[ لیلا مهداد] بهشت زهرا در سال 1349 احداث شده و فعالیت خود را آغاز کرده و تاکنون 2میلیون نفر در آن دفن شده‌اند. آرامستانی که حدود 53سال سن دارد و به روایت خبرها هم دچار فرسودگی است و هم دیگر جای زیادی برای دفن متوفی‌های پایتخت ندارد. طبق قوانین، موضوع آرامستان‌ها جزو وظایف شهرداری‌ها به حساب می‌آید. قیمت قبر یکی از مسائل آرامستان‌هاست که طبق مصوب شورای شهر هرساله تعیین می‌شود. نرخی که به گفته مدیرعامل سازمان بهشت‌زهرا، سال آینده شاهد افزایش 30درصدی خواهد بود.
افزایش بیش از سقف 30درصد نخواهد بود
به گفته مدیرعامل سازمان بهشت‌زهرا، طبق لایحه نرخ خدمات بهشت زهرا(س) در سال 1402 در قطعات روز دفن بهشت زهرا یک قبر به‌صورت رایگان به مردم داده می‌شود. «تاجیک» ادامه می‌دهد: «این اقدام تاکنون در هیچ آرامستانی انجام نشده و یکی از ویژگی‌های لایحه خدمات بهشت زهرا به حساب می‌آید.»
بنابرنظر «تاجیک»، در لایحه سال آینده پیشنهاد کردیم برای دو طبقه دیگر الزامی به‌منظور ذخیره وجود نداشته باشد. در موضوع خدمات هم آیتم جدیدی اضافه نکردیم و میانگین افزایش نرخ خدمات 37درصد بوده است.
38میلیون و 500هزار تومان، دو طبقه اضافی 7میلیون و 800هزار تومان
قیمت قبر در سال 1402 در ناحیه یک، 38میلیون و 500هزار تومان، ناحیه دو، 23میلیون و 700هزار تومان و در ناحیه سه، 14میلیون و 300هزار تومان بود. به گفته مدیرعامل سازمان بهشت زهرا، برای دو طبقه خالی در قطعات روز، یک طبقه رایگان داده می‌شود، اما اگر خانواده متوفی بخواهد دو طبقه دیگر را خریداری کند، هر طبقه 3میلیون و 900هزار تومان بود. بنابرنظر «جواد تاجیک»، برای پیش‌خرید 30درصد به مبالغ اعلام‌شده، اضافه می‌شد.
قیمت قبر در سال 1401؛ 14 تا 25میلیون
معاون عروجیان سازمان بهشت حضرت زهرا اسفند 1400 اعلام کرده بود: «یک طبقه قبر در قطعات جدید رایگان است.» «روح‌الله محسنی» گفته بود: «قیمت طبقات دیگر یک‌ونیم است و در قطعات قدیمی از 14میلیون تا 25میلیون تومان نرخ‌گذاری شده است.» «محسنی» گفته بود: «قبر طبقه پایین رایگان است و تنها هزینه خدمات را که نزدیک یک تا یک‌میلیون و 200هزار تومان است، محاسبه می‌کنیم.»
معاون عروجیان سازمان بهشت حضرت زهرا در همان برهه اعلام کرده بود: «دو طبقه بالایی، طبقه‌ای دومیلیون و 500هزار تومان است، یعنی هر دو طبقه 5میلیون تومان و این کف قیمت قبوری است که در سازمان بهشت زهرا وجود دارد.» بنابر اعلام معاون عروجیان، ناحیه دو که از قطعه 200 تا 258 است، طبقه‌ای 14میلیون و 100هزار تومان بوده است، یعنی سه طبقه 42میلیون و 300هزار تومان می‌شد. ناحیه یک که از قطعه یک تا 112 است، طبقه‌ای 25میلیون تومان قیمت‌گذاری شده بود، یعنی اگر یک قبر سه طبقه واگذار می‌شد، 75میلیون تومان هزینه‌اش می‌شد.
یارانه 450میلیارد تومانی برای تغسیل و تکفین
به گفته «تاجیک»، در مقایسه‌ای که میان سازمان بهشت زهرا با سایر آرامستان‌های کلانشهرهای کشور در ارائه خدمات و بهای نرخ این خدمات انجام شده، بهشت زهرا 70درصد کمتر از آرامستان‌های کلانشهرهای کشور است: «سالانه برای بهای خدمات تغسیل و تکفین حدود 450میلیارد تومان به‌صورت یارانه پرداخت می‌شود.» بنابرنظر «تاجیک»، هزینه قبر برای کودکان تا هفت سال در سازمان بهشت زهرا رایگان است: «در لایحه امسال هم مقرر شد هزینه تغسیل و تکفین برای کودکان زیر هفت سال دریافت نشود.»
