[شهروند] اقتصاد ایران در شرایطی سال‌های متمادی با تحریم‌های یکجانبه آمریکا و اروپا در حال مقابله است که ابزارهای متنوع پولی و بانکی می‌تواند به شکل چشمگیری آثار زیانبار تحریم را در اقتصاد کشور کاهش دهد. پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه یکی از مهم‌ترین ابزارهایی است که می‌تواند اثرگذاری دلار و سایر ارزهای مطرح جهانی را در زمان مراودات تجاری کاهش دهد و از این رهگذر سیستم بانکی آمریکا و کشورهای اروپایی قدرت رهگیری مبادلات و دخالت در فرایندهای تجاری را نخواهند داشت.
دولت سیزدهم با درک درست از فضای جدید اقتصاد جهانی، لزوم مصونیت‌بخشی به اقتصاد کشور در برابر تحریم و در اولویت قراردادن سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی تلاش‌های بسیاری برای کاهش سهم دلار از مراودات تجاری انجام داد که بالاخره در آخرین روزهای عمر دولت هم نتیجه داد و قرارداد مهمی در قالب پیمان پولی با روسیه، به‌عنوان یکی از بازیگران بزرگ اقتصاد جهانی، در مسیر حذف ارزهای خارجی از مبادلات دوجانبه
منعقد شد.
پیمان پولی توافقی است که کشورها برای تسهیل تجارت و برداشتن موانع انتقال ارز بین خود امضا می‌کنند تا به جای استفاده از ارزهای دیگر، همچون دلار و یورو، از پول ملی در صادرات و واردات خود استفاده کنند. این پیمان‌ها با تکیه بر تفکیک بین کارکرد‌های پول، صرفاً از ارزهای جهان‌شمول به‌عنوان مبنای حسابداری بهره می‌برند و پرداخت‌ها را به ارزهای ملی انجام می‌دهند.
در همین رابطه، محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی، در روزهای اخیر از امضای نخستین قرارداد پیمان پولی دوجانبه میان ایران و روسیه خبر داد و یادآور شد: با پیمان پولی، مبادلات براساس ارزهای محلی ریال و روبل انجام خواهد شد و نیازی نیست از ارز دیگری استفاده شود و شروعی برای جهش در مبادلات تجاری کشور خواهد بود و بسیاری از خطرات ناشی از تبدیل ارز را کنار می‌زند و این امر مبادلات با سایر ارز‌ها را پوشش می‌دهد؛ لذا این مهم برای تجار ایرانی و سرمایه‌گذاران روسی بسیار مطلوب است.
خنثی‌سازی تحریم با ابزارهای کارآمد
با انعقاد این قرارداد، اکنون این امیدواری به‌وجود آمده که ایران بتواند با سایر اقتصادهای برتر جهان نظیر چین چنین قراردادی امضا کند. کارشناسان و ناظران اقتصاد ایران بارها تأکید کرده‌اند که با توجه به آینده مبهم و نامشخص پرونده مذاکرات میان ایران و غرب و تغییر معادلات جهانی، راهکارهای خنثی‌سازی تحریم‌ها باید به شکل جدی دنبال شود که بی‌نیازی به ارزهای خارجی از مهم‌ترین مولفه‌های کم‌اثر کردن تحریم‌ها محسوب می‌شود.
حذف دلار از مبادلات تجاری کشور می‌تواند به بی‌نیازشدن ایران از مجوزهای آمریکا در تبادلات اقتصادی جهانی، کم اثر و بی‌اثر شدن تحریم‌های مالی، از بین رفتن اهرم فشار بر ایران در معادلات سیاسی، انتقال منابع حاصل از فروش نفت به داخل کشور، افزایش قدرت چانهزنی ایران در تعاملات بین‌المللی و امکان مدیریت بهتر نرخ ارز کمک کند.
طبیعتا یکی از نگرانی‌ها در کشور این است که تجربه دهه 90تکرار شود و برخلاف دولت سیزدهم، تمرکز دولت چهاردهم روی کشورهایی خاص با گذشته تاریک قرار گیرد، اما مرور عملکرد اقتصاد ایران ثابت کرده است تنها راه رهایی از «قفس تحریم‌های داخلی و خارجی» باور به کارایی ابزارهای در دسترس، آزموده‌شده و گسترش تعامل با «همه دنیا» است.
لازم به ذکر است که درباره اهمیت حذف دلار از چرخه تجارت خارجی، رهبر معظم انقلاب در سال 95می‌فرمایند: «اگر مسئولان و مردم بتوانند اقتصاد مقاومتی را به‌معنای واقعی محقق و کشور را از جادوی مالی و پولی دشمن خلاص کنند و ارزش و آقایی دلار را در زندگی اقتصادی بشکنند، کشورهای دیگر را نیز نجات داده‌اند و برای آنها الگو خواهند شد.»
