باران سنگین و ذوب سریع برف مهم‌ترین دلیل وقوع سیل است. سیل هنگامی اتفاق می‌افتد که کانال رودخانه یا مسیر طبیعی جریان آب نتواند ظرفیت طغیان را تحمل کند. عوامل موثر در این شرایط عبارتند از باران‌های سنگین، ذوب سریع برف، شیب‌های زیاد، تخریب سدها، وجود طوفان و نفوذ آب به ساحل و دخالت انسان در طبیعت از قبیل نابودی جنگل‌ها، مراتع و ...
سیلاب‌ها بر دو گونه‌اند: سیلاب‌های آرام که به‌تدریج و در طی روزها و هفته‌ها در اثر بارندگی و افزایش حجم ناگهانی آب رودخانه و دریاچه‌ها ایجاد می‌شود و سیلاب‌های ناگهانی که در اثر افزایش ناگهانی حجم آب رودخانه‌ها و دریاچه‌ها ایجاد شده و با خود مرگ و مصدومیت افراد و تخریب منازل را به‌همراه دارد.
اقدامات قبل از وقوع سیل
- از ساختن خانه در حریم رودخانه به‌طور جدی بپرهیزید.
- برای زمان وقوع سیل در ظرف‌های مطمئن آب سالم ذخیره کنید.
- مقداری غذا به‌صورت کنسرو ذخیره کنید.
- وسیله روشنایی (چراغ‌قوه، شمع و...) تهیه کنید.
- اسناد و اوراق بهادار را در جعبه‌ای ضد آب و مطمئن قرار دهید.
- اگر آبگرم‌کن یا وسایل برقی در معرض سیل قرار دارند، آنها را در جایی بالاتر از سطح موجود قرار دهید.
- برای جلوگیری از برگشت آب سیل و فاضلاب از طریق مجاری فاضلاب به داخل منازل، دریچه‌های کنترل فاضلاب تعبیه کنید.
- برای جلوگیری از ورود سیلاب به داخل خانه، در مسیر آن، سد، خاکریز و سیل‌بند بسازید.
- اگر در جایی زندگی می‌کنید که به‌طور دائم با خطر سیل‌گرفتگی مواجه هستید، با استفاده از مصالح مناسب و تمهیدات لازم، ساختمان خود را ضد آب کنید و دیوارهای زیر‌زمین را با عایق‌های ضد آب بپوشانید تا جلوی نفوذ آب و آسیب‌های بعدی گرفته شود.
- منزل خود را در مقابل حوادث بیمه کنید.
اقدامات حین وقوع سیل
- برای اطلاع از وضعیت و نیز گرفتن دستورهای لازم، به رادیو، تلویزیون یا اعلام خبر از طریق بلندگوهای عمومی گوش دهید، در صورتی که دستور تخلیه داده شد، بلافاصله این کار را انجام دهید.
- زمانی که تشخیص دادید سیلاب در حال شکل‌گیری است، خیلی سریع عمل کرده و خود را نجات دهید. شما تنها چند دقیقه برای این کار فرصت دارید.
- از فاضلاب‌ها و جویبارهای به‌ظاهر آرام دوری کنید. به‌خاطر داشته باشید جویبارها، کانال‌های فاضلاب، تنگه‌ها و... نیز می‌توانند به‌ناگهان دچار سیلاب شوند.
- اگر خانه شما در محل مرتفعی است و خطر آبگرفتگی تهدید نمی‌کند، نیاز به خروج از منزل نیست. در غیر این صورت، مناطق کم‌ارتفاع را خیلی سریع ترک کنید و به مناطق مرتفع و دور از رودخانه‌ها و نهرها بروید.
- در صورت ترک خانه، اشیای گران‌قیمت را به محل‌های بالاتری در منزل ببرید و درها را قفل کنید.
- جریان آب، برق و گاز را برای جلوگیری از آبگرفتگی، برق‌گرفتگی و انفجار قطع کنید.
- در جریان آب راه نروید، چراکه 15سانتی‌متر آب در حال حرکت ممکن است باعث برهم‌خوردن تعادل شما شود. اگر مجبورید در آب حرکت کنید، از مسیری بروید که آب حرکت نمی‌کند، برای اینکه از استحکام زمین جلوی پای خود مطمئن شوید، از یک تکه چوب‌دستی استفاده کنید.
- در منطقه سیل‌زده رانندگی نکنید. اگر سیل اطراف خودرو شما را فراگرفته است، خودرو را رها کنید و به یک منطقه مرتفع بروید وگرنه جریان سیل شما و خودرویتان را خیلی سریع با خود می‌برد.
- هیچ‌گاه به تنهایی در یک ناحیه سیل‌زده، به این طرف و آن طرف نروید. اگر پیاده هستید، از نقاطی که سطح آب از زانو بالاتر است، عبور نکنید.
- هرگز از درختان در معرض سیل به عنوان محل امن استفاده نکنید.
- در هنگام سیل از پل‌های چوبی سست روی رودخانه‌ها عبور نکنید.
- در جریان سیل شنا نکنید.
- وسایل نقلیه، حیوانات اهلی و اشیای قابل حمل را باید به نزدیک‌ترین محل مرتفع انتقال دهید.
نکات زیر را برای رانندگی در شرایط سیل به خاطر بسپارید:
- در بیشتر خودروها ارتفاع 15 سانتی‌متر آب می‌تواند به کف خودرو برسد و کنترل آن را مختل کند یا حتی باعث توقف حرکت آن شود.
- خودرو و وسیله نقلیه، محل امنی در مقابل سیل نیست، اگر وسیله نقلیه شما (به علت فرو رفتن در آب یا گل) از حرکت ایستاد، فورا آن را ترک کرده و به جای مرتفع بروید.
- ارتفاع آب در حد 30 سانتی‌متر، بیشتر خودروها را شناور می‌کند.
- 60 سانتی‌متر آب در حال حرکت می‌تواند هر خودرویی را شناور کند.
- در صورت بالا آمدن سطح آب، از توقف در منطقه آب‌گرفته به هر دلیل بپرهیزید.
- از عبور دادن حیوانات اهلی از عرض رودخانه‌ها و سواحل آنها در زمان بارش شدید باران و وقوع سیل بپرهیزید.