70درصد هزینه‌ها از محل فروش قبرها تامین می‌شود
به گفته مدیرعامل سازمان بهشت زهرا، منبع اصلی درآمد بهشت زهرا از فروش قبر است. بنابرنظر «تاجیک»، 70درصد هزینه‌ای که بابت خدمات از شهروندان دریافت نمی‌شود، از محل فروش قبرها تامین می‌شود. «تاجیک» ادامه می‌دهد: «درخصوص تامین هزینه احداث سه آرامستان جدید در تهران، طبق دستور شهردار تهران، خرید زمین‌ها توسط سازمان املاک و مستغلات انجام می‌شود و بهشت زهرا در این حوزه هزینه‌ای را متقبل نمی‌شود.»
واگذاری قبر رایگان در قطعات «روز دفن»
به گفته مدیرعامل سازمان بهشت‌زهرا، در حال حاضر قیمت دفن در قطعات روز (قطعاتی که در روز اموات را دفن می‌کنند) برای یک طبقه بدون هزینه و رایگان خواهد بود: «در صورتی که خانواده متوفی درخواست دو طبقه دیگر را داشته باشند، باید برای هر طبقه 4میلیون و 300هزار تومان پرداخت کنند، البته تمهیداتی انجام شده که خانواده‌ها در یک فاصله زمانی سه تا چهار ماهه، قیمت اشاره‌شده را به حساب بهشت زهرا واریز کنند.»
لاکچری‌های آرامستان
در سال‌جاری قیمت قبر سه طبقه در فاز یک بهشت زهرا 115میلیون و 500هزار تومان، در فاز دوم حدود 71میلیون تومان و در فاز سوم به 42میلیون تومان می‌رسید. اگرچه طبق گزارش اقتصاد24، فاکتورهایی همچون همجواری با غسالخانه و بخش اداری، قدیمی‌‌بودن، داشتن فضای سبز، نبش‌‌بودن و امکان وجود جای پارک ماشین یا دسترسی به پارکینگ مناسب، دسترسی به ورودی‌های اصلی، همجواری با مترو، نزدیکی به انشعابات آب و برق، دکه تنقلات، گل‌فروشی و... قیمت قبرها را گران‌تر هم می‌کند.
قیمت قبر در مقبره‌ها داستانی متفاوت دارد. بهشت زهرا مقبره‌های قدیمی با 40سال و بیشتر را به خود می‌بیند، اگرچه بخشی از مقبره‌ها هم به‌تازگی ساخته شده‌اند. با در نظر گرفتن این پیش‌فرض که مقبره‌ها گنجایش 50 قبر را دارند، فاکتورهایی همچون ایوان و ویوی ابدی قیمت آنها را گزاف‌تر می‌کند. درواقع همین فاکتور گنجایش قبر سبب می‌شود قیمت این مقبره‌ها از یک‌میلیارد و 500میلیون تومان شروع شود و گاهی اوقات به بیش از 5میلیارد تومان هم برسد.
از 14میلیون تا 3میلیارد و 300هزار تومان
در یکی از ارزان‌ترین بخش‌های بهشت زهرای تهران به گزارش عصر ایران، هزینه شست‌وشوی متوفی 400هزار تومان و هزینه جابه‌جایی جسد از غسالخانه در بهشت زهرا تا محل قبر 500هزار تومان محاسبه می‌شود. سنگ کوچکی که به‌طور موقت روی قبر گذاشته می‌شود، 425هزار تومان هزینه دارد. این در حالی است که قبر در ناحیه سه حدود 14میلیون و 300هزار تومان قیمت دارد. البته هزینه کاور بسته‌بندی متوفی، ترمه، هزینه هر روز نگهداری متوفی در سردخانه، نصب بلندگو، اکو و مداحی سر مزار برای تدفین همگی به نوبه خود از نظر مالی باری هستند بر دوش خانواده متوفی. اگرچه در این میان، خانواده‌هایی هم هستند که مراسم لاکچری برگزار می‌کنند. طبق آمارهای مربوط به 1400 یکی از گران‌ترین قبرها به قیمت 3میلیارد و 200میلیون تومان در منطقه تجریش تهران خریداری شده بود. سنگ مرمر صورتی گران‌ترین سنگ‌قبر بازار در همان سال 1400 بین 50 تا60میلیون تومان در نوسان بوده است.
