شیوا سعیدی - شهروند| بازار جهانی نفت پس از تحمل بیش از 6 ماه افت شدید که به کاهش حدود 60درصدی قیمت آن منجر شد، طی هفته‌های اخیر دوباره روند صعودی به خود گرفته است و به بالای 60 دلار بازگشته است. براساس تحلیل‌های کارشناسی، توقف پروژه‌های نفتی آمریکا به دلیل فقدان صرفه اقتصادی و همچنین رشد خرید نفت از سوی ذخیره‌کنندگان، دو دلیل اصلی افزایش قیمت نفت طی روزهای اخیر است. بر این اساس در شرایطی که قیمت نفت نسبت به روزهای اوج خود که در حدود هر بشکه 100 دلار فروخته می‌شد، نزدیک به 40 دلار کاهش یافته است، بسیاری از شرکت‌ها ذخیره‌سازی گسترده‌ای را آغاز کرده‌اند تا در صورتی که قیمت بالاتر رود، سود کنند. در معاملات چهارشنبه هفته گذشته بازار نفت، بهای محموله‌های آتی (محموله‌هایی که برای ماه‌های بعد فروخته می‌شود) کمی بهبود یافت اما در حدود بالاترین قیمت سال جاری رشد آن متوقف شد. دلیل این امر تمرکز سرمایه‌گذاران بازار بر افزایش ذخایر نفت در آمریکا بود. از سوی دیگر در بازار سهام نیویورک نیز، بهای محموله نفت شیرین و سبک برای تحویل ماه مارس به ازای هر بشکه 53.18 دلار بود که نسبت به روز سه‌شنبه نشان‌دهنده 35 سنت یا 0.7درصد کاهش بود.
«تیم اوانز» تحلیلگر موسسه Citi Futures می‌گوید: نفت خام برنت نیز برای تحویل ماه آوریل با 35 سنت افت (0.6درصد کاهش) به 62.18 دلار رسید. هر چند نفت برنت با قیمتی مبادله می‌شود که از دسامبر 2014 تاکنون بی‌سابقه است اما هنوز هم این نگرانی وجود دارد که مازاد ذخایر جهانی نفت به تدریج روی قیمت نفت فشار وارد کند. آن‌طور که شرایط نشان می‌دهد، شاخص‌های مهم نفت در سال‌جاری دچار نوسان زیادی شده‌اند، پیش‌بینی میان‌مدت بازار طلای سیاه هنوز هم چندان روشن نیست. این موضوع سبب شده وضعیتی در بازار ایجاد شود که در آن قیمت محموله‌های آتی نفت از قیمت نقطه‌ای آن بیشتر شود، یعنی وضعیتی که برای تجار نفت ایده‌آل است. «گورو شرما» یکی از تحلیلگران «فوربس» در این‌باره می‌نویسد: با وجود آنکه چنین شرایطی کمی مخاطره‌انگیز است اما پدیده تازه‌ای نیست. در اصل ایده اصلی تجارت در چنین شرایطی آن است که اگر در حال حاضر نفت ارزان بخرند، باید بهای ذخیره آن برای مدت زمانی معین را بپردازند و بعد با بهبود قیمت‌ها، آن را به بهای بالاتری بفروشند و سود ببرند. هنگامی که در سال‌های 2009-2008 میلادی بهای نفت یکباره افزایش یافت، برخی از شرکت‌های مشهور این بازی را انجام دادند و البته بیشترشان به سودهای کلانی دست یافتند و فقط عده کمی ضرر کردند. بنابراین تعجبی ندارد در این روزهای اخیر میزان استفاده از تانکرهای بسیار بزرگ ذخیره نفت خام یا VLCC به مرز بی‌سابقه‌ای رسیده است.
