی دال بر تصمیم به ساخت بمب اتمی، مشاهده نکرده‌ایم»، ارسال پالسی برای مذاکره است یا خیر؟ گفت: «من در سخنان بلینکن و سالیوان، بُعد رقابت داخلی را بیشتر می‌بینم. در واقع این بحث‌ها بیشتر مصرف داخلی دارد و برای کمپین‌های انتخاباتی است. بلینکن پیش‌تر هم گفته بود که ما توافق خوبی با ایران داشتیم. در آن توافق ایران در یک جعبه قرار داده شده بود. ترامپ و جمهوری‌خواهان آن را از جعبه خارج کردند. آن زمان ایران یک سال با گریز هسته‌ای فاصله داشت، حالا به یک یا دو هفته رسیده است. اگر ما هم اقدامی نکردیم دلیلش این است که ایران قصدی برای ساخت سلاح هسته‌ای ندارد. بنابراین چنین صحبت‌هایی در چارچوب رقابت‌های حزبی داخل آمریکاست که می‌گویند ما دموکرات ها محدودیت زیادی ایجاد کردیم و شما جمهوری خواهان باعث از بین رفتن محدودیت‌ها شدید. من صحبت‌های بلینکن را بیشتر در این جهت تفسیر می‌کنم.» کوهکن ادامه داد: «آمریکایی‌ها عملا با این فضایی که ایجاد
می کنند اولا بهانه‌اند تا دوباره پرونده هسته‌ای ایران امنیتی شود و ثانیا در پی اعمال فشار بیشتر بر جمهوری اسلامی هستند، هرچند خودشان هم می‌دانند وضعیتی ایجاد شده است که دیگر فشار بیشتر تاثیر خاصی بر ایران نمی‌گذارد، اما به هر حال این سیاست را پیگیری می‌کنند. ضمنا این را هم باید گفت که این هدف داخلی داشتن نافی حق ما نیست. این صحبت‌ها آشکارا بیان می‌کند که اگرچه ما تحریم‌های ظالمانه‌ای علیه ایران به بهانه هسته‌ای اعمال کردیم، اما همزمان خودمان هم می‌دانیم ایران هیچ قصدی برای تخطی از ان پی تی و ساخت سلاح هسته‌ای ندارد. بنابراین این حرف‌ها حق ما را نفی نمی‌کند، اما هدف آنها بیشتر کمپین داخلی و بحث‌های انتخاباتی است.» کوهکن در پاسخ به این سوال که در مقطع کنونی آیا ترجیح تیم بایدن توافق با ایران است یا حفظ فشارها برای کمک به دولت احتمالی ترامپ، بیان کرد: «فکر نمی‌کنم هدف کمک به دولت ترامپ باشد، اما با توجه به فاصله‌ای که تا انتخابات آمریکا داریم و تجربه‌ای که دولت‌های آمریکایی نشان داده‌اند که به توافقات قبلی پایبند نیستند و اوجش را هم در زمان ترامپ دیدیم، عملا دیگر فضایی برای مذاکره باقی نمانده و به نظرم هر اتفاقی بخواهد بیفتد در این زمان نیست، مگر اینکه شاهد تغییرات خاصی در منطقه باشیم که برای آن هم حداقل فعلا چشم‌اندازی متصور نیست.»
احیای برجام؛ اما نه به هر قیمتی
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل در جواب این پرسش که در شرایط کنونی و تشکیل دولت جدید، رویکرد دولت به موضوع هسته‌ای چگونه باید تنظیم شود؟ متذکر شد: «معتقدم که هنوز رویکرد منسجمی وجود ندارد، چراکه رئیس‌جمهوری منتخب همه اینها را به نظر کارشناسان حواله داد. اما از برنامه‌ای که ایشان هنگام تبلیغات انتخابات ارائه کرد، این‌گونه برمی‌آید که تلاش برای احیای برجام و رفع تحریم‌ها با جدیت پیگیری می‌شود، البته در آن مقاله‌ای که ایشان برای توضیح سیاست خارجی خود برای جهانیان نوشتند، اعلام کردند که ما این کار را به هر قیمتی انجام نمی‌دهیم؛ یعنی متوجهیم که وضعیت روابط خارجی‌مان چگونه است و اینکه مناسبات جهانی در حال تغییر است. ما به دنبال همکاری با اروپا و احیای برجام هستیم، اما ضمنا همه تخم‌مرغ‌هایمان را در یک سبد نمی‌چینیم.»
پی‌نوشت‌ها:
1-irna.ir/xjR72F
2-isna.ir/xdRwMt