ذهنیت مادی به مراسم خاکسپاری هم رسیده
چشم‌وهم‌چشمی و به رخ کشیدن داشته‌های مالی یکی از ناهنجاری‌های اجتماعی است. پدیده‌ای که در ابعاد مختلف زندگی بشر امروزی نمود پیدا کرده و چند سالی است حتی در مراسم خاکسپاری و سوگواری‌ها هم شاهد آن هستیم. امان‌الله قرایی‌مقدم به «شهروند» می‌گوید: «جوامع امروزی دچار تجمل‌گرایی و مدگرایی شده‌اند.» به گفته این جامعه‌شناس، ذهنیت فکری بشر امروزی بیشتر حسی و مادی است، بنابراین ظاهر زندگی افراد اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.
قرایی‌مقدم با اشاره به اینکه در طول تاریخ بشر ذهنیت عقلانی و شهودی را پشت‌سر گذاشته و از قرن 16 به بعد ذهنیت مادی و اهمیت به مادیات بر جوامع بشری چیره شده، می‌گوید: «در چنین ذهنیتی دارایی افراد ارزش پیدا می‌کند، البته در چنین جوامعی خودخواهی، خودمداری و نفع‌پسندی رو به فزونی می‌رود.» این جامعه‌شناس ادامه می‌دهد: «چنین دیدگاهی تنها به زندگی مادی و انتخاب همسر و... معطوف نیست و حتی در مراسم سوگواری هم به شکلی به نمایش گذاشته می‌شود.» بنابرنظر این جامعه‌شناس، ورود آیتم‌هایی که هیچ سنخیتی با مراسم سوگواری‌مان ندارد، یکی از بهانه‌هایی است برای به رخ‌کشیدن دارایی و سطح اجتماعی.
چشم و هم‌چشمی به بدنه جامعه آسیب می‌زند
به گفته «امان‌الله قرایی‌مقدم»، در علم جامعه‌شناسی دو نوع کنش متقابل وجود دارد، در کنش متقابل پیوسته افراد با یکدیگر همکاری، مساعدت، وفاق و اشتراک منافع دارند و همه به یک سو حرکت می‌کنند، اما در کنش متقابل گسسته افراد در عین حال که برای سبقت‌جویی و رقابت تلاش می‌کنند، سعی بر این دارند مانعی بر سر راه دیگری قرار دهند تا به اهداف خود نرسد: «بسته به نوع جامعه، فرهنگ، توسعه‌یافتگی و عقب‌ماندگی نحوه چشم و هم‌چشمی و تجمل‌گرایی متفاوت است. اگر چشم و هم‌چشمی موجب اسراف شود، به جز تخریب و آسیب‌زدن به بدنه جامعه نتیجه دیگری نخواهد داشت.»
مراسم اضافی که باب شده گاها باطل هستند
در مراسم خاکسپاری از سال‌های گذشته مراسمی اضافی باب شده که گاهی اوقات باطل هم هستند. به گفته «محمدحسین فلاح‌زاده» به «شهروند»، مرگ و حیات، دست خداست و آنچه ما نسبت به میت انجام می‌دهیم از غسل، کفن و دفن گرفته تا حتی جزئیاتی همچون دعا و تلقین و... دستور دین هستند. بنابرنظر این کارشناس مذهبی، اگر اعتقادی به قیامت و برزخ نداشتیم، اموات را جایی رها می‌کردیم، در حالی که برای مراسم خاکسپاری دستوراتی در دین داریم، حتی در آموزههای دینی در مورد جزئیات و تشریفات مراسم دستوراتی داریم. به گفته «فلاح‌زاده»، در آموزههای دینی تاکید شده همراه میت چیزی دفن نشود جز سه تکه کفن چون هیچ اثری برای میت ندارد: «دفن اموال و اشیا با میت در دین کاملا نهی شده، چون اموال متوفی برای وراث است و شاید یکی از وراث راضی نباشد و این حق‌الناس است.»