سلطه غول‌های نفتی بر مخازن نفتی
یکی از شایعات موجود در بازار نفت آن است که افزایش ذخایر از نوامبر 2014 و جایی آغاز شد که ذخایر مخزن «کوشینگ اوکلاهما» (یکی از بزرگترین مخازن ذخیره نفت در خشکی جهان) در حال افزایش بود. در این زمان 15 VLCC با ظرفیت کلی 30میلیون بشکه رزرو شدند. با وجود آنکه تخمین دقیق تعداد بشکه‌های ذخیره شده مشکل است اما کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند طی ماه‌های آتی حدود 65میلیون بشکه نفت در تانکرهای ذخیره‌سازی خشکی تجمیع شود. بررسی آمار شرکت‌هایی که مخزن را اجاره می‌دهند، نشان می‌دهد بیشترین ذخایر متعلق به «ویتول»، «ترافیگورا»، «کخ اینداستریز»، «تسورو» و «رویال داچ شل» است. در میان این شرکت‌ها نیز بیشترین میزان ذخایر در دریا به ویتول و ترافیگورا تعلق داشته است. براساس آمارویتول با مخزن ذخیره‌سازی عظیم TI Oceanica، 3میلیون بشکه نفت در سنگاپور ذخیره کرده و از سوی دیگر ترافیگورا حداقل 6 VLCC را رزرو کرده است. از سوی دیگر در بخش ذخایر خشکی بیش از 40درصد ظرفیت 80میلیون بشکه‌ای اوکلاهما استفاده یا رزرو شده است. با این وجود هنوز فضای ذخیره زیادی وجود دارد و بسیاری از شرکت‌ها مشغول جست‌وجو و خرید ذخایر هستند.
« گانور» پیشتاز قمار نفتی
در همین راستا شرکت‌های بزرگ و کوچک به روند فعالیت‌های شرکت «گانور» ( Gunvor) بزرگترین تاجر مستقل نفت در جهان چشم دوخته‌اند. در سال‌های 2009-2008 میلادی این شرکت با مدیریت ذخایرش به 600میلیون دلار سود دست یافت. هنگامی که برای نخستین مرتبه بهای نفت به 144 دلار و سپس به 37 دلار رسید و دوباره با شروع بحران مالی دو برابر شد، این شرکت با فروش ذخایر خود به صورت محموله‌هایی که 6 ماه بعد تحویل داده می‌شوند، به سود سرشاری دست یافت. با این حال به نظر می‌رسد در قمار نفتی 2016-2015 میلادی بازیگران تازه‌ای وجود دارند که قادر به رقابت با شرکت‌های بزرگ هستند. بنابراین جای تعجبی ندارد که VLCCها با سرعت بیشتری نسبت به 2009 میلادی در حال پرشدن هستند و البته هزینه بیشتری هم دارند.
صاحبان مخازن ذینفع وضع موجود
قرارداد معمول 13 تا 15 ماهه VLCC در آمریکا، روزانه 35هزار دلار است. در حال حاضر این قیمت به روزانه 48هزار دلار رسیده که البته در حال افزایش است. به عبارت دیگر می‌توان گفت شرکت‌های اجاره‌دهنده مخزن به ازای هر بشکه نفت ذخیره شده، ماهانه درآمدی معادل 0.90 تا 1.10 دلار دارند. «سیمون تیون»، مدیر ارشد موسسه Genscape در این‌باره می‌گوید: قیمت بالاتر قرارداد نشان می‌دهد برخی صاحبان مخازن اکنون به دقت، منحنی بازار معاملات تحویل آتی نفت را بررسی می‌کنند تا جداول قیمتی خود را تنظیم کنند. بنابراین آنها هم یکی از ذینفعان وضع کنونی بازار نفت هستند.
