[ شهروند ] به‌تازگی در بحبوحه افزایش تحرکات ضدایرانی شماری از کشورهای اروپایی در راستای تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران، بخش‌هایی از یک فیلم هندی با بازی شاهرخ خان- که چند ماه پیش (سی‌ام آذر ماه) در سطح جهان اکران و البته در ایران ممنوع شده- به‌طور عجیب و گسترده‌ای بازنشر شده است که نشان از اهداف آشکار و نهان بسیاری از سوی منتشرکنندگان این فیلم می‌تواند داشته باشد. این فیلم به نام «دانکی»- درباره مهاجرت غیرقانونی گروهی از هندی‌ها به اروپا که در مسیر حرکت خود از ایران نیز عبور می‌کنند- به واسطه تصویری که از ایران و مأموران مرزی ترسیم کرده، بازتاب گسترده‌ای در فضای مجازی داشته و مورد انتقاد بسیاری از منتقدان و حتی کاربران معمولی فضای مجازی قرار گرفته که رویکرد ضدایرانی این فیلم را محصول نزدیکی هند به آمریکا و رویکرد ضدایرانی دولت هند می‌دانند.
البته در نخستین روزهای انتشار فیلم هندی «دانکی» معاون پایش و نظارت ساترا با اشاره به بازتاب‌های فراوان تصویری این فیلم هندی از مأموران نظامی ایران، انتشار آن را به‌دلیل رویکرد ایران‌هراسانه‌اش در پلتفرم‌های نمایش خانگی ممنوع اعلام کرد تا واکنش دولتی مناسبی در قبال رویکرد این فیلم به انجام رسیده باشد. به‌گفته این نهاد نظارتی، «فیلم «دانکی» که با تحریف واقعیت، تصویر نامناسبی از مدافعان جان بر کف مرزهای ایران ارائه می‌دهد، تحت‌تأثیر لابی‌ها و فضاسازی ضدایرانی رسانه‌های غربی و برای پیشبرد دیدگاه‌های ایران‌هراسانه تولید شده است.
ولی واقعا «دانکی» چگونه فیلمی است و با چه اهدافی تولید شده است؟ آیا رویکرد ایران‌هراسانه آن بخشی از یک طرح کلی در این راستاست یا فیلمساز هندی در راستای نگاه و نگرش خود برای ساختن موانعی در مسیر قهرمانانش به ارائه چنین تصویری از نیروهای نظامی ایران پرداخته است؟ این مطلب می‌کوشد سؤالاتی از این دست را پاسخ دهد...
درباره دانکی
کمدی هندی «دانکی» که چند ماه پیش در سراسر جهان به نمایش درآمد، درباره مهاجرت غیرقانونی چند هندی است که می‌خواهند به‌صورت غیرقانونی، خودشان را از هند به انگلستان برسانند. نام فیلم هم در این میان بر همین اساس انتخاب شده است. در واقع نام‌گذاری فیلم براساس نام یک روش مهاجرت غیرقانونی موسوم به «دانکی» یا به بیانی دیگر «مهاجرت خرکی» صورت گرفته است که به شیوه مهاجرت ناگهانی و بدون مدرک افراد از کشوری به کشور دیگر اطلاق می‌شود که البته در تک‌تک مراحلش مهاجران با خطر اخراج و مرگ مواجه‌اند.
«دانکی» را راجکومار هیرانی کارگردانی و تدوین کرده که با ساخت فیلم‌هایی چون «سه احمق»، «مونا قلدره و محبت جادویی»، «ادامه بده مونا بهای»، «سانجو» و «پی‌کی» یکی از موفق‌ترین و برجسته‌ترین کارگردانان قرن بیست‌ویکم هند به شمار می‌آید و شاهرخ‌خان، تاپسی پانو، ویکی کائوشال، بومان ایرانی و گورپریت گوگی نیز در آن ایفای نقش کرده‌اند.
