[شهروند] تحریم‌ها اغلب رنجنامه هستند و نومیدی به بار می‌آورند. تفنگ یا بمب در چند ثانیه می‌کشد، اما تحریم‌ها ممکن است به تدریج انسان‌ها را از پا دربیاورند. در حالی که جنگ‌ها چه از نظر اقتصادی، چه سیاسی پرهزینه‌اند، تحریم‌های اقتصادی برای کشورتحریم‌کننده کمتر ملموس است، اما آثار سوء آن بر تحریم‌شونده ممکن است بسیار و طولانی‌مدت باشد. در اینجا با استناد به گزارش‌هایی از «فارن افرز» (Foreign Affairs)، نیویورک‌تایمز، یونیسف، رویترز و ... نگاهی انداخته‌ایم به تاریخ تحریم‌ها، تاثیر آن بر کشورهای تحریم‌شونده و حاصل آن برای تحریم‌گران.
تحریم‌ها تاریخی طولانی دارند که به یونان باستان بازمی‌گردد، زمانی که پریکلس (Pericles)، دولتمرد آتنی، دیگر دولت‌شهرها را تحریم کرد. در سال 1806، ناپلئون تحریم‌هایی برای محدودکردن تجارت اروپا با بریتانیا اعمال کرد، اما حتی برادرش که تاج و تخت اسپانیا را به دست گرفت، نتوانست آنها را اجرا کند. تحریم‌ها تا قرن بیستم به عنوان ابزار مستقل سیاست خارجی به کار نمی‌رفت. از زمان جنگ جهانی دوم، آنها به محبوب‌ترین ابزار بدون مداخله نظامی تبدیل شده‌اند. جهانی‌شدن وابستگی متقابل کشورها را تشدید کرده است و تحریم‌ها واکنشی کم‌خطر و قابل توجه است.
تحریم‌ها در دو دهه گذشته ابزار سیاست خارجی دولت‌های غربی به رهبری آمریکا بوده‌اند. تا ژوئن 2023، تحریم‌های آمریکا، کشورها، مناطق، شرکت‌ها و افراد در این کشورها را پوشش داده است: افغانستان، منطقه بالکان در اروپا، بلاروس، میانمار، جمهوری آفریقای مرکزی، چین، کوبا، جمهوری دموکراتیک کنگو، اتیوپی، هنگ‌کنگ، ایران، عراق، لبنان، لیبی، مالی، نیکاراگوئه، کره شمالی، روسیه، سومالی، سودان، سودان جنوبی، سوریه، ونزوئلا، یمن و زیمبابوه.
بر اساس اطلاعات پایگاه داده دانشگاه کلمبیا، کشورهای کوبا، ایران، کره شمالی، روسیه، سوریه و ونزوئلا تحت تحریم‌های فراگیر آمریکا قرار دارند و بیشتر تراکنش‌های تجاری و مالی با سازمان‌ها و افراد در این کشورها ممنوع است. چندین کشور دیگر از جمله افغانستان، بلاروس، جمهوری دموکراتیک کنگو، اتیوپی، عراق، لبنان، لیبی، مالی، نیکاراگوئه، سودان و یمن مشمول تحریم‌های هدفمند هستند و به موجب آن روابط مالی و تجاری با شرکت‌های خاص، افراد و اغلب دولت، طبق قوانین آمریکا ممنوع است.
رشد فزاینده اعضای «باشگاه پسران بد»!