مزایای اجرای پیمان‌های پولی
اندیشکده دیپلماسی اقتصادی تصریح می‌کند درصورتی که ملاحظات لازم در انعقاد و اجرای پیمان‌های پولی رعایت شود مزایایی را در پی خواهد داشت که به‌طورخلاصه به آنها اشاره می‌شود:
پیمان پولی دوجانبه یک کانال امن بانکی بین دو کشور و بدون درگیر شدن ارز ثالث است. در شرایط اعمال تحریم بانکی، پیمان‌های پولی می‌توانند به‌عنوان یک کانال امن و بدون ارتباط با نظام‌های مالی تحت کنترل غرب
عمل کنند.
برای انتقال پول بین دو کشور (برای مثال ایران و روسیه)، باید دو مرحله تبدیل ارز صورت گیرد. ابتدا ریال به دلار تبدیل و در نهایت دلار به روبل تبدیل می‌شود که در این حالت، دو مرحله پرداخت کارمزد لازم است. چنانچه از پیمان پولی دوجانبه استفاده شود، تجارت دو کشور ارزان‌تر خواهد بود.
پیمان پولی مسیر جدیدی در کنار سایر روش‌ها برای انتقال پول بین دو کشور است. با استفاده از این روش، تجار بدون نیاز به ارزهای سخت (مانند دلار/یورو) تجارت خود را انجام می‌دهند؛ بنابراین پیمان پولی می‌تواند باعث کاهش تقاضا برای دلار و به تبع آن کنترل نرخ دلار در برابر ریال در بازار‌های داخلی شود. پیمان پولی دوجانبه، روشی جدید است و در کنار سایر روش‌های سنتی، پرداخت‌های خارجی کشور را مدیریت خواهد کرد.
پیمان پولی دوجانبه زیرساختی است که می‌تواند مبنای ارائه خدمات بانکداری بین‌المللی نیز قرار بگیرد. خدماتی از قبیل ارسال حواله گشایش اعتبار اسنادی صدور ضمانت‌نامه، اجرای فاینانس، ریفاینانس، یوزانس، اعتبار خریدار، اعتبار فروشنده و پرداخت تسهیلات از مسیر پیمان‌های پولی قابل ارائه است. تحریم‌ها اثر محدودکننده‌ای در تجارت و سرمایه‌گذاری در کشور تحریم شده برجا می‌گذارد. از این‌رو با کاهش آثار تحریم‌ها، کاهش نوسانات ارزی، به‌کارگیری پول ملی، تسهیل در ارائه خدمات بانکداری بین‌المللی و سایر مزایای استفاده از پیمان‌های پولی می‌توان به گسترش تجارت و سرمایه‌گذاری و تسهیل واردات و صادرات کالا و خدمات امیدوار بود.
حرکت به سمت بین‌المللی کردن پول ملی، افزایش قدرت چانهزنی، افزایش تاب‌آوری اقتصاد و کمک به اجرای اقتصاد مقاومتی با تنوع‌گرایی از دیگر مزایای این پیمان‌ها است.
تجریه موفق نیجریه از پیمان پولی دوجانبه با چین
به‌عنوان نمونه‌ای تجربی در سال ۲۰۱۸، کشور نیجریه در راستای تسهیل و کاهش هزینه‌های تجارت خود با کشور چین پیمان پولی دوجانبه منعقد کرده است. بر مبنای این پیمان پولی، دو کشور توافق کرده‌اند تا در تجارت میان خود از ارزهای ملی خود یعنی یوآن و نایرا استفاده کنند. در همین راستا کشور نیجریه تسهیلاتی را ایجاد کرده که تجار بتوانند برای واردات از چین از گشایش اعتبار اسنادی استفاده کنند. بدین صورت که تاجر نیجریه‌ای با مراجعه به بانک عامل تعیین‌شده برای پیمان پولی، درخواست گشایش اعتبار اسنادی به یوآن به‌نفع تاجر چینی کرده و براساس این اعتبار اسنادی، صادرکننده چینی در قبال صادرات به نیجریه ارز یوآن دریافت می‌کند و واردکننده نیجریه‌ای نیز تنها واحد پولی کشور خود را پرداخت می‌کند. بنابراین، به‌کارگیری پلتفرم پیمان‌های پولی می‌تواند در ارائه خدمات رایج بانکداری بین‌المللی نیز مفید واقع شود.
ضرورت تقویت دیپلماسی اقتصادی
در مجموع باید اذعان کرد که پیمان‌های پولی در جهان چندقطبی فعلی و افول قدرت آمریکا و اروپا، می‌تواند بهره ایران را از کالاهای کشورهای پیشروی دنیا بالا ببرد و همزمان جهش بزرگی در صادرات کشور ایجاد کند.
