مهدی جابری| «تعداد دستگاه‌های مسئول در آلودگی هوا را بشمارید و درباره یکی از آنها توضیح دهید!» این یک سوال ریاضی نیست و موضوع انشا نیز نخواهد بود.
برای آغاز بحث، یک‌سری عدد و رقم را مرور می‌کنیم: «روزی 7 نخ سیگار؛ خسارت 7 میلیارد دلاری در سال و فوت سالانه 3700 شهروند تهرانی و 20هزار ایرانی.» اشتباه نکنید؛ قرار نیست درباره آمار مصرف سیگار صحبت کنیم، بلکه فقط یک سرنخ به شما دادیم تا بحثمان را ادامه دهیم.
ماجرا به آنجا بازمی‌گردد که 23 دستگاه وجود دارند که به نظر می‌رسد از زمان دولت‌های قبل تا امروز در زمینه آلودگی هوا دارای مسئولیت باشند! اما این 23 دستگاه، کدام هستند؟ اگر از مردم عادی جویا شویم، کمتر کسی حتی می‌تواند 5 دستگاه از بین این 23 دستگاه را نام ببرد؛ چون نام این «23تا» در تیترها و عناوین خبری، آن‌هم فقط در مواقع آلودگی هوا به میان می‌آید.
اکنون موضوع را از یک منظر دخانیاتی بررسی می‌کنیم. این روزها آلودگی هوا مثل پاییزها و زمستان‌های سال‌های گذشته، نفس شهروندان در شهرهای بزرگ و صنعتی را گرفته است. در پایتخت نیز بنا به اعلام محمدرضا مسجدی، دبیرکل اتحادیه جهانی مبارزه با بیماری‌های ریوی، شرایط آلودگی هوا طوری است که گویا هر تهرانی حتی اگر کودک باشد، این روزها حداقل7 نخ سیگار می‌کشد! چند دستگاه از این منظرِ دخانیاتی، مسئول یا مقصر بودند و هستند و سود این 7 نخ سیگار به جیب چه افرادی و دود آن به چشم چه کسانی می‌رود؟ حالا کمی تغییر زاویه می‌دهیم و این بحث را از زاویه اقتصادی می‌نگریم. گفته می‌شود آلودگی هوا سالانه 7 میلیارد دلار به کشور خسارت می‌رساند و اگر مسئولیت‌های قانونی دستگاه‌های مسئول به درستی انجام شود، می‌توان هرسال 7 میلیارد دلار از چنین خسارتی جلوگیری کرد. اکنون این سوال مطرح است که تمکین دستگاه‌های مسئول در برابر قانون و انجام وظایفی که منجر به حل معضل آلودگی هوا می‌شود، چه قدر هزینه دارد؟ آیا هزینه آن در برابر خسارت 7 میلیارد دلاری، صرفه ندارد؟
زاویه نگاهمان را تغییر می‌دهیم و موضوع را از جنبه جمعیتی بررسی می‌کنیم. طبق اعلام وزارت بهداشت، سالانه ۲۰ هزار مرگ منتسب به آلودگی هوا در ایران وجود دارد که سهم تهران بیش از ۳۷۰۰ نفر است. این خسارت زمانی بیشتر جلب توجه می‌کند که اصل جوانی جمعیت را مدنظر قرار دهیم. آیا دستگاه‌های مسئول می‌دانستند و می‌دانند که اگر به مسئولیت‌های خود در زمینه آلودگی هوا عمل کنند، از این خسارت جمعیتی جلوگیری می‌شود و هر سال 20 هزار نفر از جمعیت کشور به دلیل آلودگی هوا از دنیا نمی‌روند؟
حالا نوبت به زاویه قضایی می‌رسد. هر سال در پاییز و زمستان، مصاحبه‌هایی از نمایندگان مجلس، کارشناسان و مقامات قضایی و دولتی درباره کم‌کاری یا ترک فعل 23 دستگاه در زمینه آلودگی هوا منتشر می‌شود؛ تقریبا از 10 سال قبل تا امروز همین‌گونه بوده است ولی ما اکنون به 2 سال گذشته اشاره می‌کنیم. زمستان سال 1400 بود که سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط زیست مجلس، گفت: «هر 23 دستگاه متولی در حوزه هوای پاک ترک فعل داشته‌اند و به زودی پرونده ترک فعل‌ها به قوه قضاییه ارسال می‌شود.» حدودا یک سال بعد از آن مصاحبه، یعنی اواخر پاییز سال 1401، همان نماینده مجلس اظهار داشت: «تخلفات ۲۳ دستگاه متولی آلودگی هوا مشخص و به دادسرا ارسال شده است.» مجددا حدود یک سال گذشت و امسال نیز همان نماینده همچنان پیگیر موضوع است. او به تازگی گفت: «دادستانی به عنوان مدعی‌العموم می‌تواند به موضوع آلودگی هوای تهران ورود کند.»
در همه سال‌های گذشته، از 10 سال قبل تا امروز مردم فقط این را می‌دانند که 23 دستگاه در زمینه آلودگی هوا مسئول و مقصر هستند، اما کمتر کسی می‌داند که این 23 دستگاه، کدام هستند.