فهرست تحریم‌های دفتر کنترل دارایی‌های خارجی وزارت خزانه‌داری عمدتاً به دلیل استفاده فزاینده از تحریم‌های بانکی علیه افراد، پیوسته افزایش یافته، از 912 نام در سال 2000 میلادی به 9421 در سال 2021. دولت ترامپ روزانه حدود سه نام را به فهرست «باشگاه پسران بد»! اضافه می‌کرد؛ آماری که سال گذشته با هجوم تحریم‌هایی که بایدن پس از جنگ روسیه و اوکراین اعلام کرد بیشتر شد. در سال 2021، دولت 765 تحریم جدید را در سراسر جهان اضافه کرد، از جمله 173 مورد مربوط به حقوق بشر. «فارن پالیسی» در گزارشی گفته بود، کشورهایی که آمریکا آنها را به نوعی تحریم کرده است، مجموعاً کمی بیش از یک‌پنجم سهم تولید ناخالص داخلی جهان را تشکیل می‌دهند. چین در این گروه 80 درصد سهم دارد. اکنون، ائتلاف رو به رشدی از دولت‌های تحت تحریم عمدتاً در واکنش به فراگیر شدن تحریم‌های آمریکا به دنبال بازنویسی قوانین سیستم مالی جهانی است و زمان آن است که بررسی کنیم چگونه تحریم‌ها نظم غربی را که قرار بود حفظ کنند، از بین می‌برند. اما تحلیلگر «نیویورکر» معتقد است که تحریم‌ها اغلب به اندازه کافی کارآمد نیستند و فقط حدود 40 درصد مواقع تغییرات معناداری از نظر تحریم‌کنندگان ایجاد می‌کنند. سال‌ها تحریم در کره شمالی، ونزوئلا و عراق شکست خورد. کوبا از سال 1960 با لایه‌هایی از تحریم‌های تجاری و تسلیحاتی آمریکا روبه‌رو بوده، اما حکومت کمونیستی هنوز در قدرت است. سوریه با تحریم‌های متعددی مواجه شد، اما بشار اسد هنوز در دمشق مستحکم است. عراق نمونه‌ای از شکست سخت تحریم‌ها بود. در سال 1990، چهار روز پس از حمله عراق به کویت، سازمان ملل تحریم‌هایی وضع و تجارت جهانی با بغداد را ممنوع کرد. صدام از عقب‌نشینی امتناع کرد. 6 ماه بعد، با حمله نظامی آمریکا، نیروهای عراقی از کویت خارج شدند، اما عراق از اجرای شرایط آتش‌بس خودداری کرد. تحریم‌ها به طول انجامید. هزینه‌ها وحشتناک بود. بر اساس گزارش یونیسف، تا سال 1997، یک‌سوم کودکان عراقی دچار سوءتغذیه بودند. در سال 1999، صلیب سرخ گزارش داد که اقتصاد عراق در حال فروپاشی است. این رنج تاثیر کمی بر صدام داشت.
شدیدترین تحریم‌ها، سلاح هسته‌ای و موشک‌های دوربرد
کره شمالی کشوری است که قطعا شدیدترین تحریم‌های اقتصادی آمریکا را متحمل شده است. نبردهای کره شمالی با آمریکا در دهه 1950 با ورود آمریکا به جنگ کره آغاز شد؛ حرکتی که برای مقابله با حمایت اتحاد جماهیر شوروی از کره‌ای متحد و کمونیستی طراحی شد. در واقع، کره شمالی و کره جنوبی هنوز در حال جنگ هستند، البته تحت آتش‌بس از سال 1953 و آمریکا محدودیت‌های تجاری شدیدی را برای این کشور حفظ کرده است. آمریکا از زمان جنگ کره تحریم‌های تجاری و مالی علیه کره شمالی اعمال کرده است. سازمان ملل متحد نیز این کشور را تحریم کرد. آنطور که «نیویورکر» می‌گوید، تحریم‌های کره شمالی شکستی کامل بوده است. در طول سه نسل، خاندان کیم سرسخت‌تر شده‌اند. در سال 2000، مادلین آلبرایت، وزیر امور خارجه، به پیونگ‌یانگ رفت تا در ازای محدود کردن برنامه موشک‌های بالستیک بلندپروازانه، برداشتن برخی از تحریم‌ها و کمک‌های بشردوستانه را پیشنهاد دهد. کره شمالی در حال بیرون آمدن از قحطی تاریخی چهارساله بود که طبق گزارش‌ها میلیون‌ها نفر را کشت، اما مذاکرات شکست خورد. چهار رئیس‌جمهوری بعدی آمریکا تحریم‌های شدیدتری علیه کره شمالی اعمال کردند. اکنون تخمین زده می‌شود که منزوی‌ترین رژیم جهان دارای ده‌ها سلاح هسته‌ای و موشک‌های دوربرد است.
دولت بایدن گفته تحریم‌های روسیه بر اساس «مدل ایران» است. اما چهار دهه تحریم تهران موفق نبوده است. تحریم‌های آمریکا علیه تهران از سال 1979 میلادی (1357) شروع شد. در اواسط دهه 1980، دهه 1990 و بار دیگر در سال 2005 به بهانه مسائل هسته‌ای تشدید شد. در سال 2013، تهران با مذاکرات موافقت کرد. سه سال پس از توافق هسته‌ای ایران در سال 2015، دونالد ترامپ آن را کنار گذاشت و بیش از هزار تحریم جدید علیه تهران اعمال کرد. هدف او این بود که ایران را وادار به مذاکره برای توافقی گسترده‌تر کند. ترامپ به طرز فجیعی شکست خورد. تحریم‌های آمریکا علیه ایران با ادعاها و بهانه‌هایی چون حمایت از تروریسم و غنی‌سازی اورانیوم همچنان ادامه دارد.