همچنین باید تأکید کرد که در کنار انعقاد این پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه، دیپلماسی اقتصادی دولت جدید هم باید منطبق بر سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و تلاش برای افزایش تعامل با کشورهایی باشد که می‌توانند در شرایط تحریم کمک بیشتری به اقتصاد ایران کنند. به تعبیری، تقویت دوستی با دوستان قدیمی راحت‌تر از شروع دوستی با دشمنان همیشگی است!
نفع اقتصاد ایران از انعقاد پیمان‌های پولی
محمود بهمنی، رئیس‌کل اسبق بانک مرکزی، درباره پیمان پولی ایران و روسیه که اخیرا در سفر محمدرضا فرزین، رئیس‌کل بانک مرکزی، به روسیه به امضای روسای کل دو کشور رسید، گفت: فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی رویکرد بسیار خوبی است که در دستور کار مدیریت کنونی بانک مرکزی است. این موضوع به این دلیل حائز اهمیت است که انعقاد پیمان‌های پولی، ارزی و بانکی دوجانبه یا چندجانبه از جهات بسیار مختلفی اعم از زمان تحریم یا غیرتحریم به نفع کشور است.
وی در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه انعقاد پیمان پولی و توافق بر سر این موضوع به‌معنای افزایش مبادلات و تبادلات تجاری بین دو کشور است، تصریح کرد: این پیمان بدین جهت حائز اهمیت است که با وجود تحریم‌ها، ایران همچنان می‌تواند کالاهای مورد نیاز کشور هدف را صادر کند و کالاهای مورد نیاز خود را به قیمت مناسب و متعادل بدون نگرانی از وجود تحریم‌ها وارد کند.
بهمنی گفت: این پیمان پولی مهم است، چراکه مراودات تجاری و اقتصادی بین ایران و روسیه را تسهیل می‌کند و به تبع آن در آینده‌ای نه چندان دور به تسهیل فضای کسب‌وکار، جهش تولید و رونق اقتصادی می‌افزاید. رئیس اسبق بانک مرکزی ضمن اظهار امیدواری به این موضوع، تأکید کرد: امضای توافقنامه پولی بین ایران و روسیه نخستین گام برای برداشتن گام‌های بلند همکاری و امضای چنین توافقاتی با سایر کشورهای دوست و همسایه، ازجمله چین، به‌عنوان یک اقتصاد بزرگ، است. وی افزود: باید روی این موضوع و تداوم انعقاد پیمان‌های پولی تمرکزی جدی داشت. لذا، انتظار می‌رود بانک مرکزی این رویه را با جدیت بیشتری با سایر کشورها در دستور کار قرار دهد، چرا که این پیمان‌ها از جهات بی‌شماری منافع اقتصادی و تجاری ایران را تامین می‌کند.
کاهش چشمگیر هزینه مبادله کالا با پیمان‌های پولی
عبدالمجید شیخی اقتصاددان و عضو هیأت علمی دانشگاه در گفت‌وگو با «شهروند» تأکید کرد: سلطه دلار در مبادلات جهانی تأثیر زیادی روی مراودات تجاری کشورها گذاشته است. متأسفانه امروز در موارد متعددی شاهدیم که در دور زدن تحریم‌ها مقابل سد ارزهای خارجی مطرح مانند دلار و یورو دچار مشکل می‌شویم و این در حالی است که اگر در سال‌های پس از پیروزی انقلاب به سراغ حذف ارزهای خارجی از اقتصاد و انعقاد پیمان‌های پولی دوجانبه و چندجانبه می‌رفتیم اکنون دچار ابرچالش افزایش هزینه مبادله کالاها نبودیم.
وی ادامه داد: انتقال دلار برای خرید کالا منشا اصلی تحریم‌هاست. فایده مهم پیمان‌های پولی این است که کشورها می‌توانند به‌طور آزادانه و دور از دخالت ابرقدرت‌ها تجارت دوجانبه و چندجانبه داشته باشند و دائما نگران تحریم‌های یکجانبه نباشند.
این اقتصاددان با تصریح اینکه انعقاد پیمان‌های پولی باید با سایر کشورها نیز در دستور کار قرار بگیرد، گفت: در کنار پیگیری انعقاد پیمان‌های پولی لازم است در اتحادیه پایاپای آسیا، اکو، شانگهای، اوراسیا و سازمان همکاری‌های اسلامی نقش فعال‌تری داشته باشیم.
شیخی بیان کرد: بخش مهمی از نوسانات اقتصادی مربوط به تحریم‌های ظالمانه و یکجانبه علیه اقتصاد ایران است اما زمانی دیوار تحریم به‌طور کامل فرو خواهد ریخت که بتوانیم با کشورهای همسایه و سایر کشورهای دوست به‌طور آزادانه تجارت کنیم. بنابراین، حذف دلار از مبادلات اقتصادی می‌تواند به این امر کمک جدی کند.