قبر، سنگ گران و ... شرعا جایز نیست
طبق دستور و آموزههای دینی سنگ‌های گران‌قیمت برای قبرها نباید استفاده شود، حتی اگر از اموال میت برای این سنگ‌ها هزینه شود، چون هم اسراف است و هم حق‌الناس. بنابرنظر این کارشناس مذهبی، حتی تاکید شده قبری که بعد از 40-50سال خراب می‌شود، لزومی به بازسازی ندارد، مگر اینکه متوفی امام یا امامزاده باشد.
طبق آموزه‌ها و دستورات دینی مستحب است برای خانواده‌ای که در سوگ عزیزی به عزا نشسته غذا ببریم، این در حالی است که خانواده عزادار مجبور است با تحمل هزینه‌های گزاف برای مهمانان غذا تهیه کند. به گفته «فلاحی‌زاده»، اگر میت صغیر داشته باشد، اصلا نباید چنین هزینه‌هایی بشود و شرعا جایز نیست: «اگر از اموال خود میت هم هزینه شود، مستحب است.» بنابرنظر این کارشناس مذهبی، قبر گران‌قیمت هم مذموم است: «برخی آرامستان‌ها وقف هستند، اما باز شاهدیم هزینه قبر گرفته می‌شود و توصیه‌ام این است اگر کسی توان دارد زمین‌هایی را خریده و برای دفن متوفیان وقف کند تا هزینه خاکسپاری کاهش بیابد.»
زندگی در قبر و آخرت با زندگی در دنیای مادی متفاوت است
به گفته «فلاحی‌زاده»، توصیه شده برای میت قرآن و دعا خوانده شود و اگر وظایف دینی بر‌عهده دارد، وراث به‌جا بیاورند تا در آخرت به درد میت بخورد. بنابرنظر این کارشناس مذهبی، بخشی از جامعه برای اینکه حرف و حدیثی نباشد زیر بار گزاف مراسم خاکسپاری مقروض می‌شوند که این درست نیست: «بردن دسته‌گل سر مزار هم توصیه نشده، چون زندگی در قبر و آخرت با زندگی در دنیای مادی متفاوت است.» «فلاحی‌زاده» با اشاره به وصیت سردار سلیمانی که گفته بودند روی سنگ قبرم بنویسید سرباز ادامه می‌دهد: «سردار سلیمانی با آن همه خدمات بدون هیچ تمایزی در میان شهدای دیگر به خاک سپرده شده است. با برگزاری برخی مراسم اضافی به اسراف، ریا و چشم و هم‌چشمی‌ها دامن نزنیم.»
سال گذشته 167میلیارد تومان پرداخت شد
تامین اجتماعی در راستای کاهش فشار مالی بر دوش خانواده بازماندگان، پس از فوت افراد تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی، به خانواده آنها کمک‌هزینه کفن و دفن پرداخت می‌کند. این کمک‌هزینه، از سوی سازمان تامین اجتماعی کشور، به همسر، فرزند یا پدر و مادر فرد متوفی بیمه‌شده یا مستمری‌بگیر فوت‌شده، پرداخت می‌شود.
در 9ماه 1401، 167میلیارد تومان در قالب کمک‌هزینه مراسم ترحیم به 46هزار و 444 نفر از بیمه‌شدگان و مستمری‌بگیران تامین‌اجتماعی یا بازماندگان واجد شرایط پرداخت شده است. در سال 1400 در مجموع به 81هزار نفر متقاضی واجد شرایط 202میلیارد تومان پرداخت شده بود. به گفته مدیرکل امور بیمه‌شدگان سازمان تامین‌اجتماعی، تا سال 86 رقم کمک‌هزینه در شهرهای مختلف براساس جمعیت هر شهر، متفاوت بود، اما از سال 86 به بعد، مبلغ پرداختی به یک ماه حداقل حقوق زمان فوت برمبنای مصوبه شورای‌عالی کار اصلاح شده و در تمامی شهرها به‌صورت یکسان پرداخت می‌شود.
به گفته «مهدی شکوری»، براساس آخرین آمارها، 14میلیون نفر از جمعیت کشور به عنوان بیمه‌شده اصلی و بیش از 4میلیون نفر به عنوان مستمری‌بگیر بازنشستگی، ازکارافتادگی و بازماندگان از تعهدات بلندمدت و کوتاه‌مدت بیمه‌ای و درمان بهره‌مند می‌شوند: «با احتساب اشخاص تبعی تحت تکفل این گروه‌ها، در مجموع بیش از 44میلیون نفر از جمعیت کشور عضو خانواده تامین اجتماعی به شمار می‌روند.»