با این حال به‌رغم اشتهار و محبوبیت کارگردان «دانکی» و فروش بالای فیلم که هزینه ۱۲۰ کرور روپیه‌ای (۱۵ میلیون دلار) تولید و بازاریابی و فروش بیش از ۴۷۰٫۶ کرور روپیه (۵۹ میلیون دلار) فیلم این موفقیت اقتصادی را به خوبی نشان می‌دهد، اما این فیلم نقدهای ضد‌و نقیضی از منتقدان دریافت کرده است که به‌نظر می‌رسد بخش زیادی از آن به‌دلیل تصویرسازی زشت و نادرستی است که فیلم از نیروهای نظامی ایران به عمل آورده و به‌عبارت بهتر، مرزبانان ایرانی را آدم‌هایی رشوه‌گیر، آدم‌کش و متجاوز نشان داده که به راحتی مهاجران کشورهای دیگر را مورد هدف قرار می‌دهند و نقشه‌های شوم برایشان می‌کشند!
ایران‌هراسی
فیلم «دانکی» که بعد از اکران سراسری در کشورهای مختلف جهان از اسپانیا تا آمریکا و آلمان به‌عنوان پنجمین فیلم هندی پرفروش سال ۲۰۲۳ به شمار می‌آید، داستان جذاب و هیجان‌انگیزی دارد و بی‌تردید همین هم یکی از عوامل موفقیتش بوده است. فیلم درباره چهار دوست صمیمی پنجابی است که رؤیای سفر به انگلستان دارند و بنابراین تصمیم می‌گیرند به هر شکل ممکن به انگلستان سفر کنند. ولی وقتی در مقابل موانع و مشکلاتی مانند ویزا و بلیت مسافرت قرار می‌گیرند، دل به دریا می‌زنند و تصمیم می‌گیرند همین‌جور «خرکی» خود را به انگلستان برسانند. همین هم ماجراها و مشکلات عجیب و خنده‌داری برای آنها به‌وجود می‌آورد؛ از دوستی و دلتنگی و غم غربت گرفته تا داستان عشق که قوی‌تر از همیشه بروز می‌یابد. مهم‌تر از همه اما جایی است که این چهار دوست با مرزبانان ایرانی مواجه می‌شوند و اتفاقا ریشه بیشتر انتقادات و اعتراضات به فیلم نیز همین است و در واقع بیشتر مخاطبان و بینندگان و منتقدان بر این باورند که کارگردان هندی سکانس‌های مربوط به ایران را به بدترین شکل به تصویر کشیده و این مرزبانان رشوه‌گیر، آدم‌کش و متجاوزی که به راحتی مهاجران را مورد هدف قرار داده و نقشه‌های شوم برایشان می‌کشند، هر چه باشند، ایرانی نیستند! به‌خصوص که ایرانی‌ها همواره در طول تاریخ رفتار خوبی با مهاجران داشته‌اند و حتی در تاریخ معاصر و رویدادهای صد سال اخیر نیز ایران همیشه یکی از کشورهای مهاجرپذیر دنیا بوده و این را در پذیرش و میزبانی از لهستانی‌های جنگ‌زده و آواره در زمان جنگ جهانی دوم به خوبی می‌توان به نظاره نشست.
ایران‌هراسی؛ چرا؟!
همانطور که گفته شد، رویکرد ایران‌هراسانه یکی از معروف‌ترین سکانس‌های فیلم «دانکی» برخوردهایی چون ممنوعیت نمایش این فیلم در ایران را به‌وجود آورده و در عین حال بازتاب‌های گسترده‌ای را نیز در بین کاربران فضای مجازی موجب شده است. در این میان، منتقدان سینما هم چندان روی خوشی به فیلم نشان نداده‌اند و آن را تکراری و شبیه به فیلم‌های قبلی هیرانی از قبیل «پی‌کی» عنوان کرده‌اند که به این معناست که این فیلمساز با استفاده از فیلمنامه‌های کلیشه‌ای و فرمول‌هایی ازپیش‌مشخص‌شده، از قبیل نمایش سکانس‌های حساسیت‌برانگیز، به‌دنبال جذب مخاطب است.