سودآوری کمتر از حد انتظار
شاید نگاهی به گذشته به درک شرایط کنونی بازار کمک کند؛ در دسامبر 2008 هنگامی که بهای نفت بالاخره تثبیت شد، شرکت‌هایی مانند گانور نفت تحویل 6 ماه دیگر را به ازای هر بشکه 10 دلار گرانتر فروختند. اگر این روند در سال جاری میلادی هم اجرا شود، هر بشکه با 5.90 دلار اضافه قیمت فروخته می‌شود. به این ترتیب سود سرمایه‌گذاری نفت هیچ‌گاه به میزان 2009-2008 میلادی نخواهد رسید. البته هیچ نشانه‌ای وجود ندارد که در سپتامبر 2015 قیمت نفت تثبیت خواهد شد یا خیر. در شرایط مازاد ذخایر کنونی، ذخیره کل جهانی نفت بسیار بیشتر از مقداری است که در سه ماهه سوم 2008 و سه ماهه دوم 2009 ثبت شد. علاوه بر تمام موارد، دلالان کشتی و تانکرها ساده‌لوح نیستند. یک منبع آگاه هلندی در این‌باره می‌گوید: در سه ماهه چهارم 2008 با نمایان شدن سودآوری ذخایر، بهای اجاره سوپرتانکرها به 71هزار دلار به ازای هر روز رسید. در هر حال باید به یاد داشت که روند تصحیح ذخایر اجتناب‌ناپذیر است اما فوری نخواهد بود. اگر یکی از تولیدکنندگان بزرگ نفت تصمیم بگیرد، تولید را 2.5درصد بکاهد، تمام تلاش‌های قماربازان بازار نفت بر باد خواهد رفت. باید به یاد داشت این بازی بسیار پرسود است اما در هر حال ریسک بالایی نیز دارد.
رقابت ایران و عربستان برای به دست آوردن سهم بیشتر از بازار بالا گرفت
ایران مجبور به کاهش قیمت در بحبوحه افزایش ذخایر
با وجود مازاد ذخایر نفت در دنیا، ادامه فعالیت برای کشورهای بزرگ تولید‌کننده، مشکل‌تر خواهد بود زیرا مشتریان اروپایی و آمریکایی تمایل چندانی به خرید ندارند و خریداران آسیایی تنها امید کشورهای اوپک برای دستیابی به سود تلقی می‌شوند. بنابراین ایران مجبور است نفت خود را به قیمت ارزان‌تری بفروشد تا بتواند علاوه بر حفظ سهم خود از بازار، درآمدی هم داشته باشد. در این میان حتی عربستان به عنوان بزرگترین تولید‌کننده نفت جهان حاضر شده به مشتریان آسیایی خود تخفیف بدهد و این سرآغاز رقابتی میان دو غول نفتی شده است. این در حالی است که عربستان با اقدامات خود مانند تخفیف دهی بی‌سابقه و افزایش تولید بهای نفت در بازار آسیا را 2.10دلار کاسته است.
«ریچارد مالیسون» یکی از تحلیلگران ژئوپلتیک در موسسه Energy Aspects در این‌باره به خبرگزاری ترکیه‌ای Anadolu Agency می‌گوید: عربستان‌سعودی نگران سهم خود از بازار آسیاست. قیمت محموله‌های نفت تحویل مارس نشان می‌دهد، رقابت میان ایران و عربستان بالا گرفته است اما اکنون آنها دیگر تنها نیستند و تولیدکنندگان نفت در غرب آفریقا و آمریکای لاتین نیز سعی دارند در آسیا خریدارانی بیابند. براساس گزارش ماهانه اوپک، در 2014 ایران و کویت هر کدام 2.8میلیون بشکه نفت در روز تولید کردند. این در حالی است که تولید نفت عراق روزانه 3.3میلیون بشکه بود و عربستان با تولید 9.7میلیون بشکه در روز بیشترین تولید نفت را در سال گذشته میلادی ثبت کرده است.
بنابر اعلام شرکت ملی نفت ایران، هر بشکه نفت سبک ایران در ماه ژانویه با قیمتی معادل 44 دلار و 94 سنت به فروش رسیده و این در حالی است که نسبت به ماه دسامبر از کاهش حدود 16 دلاری برخوردار است. هر بشکه نفت سنگین ایران در این ماه نیز نسبت به آخرین ماه سال 2014 میلادی بیش از 16 دلار کاهش یافته و قیمت آن به 42دلار و 3 سنت رسیده است. عراق با صادرات روزانه 573هزار بشکه و ایران با صادرات 551هزار بشکه به ترتیب پنجمین و ششمین صادرکنندگان بزرگ به چین هستند. همچنین ایران روزانه 280هزار بشکه به هند (به‌عنوان هفتمین صادر‌کننده بزرگ به این کشور)، 169هزار بشکه به ژاپن (در مقام ششمین صادر‌کننده بزرگ به این کشور) و 123هزار بشکه به کره‌جنوبی ارسال می‌کند.