مهدی جابری| ائمه معصومین (علیهم‌السلام) از حضرت علی(ع) تا امام عصر(عج) همواره برای خود مسئولیت‌های اجتماعی قائل بوده و هستند که مهم‌ترین این مسئولیت‌ها، هدایت افراد جامعه است. به عبارتی، در روزگار هر یک از امامان معصوم هرچند مفهومی به نام مسئولیت اجتماعی در اذهان مردم و حاکمان زمان وجود نداشت، اما زمین هرگز از نعمت وجود یک خورشید نورانی یا یک ستاره درخشان در مسیر رشد و تعالی بی‌بهره نبوده و نخواهد بود.
امروز سالروز شهادت حضرت امام علی‌النقی(ع) است؛ امام هادی(ع) را بهترین هدایت‌کننده مردم جامعه به خیر و نیکی می‌دانستند؛ هرچند این ویژگی را مربوط به زمان زندگانی و امامت آن حضرت می‌دانند، اما واقعیت این است که نام و عنوان امام «هادی»، سخنان آن حضرت و آنچه از ایشان به یادگار مانده، همچون دیگر ائمه معصومین(ع)، انسان‌های عصر امروز را هم به سوی خیر و نیکی هدایت می‌کند.
امام دهم شیعیان جهان، در 6 یا 8 سالگی به مقام امامت رسیدند و تقریبا ۳۳ سال در این مقام حضور داشتند، اما به خاطر ایجاد محدودیت‌هایی از سوی دستگاه خلفای عباسی و نگرانی و ترس آنها از توسعه نفوذ امام هادی(ع) در میان مردم، اطلاعات چندانی از زندگانی آن حضرت موجود نیست. با این حال، همین مقدار نیز برای کمک به هدایت بشر در عصرهای مختلف ازجمله عصر حاضر کفایت می‌کند.
مرور سخنان و احادیثی که از امام دهم به یادگار مانده است، می‌تواند چراغی به دست انسان‌ها بدهد و مسیر پیچیده آنها به‌ویژه در دوران معاصر و آینده را روشن سازد.
احادیث امام هادی(ع) در عرصه‌های متعدد از جمله خداترسی، فروتنی، شکرگزاری، پرهیز از تملق و خشم و بدزبانی و شوخی بدموقع، توجه به صله رحم و... تقسیم‌بندی شده‌اند که در این یادداشت به برخی از آنها اشاره می‌شود.
* صفات انسانی و رذایل اخلاقی
برخی از احادیث امام دهم شیعیان جهان درباره ویژگی‌ها، صفات و خصلت‌های انسانی در تعاملات اجتماعی است؛ موضوعی که آگاهی از آن قطعا برای انسان‌های امروزی کارگشا و راهنما خواهد بود.
ایشان درباره اهمیت تواضع می‌فرمایند: «التواضع اَن تعطی الناس ما تُحِبُّ ان تُعطاهُ؛ (الکافی، ج۲، ص۱۲۴) فروتنی آن است که با مردم چنان رفتار کنی که دوست داری با تو چنان باشند.» همچنین درباره اهمیت نقدپذیری به یکی از دوستان خود فرموده‌اند: «عاتِبْ فلاناً و قل له ان الله اذا اراد بِعَبْدٍ خیراً اذا عُوتِبَ قَبِلَ (وسائل الشیعه، ج۲، ص۱۸) فلانی را توبیخ کن و به او بگو: خداوند چون خیر بنده‌ای خواهد، هر گاه توبیخ شود، بپذیرد.»
اهمیت قائل‌شدن انسان‌ها برای شخصیت و ارزش خود، از دیگر تاکیدات امام هادی(ع) در زمینه مراودات اجتماعی و خصایص انسانی است: «مَنْ هانَتْ علیه نَفْسَهُ فلاتَأمَنْ شَرَّهُ (بحارالانوار، ج۷۲، ص۳۰۰) کسی که خود را پست شمارد، از شر او در امان مباش.»