با این حال بیشترین و گسترده‌ترین واکنش‌ها به سکانس ضدایرانی «دانکی» را در بین کاربران ایرانی فضای مجازی شاهد بودیم؛ بسیاری واکنش بسیار منفی‌ای در قبال این سکانش نشان داده و عنوان کرده بودند که هندی‌ها انگار چشم بر ضعف‌های جامعه خودشان در زمینه بهداشت، خودکشی زنان و دیگر جنبه‌های منفی فرهنگی‌شان بسته و به‌اصطلاح برای ایرانی‌ها شاخ شده‌اند!
عده دیگری از کاربران نیز این رویکرد را تحت‌تأثیر روابط نزدیک هندی‌ها با آمریکایی‌ها دانسته و آن را پدیده‌ای عادی عنوان کرده‌اند که هم به‌دلیل تزریق نگاه فرمایشی غربی‌هاست و هم اینکه به عدم‌ارتباط و عدم‌شناخت جامعه هند از ایرانیان بازمی‌گردد.
بعضی نیز این موضوع را از دریچه تهاجم نرم دشمن دیده‌اند. از دید آنها همیشه قرار نیست حمله از طریق موشک و پهپاد باشد. این ما هستیم که همیشه در جنگ فرهنگی قافیه را به دشمنان می‌بازیم.
برخی دیگر از کاربران نیز این فیلم را یک دروغ و فیلمساز و حامیان آن را همدست دولت هند و لابی‌های ضدایرانی دانسته‌اند. یک کاربر نوشته شاید یک افسر هندی چنین کاری کند، ولی ایرانی چنین کاری نمی‌کند!
یک کارگردان حاشیه‌ساز
اما فارغ از واکنش‌هایی که نسبت به صحنه‌های غیرواقعی «دانکی» صورت گرفته، آیا چنین سکانسی را باید در متن یک تحول عمیق‌تر و عظیم‌تر در زمینه ارتباط دو کشور ایران و هند ارزیابی کرد؛ یا اینکه وجود این سکانس تصمیم شخصی یک فیلمساز در یک سینمای نسبتا آزاد و بی‌سانسور بوده که خواسته قطب منفی و موانع پیش‌روی قهرمانانش را هیولاوش‌تر و وحشتناک‌تر به نمایش گذارد؟ به‌عبارت بهتر، آیا سینمای هند که تاکنون به‌دلایل تاریخی و سیاسی پاکستان را در قامت دشمن نشان می‌داده؛ آیا قرار است کشور دیگری را نیز به مجموعه دشمنان خود اضافه کند؟ شواهد موجود حکایت از این می‌کند که پاسخ این سؤالات به‌احتمال زیاد منفی خواهد بود. ولی با این حال حواشی ایجادشده پیرامون درام اجتماعی جدید شاهرخ‌خان- پادشاه مسلمان بالیوود که گفته می‌شود اصلیتی ایرانی هم دارد- نگرانی‌هایی را در این زمینه موجب شده و این پرسش را به‌وجود آورده که چرا باید سازندگان این فیلم ایران و ایرانی را به‌صورت چهره‌های شرور به نمایش گذاشته باشند؟
البته اگر موضوع کلی فیلم را مروری کلی داشته باشیم، به‌نظر می‌رسد چنین نگاهی تصادفی و در راستای هر چه قدرتمندتر کردن موانع موجود پیش‌روی قهرمانان فیلم بوده است؛ به‌خصوص که کارگردان فیلم راجکومار هیرانی، کارگردانی پرحاشیه در سینمای هند است که سابقه فیلم‌های حساسیت‌برانگیز با موضوعات دیگر را دارد و در واقع همیشه در پرداخت به معضلات و مشکلات جامعه زبانی گزنده و برخورنده به‌کار می‌برد. بگذارید اینگونه بگویم: «دانکی» درباره فرار و مهاجرت غیرقانونی به غرب است و از این نظر داستان هیچ ارتباطی با ایران ندارد و حتی نوعی خودانتقادی در قبال سیاست‌های مهاجرتی کشور هند قلمداد می‌شود- و بنابراین به‌عنوان مثال، اگر قهرمانان فیلم تصمیم گرفته بودند به سمت شرق فرار کنند، در آن‌صورت شاید کشوری دیگر این وظیفه خطیر را در پازل مفهومی فیلم به‌عهده می‌گرفت. به‌عبارت بهتر سازندگان فیلم برای خلق هیجان و تنش است که رفتاری چنین خشن و غیرمعمول را برای نیروهای مرزبانی ایرانی ترسیم کرده‌اند که طی آن، فرمانده ایرانی ابتدا سه مهاجر هندی را به ضرب گلوله به قتل می‌رساند و بعد هم سراغ کاراکتر اصلی زن فیلم می‌رود.
