حسن محفوظی کارشناس اندیشکده اقتصاد مقاومتی
درخصوص شعار سال که جهش تولید با مشارکت مردم نامگذاری شده است، باید گفت در این شعار به چند موضوع تأکید شده است. نخست بحث تولید است که سال‌های سال رهبری به آن توجه ویژه دارند. اقدامات خوبی هم برای رشد و افزایش تولید انجام شده و مجدد می‌بینیم که در سال‌جاری نیز به آن اشاره شده که این نشان‌دهنده اهمیت این موضوع است، اما برخلاف سال‌های گذشته که به رشد و افزایش تولید اشاره می‌شد امسال در شعار سال‌جاری بحث جهش تولید ذکر شده است به این معنا که به یک رشد چندبرابری نیاز داریم.
این جهش به این معناست که در تولید و طی این مسیری که تاکنون آمده‌ایم حرکت‌مان کافی نیست و بنابراین به یک جهش، نیازمندیم.
این مولفه‌ای که در این شعار به آن اشاره شده است مشارکت حداکثری مردم است. به فرموده مقام معظم رهبری، در هر موضوعی هروقت مردم دخیل شده‌اند و مشارکت بالا بوده است در آن موضوع، پیروز شده‌ایم. درواقع، باید گفت در این شعار حداکثر سه مولفه مهم داریم: تولید، جهش تولید و مشارکت مردم.
برای تولید طبیعتا مقدماتی نیاز است که مهم‌ترین آنها زیرساخت انرژی، زمین و امکانات، همچنین علم و فناوری و سرمایه، تجهیزات یا واردات است. از سوی دیگر، به سرمایه در گردش و تامین پایدار منابع اولیه در مقدمه کار هم نیاز است. در ادامه مسیر نیز تامین مستمر آن ضروری به‌نظر می‌رسد. پس از تولید هم بحث فروش و بازاریابی و افزایش قدرت خرید برای کالاهای تولیدی و صادرات مطرح است.
رشد صادراتی پیشران جهش تولید ما می‌تواند باشد. در بحث تولید می‌توان به موارد زیادی اشاره کرد ازجمله مشکلات تامین انرژی، صدور مجوزهای کسب‌وکار، آمایش سرزمینی و مواردی همچون سرمایه اولیه و تامین سرمایه در گردش. اما یک چالش مهم جذب سرمایه داخلی و خارجی است که سبب می‌شود بخشی از سرمایه بنگاه‌های فعلی بلااستفاده باقی بماند.
یکی از اقدامات مهم افزایش بهره‌وری بنگاه‌های موجود است. بسیاری از کارشناسان صنایع مختلف بر این اذعان دارند که ما ظرفیت تولیدی مناسبی داریم که چند برابر نیاز کشور را می‌تواند تولید کند، منتها آنچه مهم است یا سرمایه در گردش مناسبی وجود ندارد یا بازار مناسبی به‌وجود نمی‌آید که این تولیدات به فروش برسند.
از همه این موارد بگذریم این موضوع مهم به‌نظر می‌رسد که دولت‌ها در سال‌های مختلف اقداماتی برای حوزه تولید انجام داده‌اند که برخی گام رو به جلو و برخی ناموفق بوده‌اند، اما تجارت خارجی موضوعی است که می‌تواند جهش تولید را سرعت ببخشد.
تجارت خارجی می‌تواند پیشران تولید در یک کشور و توسعه به شمار رود که اگر هدفگذاری کلان روی آن انجام شود، می‌توانیم به این نتیجه برسیم که تولید هم افزایش پیدا کرده است. به دنبال آن رشد اقتصادی و کاهش ظرفیت‌های بلااستفاده در صنایع را شاهد خواهیم بود. مهم‌ترین مسئله در تجارت، بخش زیرساخت‌های تجاری، لجستیکی، حقوقی و قانونی است.
زیرساخت‌های حمل‌ونقل راه‌های مواصلاتی و نقشه ترانزیتی در این بخش بسیار اهمیت دارد که هنوز نتوانسته‌ایم به نحو مطلوب از آن استفاده کنیم.
اگر از زیرساخت‌های حمل‌ونقل بگذریم، یکی دیگر از چالش‌هایی که بنگاه‌های اقتصادی با آن روبه‌رو هستند سخت بودن نقل‌وانتقالات مالی است. هم‌اکنون بسیاری از مبادلات خارجی در یک نظام غیربانکی مدیریت می‌شوند. بنگاهی که می‌خواهد صادرات انجام بدهد باید ببیند چه صرافی‌هایی وجود دارند که با ایران مبادلات انجام می‌دهند. برای یافتن نقل‌وانتقالات مالی، بنگاه‌هایی که می‌خواهند تازه شروع به فعالیت کنند دچار چالش و با کارمزدهای 10 تا 20 درصدی روبه‌رو می‌شوند و با وجود آنکه بازارهای صادراتی وجود دارند، به‌خاطر آنکه از صرفه اقتصادی می‌افتد، تولید‌کننده عطای صادرات را به لقای آن می‌بخشد و تمرکز بر بازار داخلی می‌کند که این تولید‌کننده را دچار محدودیت می‌کند. درواقع، این نقل‌وانتقالات سبب می‌شود برخی از بنگاه‌های کوچک و تازه‌تاسیس از گردونه صادرات خارج شوند. دولت می‌تواند برای حل این معضل بر توسعه تبادلات مالی با کشورهای مقصد متمرکز شود. در این مسیر اقداماتی از سال گذشته شروع شده، اما کافی نبوده است.
روابط اقتصادی ما هم‌اکنون با عراق، سوریه، حاشیه خلیج‌فارس، پاکستان، افغانستان و ترکیه با مشکل روبه‌رو است. مبادلات بانکی در بخش‌هایی از روسیه وجود دارد اما کافی نیست. زمانی که می‌توانیم روابط بانکی را توسعه دهیم به این معناست که می‌توانیم با اعتبارات اسنادی تجارت کنیم به این معنا که نیاز به پرداخت پول به‌صورت یکجا برای واردات نخواهیم داشت. بنابراین، در چند مرحله با ضمانت بانک آن را پرداخت کنیم که اینها در سرمایه در گردش صنایع تأثیر می‌گذارد.
ما یک‌سری موافقتنامه‌هایی با کشورهای مختلف داریم که روی کاغذ باقی مانده است ازجمله موافقتنامه‌های ارز ترجیحی، بازرگانی استاندارد و گمرکی. اینها به این معناست که ظرفیت بزرگ‌تری برای تعامل با کشورهای دیگر خواهیم داشت. یکی از مهم‌ترین اقدامات برای محقق کردن شعار امسال عملیاتی کردن موافقتنامه‌های تجارت ترجیحی و تجارت دوجانبه با کشورهای هدف است. تجارت آزاد به این معناست که دولت مذاکراتی را با کشور هدف انجام می‌دهد و متقبل می‌شود که تخفیف‌های متقابل به هم داده شود. بنابراین سبب می‌شود هم صادرات و واردات ارزان‌تر انجام شود، هم بازارهای صادراتی و هدف با این روش بیشتر می‌شود و هم ظرفیت بنگاه‌ها وارد مدار تولید می‌شود، هزینه‌ها کاهش پیدا می‌کند و سرمایه در گردش بیشتر می‌شود.
ما مقدماتی برای تسهیل تولید در کشور داریم اگر تولید را روی رشد و تشویق صادرات و افزایش حجم صادرات قرار دهیم تأثیرش را روی جهش تولید خواهد گذاشت.