ایشان همچنین درباره برخی رذایل اخلاقی می‌فرمایند: «اَلْحَسَدُ ماحِقُ الحَسَناتِ، وَ الزَّهْوُ جالِبُ المَقتِ، وَالعُجْبُ صارِفُ عَنْ طَلَبَ الِعِلْمِ داعٍ اِلی الغَمْطِ وَ الجَهْلِ، وَ البُخْلُ اَذَمُّ اْلاَخْلاقِ وَ الَّطَمَعُ سَجیهٌ سَیئَهٌ؛ (بحارالانوار، ج۶۹، ص۱۹۹) حسد نیکویی‌ها را نابود سازد، و فخرفروشی دشمنی آورد، و خودپسندی مانع از طلب دانش است و به سوی خواری و جهل فرامی‌خواند، و بخل ناپسندیده‌ترین خلق‌وخوی است و طمع خصلتی ناروا و ناشایست است.»
* کائناتِ هیچ‌کاره
یکی از مشکلات ما انسان‌ها در عصرهای مختلف این است که در برخی مواقع، روزگار را سرزنش می‌کنیم که چرا فلان شرایط را برای ما ایجاد کرده است! حتی این روزها برخی افراد تلاش می‌کنند تا برای آنچه آنها کائنات می‌نامند، ارزش خاصی قائل شوند و آن را در برابر یا شاید در کنار قدرت خداوند معرفی کنند. این درحالی است که امام هادی(ع) همه امور را در قدرت خداوند متعال می‌دانند و برای روزگار هیچ نقشی قائل نیستند.
در اثر ارزشمند وسائل الشیعه، جلد۷، صفحه ۵۰۹ اشاره شده است که روزی یکی از یاران امام هادی(ع) که بر اثر تصادف با حیوانی صدمه دیده بود، بر آن حضرت وارد شد و با اشاره به زخم‌هایی که برداشته بود، به روزگار بد می‌گفت. آن حضرت، خطاب به او سخنی به این مضمون فرمودند: روزگار را ملامت نکن؛ زیرا همه حوادث عالم به دست خداوند است و روزگار هیچ نقشی در پیدایش امور ندارد و غیر خداوند به گونه مستقل در زندگی مردم موثر نیستند و نیز فرمودند: «لاتَعُدْ و لاتَجْعَل للایام صنعاً فی حکم الله؛ یعنی برای روزگار اثر و نقشی در حکم خداوند، به حساب نیاور و قرار مده.» آن شخص با شنیدن سخنان امام، به واقعیت امر، آگاه شد و توبه کرد.
* بدون اندیشه منتشر نکن!
یکی دیگر از آفات زندگی امروز، نمایان ساختن همه امور زندگی شخصی، شغلی و اجتماعی است که بخش قابل توجهی از آن در فضای مجازی و بخشی هم در روابط انسانی اتفاق می‌افتد. امام هادی(ع) به ما توصیه می‌کنند که امور خود را پیش از آنکه به نتیجه و به سامان برسد، نمایان و آشکار نسازیم: «اِظْهارُ الشی قبل اَنْ یسْتَحْکِمَ مُفْسِدَهٌ له؛ (تحف العقول، ص۴۵۷) آشکار کردن هر کاری پیش از آنکه به سامان برسد، آفت آن کار است.»
در همین فرصت باید به نوشتن و گفتن در لحظه و بدون فکر و اندیشه اشاره داشت؛ این روزها باب شده است که افراد آنچه به ذهن‌شان می‌رسد، بلافاصله در صفحات شخصی منتشر کنند؛ این سخنان و نوشتارها در مواردی حتی قابل ویرایش نیست، چراکه شعار مالکان و گردانندگان شبکه‌های اجتماعی این است که در لحظه فکر کن و در لحظه بنویس! از نگاه امام هادی(ع) انسان نباید اسیر زبان خویش باشد.
آن حضرت درباره کنترل زبان می‌فرمایند: «اکِبُ الحَروُنِ اَسیرُ نَفْسِهِ، وَ الجاهِلُ اَسِیرُ لِسانِهِ (بحارالانوار، ج۷۵، ص ۳۶۹) کسی که بر اسب سرکش سوار است، اسیر هوای نفس خویش و نادان اسیر زبان خویش است.»