نکته دیگر هم عدم‌شباهت ظاهری نیروهای ایرانی داخل فیلم به فضا و ظاهر نیروهای حال حاضر سپاه پاسداران است که بیش از اینکه نیت نادرست سازندگان فیلم را به ذهن آورد، می‌تواند نشان‌دهنده عدم‌شناخت سازندگان فیلم از ایران امروز باشد.
چه باید کرد؟
با این حال هنوز و همچنان این پرسش پابرجاست که آیا آنچه در «دانکی» رخ داده یک استثنا بوده یا اینکه یک سیاست کلی است که در آینده هم ادامه خواهد داشت و به سیاق هالیوود و سینمای اروپا باز هم شاهد تولید فیلم‌های دیگری خواهیم بود که ایرانی‌ها را منفی و خشن به نمایش می‌گذارند؟!
سابقه صنعت سینمای هند- و این واقعیت که تاکنون ایران و ایرانی‌ها در بالیوود شخصیت منفی داستان نبوده‌اند- تجربه «دانکی» را به‌عنوان یک رویکرد تصادفی به ذهن می‌آورد. این یعنی قرار نیست ترسیم چهره‌‌ای خشن و خبیث از ایران در تولیدات بالیوودی به‌صورت یک رویه دائمی درآید و تماشاگران «دانکی» فقط با یک مورد استثنایی طرف بوده‌اند. دلیلش هم کاملا آشکار است: تاکنون بالیوود پاکستان را به‌عنوان دشمن دیده- و ادامه تنش، جنگ و درگیری بین هند و پاکستان هم نشان می‌دهد که حداقل به این زودی تغییری در این موقعیت ایجاد نخواهد شد. به‌خصوص که مردم ایران و هند سال‌هاست به شکلی صلح‌آمیز و دوستانه نزدیک هم زندگی کرده و همیشه هم با لحنی محبت‌آمیز درباره یکدیگر سخن گفته‌اند.ولی این نافی مسئولیت نهادهای فرهنگی و سینمایی کشور نیست که در رابطه با ترسیم چهره ایران در تولیدات هندی رایزنی کنند و مانع تکرار اتفاقاتی از قبیل فیلم «دانکی» شوند. در واقع در شرایطی که جنگ فرهنگی سنگینی علیه جمهوری اسلامی ایران در جریان است، دیپلماسی فرهنگی دولت باید فعال‌تر و قوی‌تر از همیشه بوده و سازمان سینمایی نیز باید با سرمایه‌گذاری روی سوژه‌هایی مرتبط با فرهنگ و تاریخ ایران و ساخت فیلم‌هایی با استانداردهای جهانی، روایت تاریخ و فرهنگ ایران را از منظر خود ایرانی به انجام رساند. متأسفانه این یکی از بخش‌های مغفول‌مانده سینمای ایران است که کمتر کاری برایش انجام شده و جای خالی‌اش همچنان به‌شدت احساس می‌شود.