نیویورک تایمز : بار تحریم‌ها بر دوش آسیب‌پذیرها
اما «نیویورک‌تایمز» با طرح این پرسش که تحریم‌ها چه زمانی از کار می‌افتند یا بدتر از آن، چه زمانی علیه منافع آمریکا عمل می‌کنند؟ می‌گوید اینها سوالات مهمی است، زیرا در دو دهه گذشته، تحریم‌های اقتصادی به اولین ابزار سیاست‌گذاران آمریکا تبدیل شده است که از آن برای مجازات استفاده می‌شود. با توجه به استفاده روزافزون از تحریم‌ها، درک این نکته مهم است که چگونه تحریم‌ها ممکن است بی‌نتیجه باشند. طبق پایگاه داده‌های جهانی تحریم‌های دانشگاه درکسل (Drexel University)، آمریکا 42 درصد از تحریم‌های اعمال‌شده در سراسر جهان از سال 1950 را به خود اختصاص داده است، تا حدی به این دلیل که در مقایسه با اقدام نظامی کم‌هزینه است. اما بانک‌ها، مشاغل، غیرنظامیان و گروه‌های بشردوستانه بار اجرایی کردن، تبعیت و مقابله با آنها را به دوش می‌کشند. تحریم‌ها همچنین بر افراد آسیب‌پذیر تأثیر می‌گذارد که اغلب فقیرند، چنانکه این مساله به صورت آکادمیک در حال مستندسازی است. در حالی که تحمیل تحریم‌ها آسان است –ده‌ها برنامه تحریمی وجود دارد که چندین آژانس فدرال آنها را اداره می‌کنند- لغو آنها از نظر سیاسی و بروکراتیک دشوار است، حتی زمانی که دیگر در خدمت منافع آمریکا نباشند.
بحران انسانی با تحریم‌های منفور در ونزوئلا
به گفته نیویورک تایمز، در ونزوئلا، تحریم‌های بی‌پایان برای برکناری نیکلاس مادورو تاکنون نتیجه عکس داشته است. در سال 2018، دولت ترامپ تحریم‌های حداکثری را علیه شرکت نفت دولتی ونزوئلا اعمال کرد تا منبع حیاتی بودجه مادورو را قطع کند. فهرست سیاه بخش نفت ونزوئلا بحران انسانی در این کشور را تشدید و قطع درآمد نفتی بدترین رکود اقتصادی در آمریکای لاتین در دهه‌های اخیر را عمیق‌تر کرد. بر اساس مطالعه سال گذشته فرانسیسکو رودریگز، اقتصاددان ونزوئلایی در دانشگاه دنور (Denver) آمریکا، تحریم‌های صنعت نفت که حدود 90 درصد صادرات کشور را تشکیل می‌دهد، باعث کاهش درآمد دولت و افزایش چشمگیر فقر شد. این سیاست در عین حال نتوانست مادورو را از قدرت کنار بزند. در عوض جایگاه او در ونزوئلا مستحکم‌تر شد، تحریم‌های آمریکا را دلیل رنج اقتصادی مردمش دانست و کشورش را به روسیه و چین نزدیک‌تر کرد. بر اساس نظرسنجی‌های متعدد، تحریم‌ها در ونزوئلا بسیار منفور است. حتی نماینده اپوزیسیون ونزوئلا در آمریکا، گروهی که قبلا از تحریم‌های گسترده حمایت می‌کرد، اخیراً از آمریکا خواسته بودند تحریم‌های نفتی را لغو کند. به گفته فلیسیانو رینا، رئیس و بنیانگذار Acción Solidaria، سازمانی غیرانتفاعی که تجهیزات لازم را برای بیمارستان‌های دولتی ونزوئلا تهیه می‌کند، با وجود اینکه مجوز ویژه برای واردات لوازم دارد، اما هنوز برای تهیه کالاهای مورد نیازش مشکل دارد. برخی از شرکت‌ها ترجیح می‌دهند به ونزوئلا چیزی نفروشند تا با دردسر ناشی از اطمینان از قانونی بودن آن مواجه شوند. رینا گفت: «وضعیت داخلی واقعاً وخیم است.» بیش از هفت میلیون ونزوئلایی از سال 2015 کشور خود را ترک کرده‌اند و بیش از 240 هزار نفر در دو سال گذشته به مرزهای جنوبی آمریکا رسیده‌اند. بسیاری از کارشناسان تحریم‌ها را عامل مهم مهاجرت از ونزوئلا می‌دانند، زیرا شرایط اقتصادی را بدتر می‌کند و مردم را مجبور به ترک کشور.